Białko w moczu – normy, przyczyny, skutki i rodzaje białkomoczu. Czy białko w moczu w ciąży i u dziecka powinno martwić?

O tym, że w naszym moczu znajduje się białko dowiadujemy się często w przypadkowy sposób. Białka nie widać w moczu gołym okiem. Dopiero po wykonaniu badania ogólnego moczu specjalista może zbadać, czy jest ono obecne w oddanej próbce. Jedynym objawem jaki samodzielnie możemy zaobserwować, a który może wskazywać na obecność białka w moczu jest pienienie się moczu.

Okresowe badania krwi i moczu wykonywane są z powodu otrzymania skierowania z komisji pracy lub od lekarza rodzinnego. Warto od czasu do czasu samodzielnie zainteresować się stanem swojego zdrowia – nawet jeżeli nie sugeruje on nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu. Podstawowe badania krwi i moczu są nie drogie, a wyniki dostarczają cennych informacji dotyczących pracy organizmu.

Mocz to płyn wytwarzany w nerkach, który zawiera szkodliwe i bezużyteczne substancje dla organizmu człowieka. W 96 proc. mocz składa się z wody, a pozostałą część stanowią związki azotowe – głównie toksyczny dla organizmu mocznik, a także sole mineralne i niewielkie ilości urobilinogenu – barwnika warunkującego żółtą barwę moczu.

W sytuacjach patologicznych, gdy w organizmie doszło do zaburzeń, w moczu mogą się pojawić składniki, których nie powinno w nim być: białko, ketony czy też glukoza. Obecność któregoś z wymienionych związków powinno być dla pacjenta sygnałem ostrzegawczym, że organizm nie funkcjonuje prawidłowo.

W prawidłowym moczu nie stwierdza się obecności białka. Śladowe jego ilości mogą nie wskazywać na stan chorobowy, ponieważ dobowe wydalanie białka z moczem nie powinno być większe niż 100 mg na litr moczu.

Za patologiczny stan uważa się wydalanie ≥150 mg białka na litr moczu przez osoby dorosłe, dzieci i młodzież w okresie dojrzewania. Im więcej białka w moczu się znajduje, tym gorszy stan nerek. Stany zwiększonego wydalania białka z moczem można podzielić w następujący sposób:

• Białkomocz minimalny – mniej niż 500 mg białka w moczu na dobę,
• Białkomocz umiarkowany – od 500 do 3000 mg białka w moczu na dobę,
• Białkomocz masywny – więcej niż 3000 mg (3 g) białka na dobę.

Białko w moczu może pojawić się okresowo (białkomocz fizjologiczny) – na skutek dużego wysiłku fizycznego, gwałtownych zmian temperatury ciała, odwodnienia, długotrwałego stania (białkomocz ortostatyczny) lub w końcowym etapie ciąży. Obecność białka w moczu nie wskazuje wówczas na żadną chorobę, a jest wynikiem przemian fizjologicznych organizmu.

Aby uniknąć fałszywie dodatnich wyników, dzień przed badaniem należy ograniczyć wysiłek fizyczny, wypić ok 2 litry wody, a także unikać długotrwałego stania. Białko w moczu obserwowane każdorazowo w wynikach badań, wskazuje na białkomocz patologiczny. Wyróżnić można trzy grupy przyczyn:

• białkomocz przednerkowy – wynika ze stanów gorączkowych, zatrucia, zaburzenia krążenia, nadciśnienia tętniczego, a także obecny jest w przebiegu choroby nowotworowej – szpiczaka mnogiego,
• białkomocz nerkowy – wynika z zapalenia kłębuszków nerkowych, przewlekłego zapalenia nerek, uszkodzenia miąższu nerek, zespołu nerczycowego, zatruciami środkami nefrotoksycznymi,
• białkomocz pozanerkowy – wynika ze stanów zapalnych moczowodów, zapalenia pęcherza moczowego lub cewki, zakażenia bakteryjnego.

