O czym świadczą podwyższone szczawiany wapnia w moczu? Przyczyny i objawy hiperoksalurii i badania określające zagrożenie kamicą nerkową

Szczawiany to sole, najczęściej wapniowe, kwasu szczawiowego. Związek ten występuje naturalnie w wielu produktach spożywczych, a zwłaszcza w tych liściastych, takich jak szczaw.

Szczawiany w moczu pojawiają się ze względu na spożywanie produktów obfitujących w kwas szczawiowy. Są też produktem ubocznym niektórych przemian metabolicznych. Nadmierne wydalanie szczawianów z moczem nazywa się hiperoksalurią. Same szczawiany wapnia nie stanowią bezpośredniej przyczyny chorób. Stanowi ją dopiero powstanie kryształów szczawianu wapnia.

Czytaj też: Kamica i niewydolność nerek od kosmetyków do włosów. Ten składnik powinien być zakazany

Krystalizacja szczawianów zachodzi w sytuacji ich nadmiaru w określonym środowisku, jakim jest kwasowe pH moczu. Przy niedoborze składników takich jak magnez, cytryniany, fluor czy cynk, gdy stężenie szczawianów przekracza próg rozpuszczalności, wytrąca się osad. Są to kryształy szczawianu wapnia, tworzące tzw. kamienie nerkowe, powodujące specyficzną postać kamicy – kamicę szczawianową. Szczawiany zatykają najczęściej kanaliki w nerkach, ale pod wpływem ruchu mogą się przemieszczać, powodując ból.

Podstawowym czynnikiem prowadzących do krystalizacji szczawianów jest ich nadmiar w moczu nazywany hiperoksalurią. Sprzyja jej nadmiar produktów bogatych w szczawiany (oprócz szczawiu to m.in. rabarbar, szpinak, botwina, pełnoziarniste zboża czy czarna herbata), zwłaszcza przy niedoborach ww. składników, a także witaminy C czy wit. B6.

Oprócz hiperoksalurii istnieją także inne zjawiska, które mogą odpowiadać za krystalizowanie się szczawianów w układzie moczowym, m.in.:

• skłonności genetyczne do gromadzenia złogów w układzie moczowym,
• słabe nawodnienie organizmu,
• nawracające zakażenia układu moczowego,
• zespoły złego wchłaniania, m.in. choroba Leśniowskiego-Crohna.

Aby sprawdzić ilość kryształów szczawianu wapnia w moczu, trzeba wykonać badanie laboratoryjne próbki moczu. W takim podstawowym badaniu moczu poziom szczawianów określa się opisowo w skali od „mało liczne”, poprzez „średnio liczne”, „dość liczne” do „bardzo liczne”. Gdy brak jest adnotacji o szczawianach w wyniku badania, oznacza to ich brak w moczu. Dobrym, zgodnym z normą wynikiem są szczawiany „mało liczne” lub ich brak.

Natomiast specjalistyczne badanie, określające dokładną ilość szczawianu w moczu jako substancji, a nie kryształów, jest częścią diagnostyki kamicy nerkowej. Norma wynosi 10–35 mg/dobę.

Wraz z badaniem zawartości szczawianu w moczu warto wykonać także badanie wydalania wapnia z moczem. Wysokiej zawartości szczawianów często towarzyszy właśnie zwiększone wydalanie wapnia, który też może krystalizować się i tworzyć złogi.

Oba pomiary wykonuje się z dobowej zbiórki moczu – oznacza to konieczność pobrania do pojemnika całości moczu wydalonego w ciągu doby (od poranka do poranka).

Gdy szczawiany wapnia w moczu przyjmują wartości powyżej normy, pojawia się ryzyko ich krystalizowania i rozwoju kamicy szczawianowo-wapniowej. Kamienie, czyli kryształy powstałe ze szczawianów, mogą przemieszczać się w drogach moczowych i

• powodować napad kolki nerkowej. Objawy kolki nerkowej są bardzo wyraźne:
• ostry ból w okolicy lędźwiowej, promieniujący aż do ud,
• nudności i wymioty,
• parcie na mocz i oddawanie go często, w bardzo niewielkich ilościach,
• niekiedy gorączka powyżej 38°C (szczególnie, gdy atakowi kamicy towarzyszy zapalenie dróg moczowych).

Szczawian wapnia w moczu w zbyt dużej ilości świadczy o zaburzeniach metabolizmu, które mogą pośrednio doprowadzić do rozwoju kamicy. Zwiększona zawartość szczawianów wapnia w moczu towarzyszy też innym chorobom – to między innymi dna moczanowa, wulwodynia, reumatoidalne zapalenie stawów.

U dzieci, podobnie jak u dorosłych, można rozpoznać stan hiperoksalurii pierwotnej (wrodzonej) i wtórnej, czyli wnikającej z diety lub chorób jelit. Bardzo liczne lub liczne szczawiany w moczu u dziecka mogą również stać się bezpośrednią przyczyną rozwoju kamicy nerkowej.

Dość często występują także zbyt liczne kryształki szczawianu wapnia w moczu w ciąży, szczególnie w drugim i trzecim jej trymestrze. Stan taki zwykle nie jest groźny, jednak wyniki trzeba skonsultować z lekarzem, bo może świadczyć o niebezpiecznym dla dziecka zakażeniu układu moczowego.

Aby zapobiec nadmiarowi szczawianu wapnia w moczu, warto pilnować przyjmowania odpowiedniej ilości płynów (najlepiej wody) a także, ale tylko po konsultacji z lekarzem, stosować preparaty na bazie żurawiny.

Gdy podstawowe badanie wykazuje bardzo liczne lub liczne szczawiany w moczu, nie warto czekać na rozwój wypadków i pierwszy atak kolki nerkowej. Lekarz zleca w tym wypadku dalszą diagnostykę, najczęściej w postaci badania z dobowej zbiórki moczu. U pacjentów, u których podejrzewa się kamicę nerkową, należy również wykonać USG układu moczowego. Na podstawie wyników tych badań lekarz ustala dalsze postępowanie, zaleca odpowiednią dietę i w razie potrzeby przepisuje leki.

ZOBACZ: Na czym polega rozbijania kamieni nerkowych metodą ESWL?