Ból odbytu – możliwe przyczyny i leczenie. Z czego wynika ból przy siedzeniu, a z czego ból po wypróżnieniu?

Ból odbytu – przyczyny przykrej dolegliwości

Ból odbytu, potocznie nazywanego kiszką stolcową, ma związek z charakterystyczną budową jego kanału. W końcowej części znajduje się bowiem błona śluzowa, która jest silnie unerwiona, a w związku z tym bardzo wrażliwa na zewnętrzne bodźce. Również z tego powodu ból w odbycie przybiera zazwyczaj ostry charakter i nieraz przechodzi w stan przewlekły. Dolegliwościom bólowym może towarzyszyć krwawienie z odbytnicy.

Przyczyny bolącego odbytu mogą być różne, ale w większości przypadków nie mają związku z nowotworem. Przeważnie są łatwo rozpoznawalne w badaniach, a ich leczenie nie przysparza trudności. U części pacjentów stwierdzenie ich nie jest jednak do końca możliwe, a leczenie bywa długotrwałe i skomplikowane. Mówimy wówczas o samoistnych zespołach bólu odbytu i odbytnicy.

Najbardziej prawdopodobną przyczyną bólów odbytu są hemoroidy, nazywane również żylakami odbytu lub guzkami krwawniczymi. Dolegliwości pojawiają się na skutek utworzenia się zakrzepu w rejonach guzka krwawniczego, a silny ból i pieczenie są odczuwane przy siedzeniu. Podczas wypróżniania się lub krótko po nim może też dochodzić do krwawienia. Wtedy też ból zwykle się nasila.

Inną częstą przyczyną bólu jest ponadto szczelina odbytu. Jest to niewielkich rozmiarów rana w kanale odbytu, powstała na skutek pęknięcia błony śluzowej z powodu zbyt dużego napięcia zwieraczy. Ból ma w tym przypadku charakter ostry i występuje przede wszystkim w trakcie wypróżniania i bezpośrednio po nim. Może również wystąpić świąd okolicy odbytu, pieczenie, a w niektórych przypadkach również krwawienie.

Bóle odbytu mogą także wynikać z innych przyczyn niż hemoroidy czy szczelina odbytu, spośród których do najczęstszych zalicza się:

• Zakażenie grzybicze – powoduje bóle odbytu, które często przechodzą w stan przewlekły. Towarzyszy im charakterystyczny wysięk. Dolegliwości zwykle nie są zbyt dotkliwe i nie mają związku z oddawaniem stolca.
• Ropień odbytu – to nagromadzenie wydzieliny ropnej, powstałe wskutek zakażenia bakteryjnego. Dolegliwościom bólowym o nasileniu stałym lub narastającym w czasie mogą towarzyszyć symptomy takie jak nocne poty i gorączka, a także zaczerwienienie i obrzęk. Pacjent może mieć kłopot z przyjmowaniem pozycji siedzącej.
• Guzy – mogą mieć charakter nowotworowy lub nienowotworowy. W przypadku raka odbytu, natężenie bólu narasta w czasie.
• Przetoka okołoodbytnicza – dolegliwości bólowe powstają na skutek zatkania połączenia pomiędzy kanałem odbytu a okoliczną skórą.
• Wrzód odbytnicy – bólowi często towarzyszy obecność śluzu w kale oraz krwawienie. Pacjent może cierpieć na zaparcia, biegunki oraz odczuwać parcie na odbytnicę. Na skutek owrzodzenia może też dojść do zwężenia lub wypadania odbytnicy.
• Skurcz mięśni miednicy – charakteryzuje się nagłym wystąpieniem silnego bólu. Po niedługim czasie ma jednak miejsce jego samoistne ustąpienie. W czasie skurczu może wystąpić problem z siedzeniem.
• Choroby weneryczne – ból odbytu może być spowodowany przez choroby przenoszone drogą płciową takie jak rzeżączka, opryszczka czy chlamydioza.
• Schorzenia dermatologiczne – gdy są zlokalizowane w rejonach odbytu, spowodowany przez nie stan zapalny może powodować odczuwanie pieczenia skóry i świądu skóry.
• Choroby ortopedyczne – bólom odbytu sprzyja zwłaszcza zwyrodnienie odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa.
• Urazy kości i stawów zlokalizowanych w okolicach odbytu oraz zmiany w obrębie miednicy.
• Schorzenia neurologiczne, zwłaszcza zwyrodnieniowe zapalenie nerwów obwodowych i stwardnienie rozsiane.
• Rak odbytu – oprócz dolegliwości bólowych pojawiają się wtedy zwykle świąd i krwawienie, a także intensywne parcie na stolec. Ból może promieniować do dolnych rejonów brzucha i pachwin.