Pojawienie się białka w moczu jest bardzo złym sygnałem, a dla pacjenta znakiem ostrzegawczym, że organizm nie funkcjonuje prawidłowo. Podwyższona ilość białka w moczu (białkomocz) może sygnalizować zaburzenia w pracy nerek będące wynikiem choroby tego narządu lub pojawiać się u osób z cukrzycą – wskazuje wówczas, że w wyniku źle kontrolowanego poziomu glukozy we krwi, doszło do uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych w nerkach (nefropatia cukrzycowa).

W przypadku zdrowych ludzi białko w moczu nie występuje lub występuje w śladowych ilościach. Nerki filtrują krew, a do moczu z krwi przedostają się substancje zbędne i toksyczne, by zostały wydalone z organizmu. Większość białek ze względu na ich wielkość oraz pełnione funkcje w organizmie jest zatrzymywanych jest przez nerki we krwi.

Jeśli białko przedostaje się do moczu, oznacza to, że nerki w sposób nieprawidłowy filtrują krew, a bariera kłębuszkowa przepuszcza do moczu ważne składniki.

W zależności od ilości białka w moczu:

• Białkomocz minimalny – może wskazywać na przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek, torbielowatość nerek, wynikać z czynników fizjologicznych, jak wysiłek fizyczny, przegrzanie itp.
• Białkomocz umiarkowany – może sugerować odmiedniczokowe zapalenie nerek z nadciśnieniem tętniczym, bakteryjne zapalenie nerek, zatrucia metalami ciężkimi,
• Białkomocz masywny – sugeruje zespół nerczycowy, ostre i przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych, niewydolność krążenia.

Białkomocz może być wywołany różnymi czynnikami i objawiać się w różny sposób, dlatego w medycynie stosuje się dosyć obszerny podział:

• białkomocz czynnościowy – uznaje się, że wywołują go następujące czynniki: gorączka, upośledzenie kłębuszków nerwowych, nadmierny wysiłek fizyczny, niewydolność serca i przemarznięcie.
• białkomocz orostatyczny – może pojawić się u osób, które spędzają dużo czasu w pozycji stojącej jako reakcja organizmu.
• białkomocz cewkowy – spowodowany jest poprzez uszkodzenie cewek moczowych i mniejszą reabsorbcję białek w cewce nefronu. Ten rodzaj białkomoczu może powstać w skutek wrodzonych lub nabytych nefrotrapii śródmiąższowo-cewkowych lub uszkodzenia nefronów przez toksyny.
• białkomocz kłębuszkowy – wywoływany jest chorobami kłębuszków nerkowych, w wyniku uszkodzenia błony filtracyjnej. Powoduje to nasilenie procesu filtracji, co prowadzi do przesączenia większych białek w kłębuszkach. W konsekwencji duże białka osoczowe w nadmiarze przenikają do moczu. Wyróżnia się białkomocz selektywny, który pojawia się na wczesnym stadium choroby oraz białkomocz nieselektywny, który wskazuje na zaawansowane stadium choroby.
• białkomocz mieszany (kłębuszkowo-cewkowy) – pacjenci mogą doświadczyć ten rodzaj białkomoczu na bardzo zaawansowanym stadium choroby, kiedy oba mechanizmy – białkomocz cewkowy i białkomocz kłębuszkowy ujawniają się w jednym momencie.

Ciąża to szczególny stan w życiu kobiety, ponieważ ewentualne problemy zdrowotne w tym okresie mogą zagrozić również dziecku. Z drugiej jednak strony, o ile w przypadku większości pacjentów podwyższony poziom białko niemal na pewno symbolizuje poważniejszą chorobę, tak jeżeli chodzi o kobiety w ciąży, może być to rezultat przebytej gorączki lub infekcji.

Mocz kobiety w ciąży może zawierać wyższy poziom białka, niż mocz osób nie będących w tym stanie. Niektóre badania pokazują, że nawet około 70 procent ciężarnych na pewnym etapie ciąży może mieć białkomocz. Czasem jest to efekt infekcji pochwy oraz występujących z nią upławom. W większości przypadków, białkomocz minimalny w ciąży, wynika z dużego obciążenia organizmu kobiety stanem w jakim się znajduje.