Samoistne zespoły bólowe odbytu i odbytnicy

Ból odbytu może mieć charakter samoistny – wówczas konkretna przyczyna jego wystąpienia jest nieznana. Typowe dla samoistnych zespołów bólowych jest jednocześnie silne i zbyt częste parcie na stolec, uczucie dyskomfortu w rejonie odbytu oraz zaparcia. Aby je zdiagnozować, należy wcześniej wykluczyć pozostałe przyczyny bólów w okolicy odbytu.

Dolegliwości występujące w samoistnych zespołach bólowych odbytu i odbytnicy mogą znacząco obniżyć komfort życia pacjenta, ograniczać jego sprawność fizyczną i być przyczyną wstydu. Chory może nie być w stanie podejmować aktywności zawodowej, spełniać obowiązków rodzinnych czy nawiązywać relacji społecznych.

Do samoistnych zespołów bólowych odbytu i odbytnicy zalicza się:

• Zespół dźwigaczy odbytu – zwykle występuje u kobiet. Oprócz bólu występuje wtedy dyskomfort w okolicach odbytu, uczucie rozpierania, napięcie, zaparcia, a także promieniowanie bólu do ud i pośladków. Ból ma charakter przewlekły i może nasilać się z czasem, jak również na skutek sytuacji stresowych. Sprzyja mu także siedzący tryb życia oraz urazy kości ogonowej.
• Napadowe bóle odbytu – dolegliwości pojawiają się nagle i mają charakter ostry. Ból najczęściej pojawia się w nocy i najczęściej występuje u mężczyzn. Jednym czynników wywołujących dolegliwości jest stres.
• Kokcygodynia – to zespół bólowy kości guzicznej. Dolegliwości pojawiają się zarówno w pozycji siedzącej, jak i stojącej, i są zlokalizowane w rejonach kości ogonowej. Często wynikają z jej urazów i zwykle przyjmują charakter przewlekły. Nieraz jest to ból odbytu po porodzie, powstały na skutek urazów porodowych. Kokcygodynia często towarzyszy również pacjentom z depresją.

Ból w odbycie – badania

Aby postawić właściwą diagnozę i zaproponować leczenie bólu odbytu, lekarz kieruje pacjenta przede wszystkim takie badania jak:

• USG,
• rektoskopia,
• rezonans magnetyczny,
• RTG brzucha,
• badanie palpacyjne jamy brzusznej,
• biopsja cienkoigłowa lub badanie histopatologiczne (w przypadku podejrzenia raka odbytu),
• tomografia komputerowa.

Na badania do lekarza pierwszego kontaktu należy udać się w każdym przypadku, gdy objawy bólu w okolicy odbytu utrzymują się dłużej niż przez 48 godzin. Pilnej diagnozy wymagają zwłaszcza dolegliwości o charakterze nasilającym się oraz przewlekłym, które mogą wskazywać na poważną chorobę.

Ból odbytu – leczenie i domowe sposoby przynoszące ulgę

W celu złagodzenia bólu odbytu można stosować różne metody medyczne i sposoby domowe. Pomocne są m.in.:

• środki przeciwbólowe,
• maści na żylaki odbytu o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym,
• nasiadówki ziołowe,
• fizjoterapia, zwłaszcza masaże gości ogonowej oraz mięśni miednicy,
• relaksacja,
• redukcja nadmiernej masy ciała,
• gimnastyka mięśni dna miednicy (mięśni Kegla),
• leki antydepresyjne u pacjentów z samoistnymi zespołami bólowymi towarzyszącymi depresji,
• dieta bogata w błonnik pokarmowy,
• wypijanie każdego dnia co najmniej 2 litrów wody,
• zmiana siedzącego trybu życia na bardziej aktywny,
• unikanie drapania oraz mycia okolic odbytu za pomocą zwykłego mydła (zalecane jest delikatne mydło do higieny intymnej, najlepiej ze składnikami łagodzącymi i wspomagającymi gojenie),
• zaprzestanie korzystania z papieru toaletowego, przynajmniej suchego (w sprzedaży dostępny jest papier nawilżany).

ZOBACZ: Badania przesiewowe wykrywające raka jelita grubego. Ekspert: dr Adam Markowski, kierownik Oddziału Chorób Wewnętrznych i Gastroenterologii Szpitala Miejskiego w Białymstoku