Norma u kobiet w ciąży na ilość białka w moczu jest o wiele wyższa, niż dopuszczalne u osób dorosłych 150 mg białka w moczu. Powodem do zmartwień nie powinno być wydalanie białka w moczu w ilości do 300 mg na dobę. Dopiero po przekroczeniu tej wartości, warto wyniki skonsultować z lekarzem i w razie potrzeby potwórzyć badanie lub wykonać dodatkowe.

Poziom białka powyżej tej normy w większości przypadków spowodowany jest stanem podgorączkowym, wzmożonym wysiłkiem fizycznym (na późniejszym etapie ciąży może być nim nawet dłuższy spacer). Jeżeli jednak norma zostanie znacznie przekroczona, istnieje duże prawdopodobieństwo tego, że pacjentka choruje na niewykrytą wcześniej chorobę nerek, zatrucie ciążowe lub infekcję dróg moczowych.

Białko w moczu u dziecka bada się z polecenia lekarza najczęściej:

• w stanach gorączkowych,
• przy pienieniu się moczu,
• przy zaburzeniach w wydalaniu moczu: skąpomoczu (wydalanie mniej niż 500 ml moczu dziennie) lub wielomoczu (wydalanie więcej niż 2,5 litra moczu na dzień),
• przy bólach pleców,
• gdy dziecko przestaje rosnąć i przybierać na masie ciała.

U małych dzieci najlepszym sposobem na uzyskanie rzetelnych wyników jest przeprowadzenie badania całodobowego, ale badanie moczu porannego jest równie cenne. Aby stwierdzić białkomocz u dziecka, warto powtórzyć badania co najmniej trzykrotnie. Poleca się to robić w odstępie 5-7 dni. Wyniki mogą być nieprawidłowe z powodu zanieczyszczenia próbki lub wahań w poziomie pH moczu dziecka. Przed badaniami warto powstrzymać się od męczącej aktywności fizycznej (to tyczy się nie tylko dzieci).

Trudność w szybkim wykryciu białkomoczu polega na tym, że objawy choroby nie są widoczne przez długi czas. Zazwyczaj pierwszym objawem, który niepokoi chorych jest pienienie się moczu. Choroba na tym etapie jest już niestety na dość zaawansowanym stadium. Poza tym, osoby chore doświadczają także obrzęków dłoni, twarzy i stóp spowodowanych brakiem białka w organizmie. Sposobem na wykrycie choroby jest wykonanie kontrolnych badań moczu.

Białko w moczu stwierdzone w jednym badaniu, warto skonfrontować z wynikami drugiego – powtórzonego badania ogólnego moczu. Jak wcześniej wspomniano wiele czynników może spowodować obecność białka w moczu, który nie wykazuje na stan chorobowy, a jest wynikiem dużego wysiłku fizycznego, odwodnienia, stresu czy też nieprawidłowego pobrania próbki moczu do badania.

Jeśli w powtórzonym badaniu, ponownie zaobserwowano białko w moczu, należy skonsultować się z lekarzem, który po wywiadzie zleci wykonanie dodatkowych badań w celu postawienia diagnozy. Sposób leczenia białkomoczu jest zależny od przyczyny jego wystąpienia. Po postawieniu diagnozy przez lekarza, wraz z pacjentem konsultowany jest sposób leczenia. Zazwyczaj jest on w pierwszej kolejności skupiony na wyleczeniu głównej choroby.

W przypadku przewlekłej choroby nerek wskazane jest ograniczenia białka w diecie do ok 0,6-0,8 g na kilogram masy ciała i ograniczenie spożycia produktów bogatych w fosfor, potas i sód. U osób z nadciśnieniem tętniczym wskazane jest ograniczenie sodu w diecie, a także zastosowanie leczenia farmakologicznego. U diabetyków, konieczne jest wykonanie dodatkowych badań: krzywej cukrowej, hemoglobiny glikowanej i wizyta u diabetologa, w celu ustalenia dalszego sposobu leczenia.
Częstą przyczyną występowania białka w moczu są infekcje układu moczowego, które dzięki odpowiednim lekom można szybko je wyleczyć. Należy także zadbać o higienę stref intymnych.