Za bóle kości, stawów, głowy obwiniasz pogodę? Coś w tym jest. Eksperci mówią jak nagłe zmiany pogody wpływają na zdrowie

„W marcu jak w garncu”, „kwiecień plecień, bo przeplata trochę zimy trochę lata” – te przysłowia są cały czas aktualne. Jednak obecnie pogoda jest tak niestabilna, że zmienia się ona niemal z godziny na godzinę. Tak drastyczne zmiany pogody nie pozostają obojętne dla zdrowia i samopoczucia.

Różnice temperatury w ciągu kilku dni sięgające nawet 15 st. C, silny, porywisty wiatr, palące słońce, tropikalne upały, a na drugi dzień po nich arktyczne, zimne powietrze i deszcz lub nawet śnieg dają się we znaki i powodują wiele dolegliwości lub potęgują objawy chorób, na które już cierpisz. Jaki wpływ na nasze zdrowie ma pogoda, czy jej zmiany odczuwają tylko meteopaci i co można zrobić, żeby czuć się lepiej? Na te i inne pytania odpowiada specjalnie dla Strony Zdrowia zespół biometeorologów z Zespołu Prognoz Specjalistycznych IMGW-PIB w składzie dr Jakub Szmyd, mgr Zuzanna Borowicz i dr Grzegorz Kaliński.

Czy pogoda za oknem ma wpływ na nasze samopoczucie i zdrowie? Czy może wywołać ból głowy, kołatanie serca, zmęczenie czy rozdrażnienie?
Pogoda wpływa na życie każdego człowieka. Nieustannie jesteśmy narażeni na działanie bodźców meteorologicznych, które wywołują korzystne lub niekorzystne reakcje w naszych organizmach. Słoneczna pogoda za oknem sprzyja poprawie nastroju, zachęca do aktywności. Z drugiej strony utrzymująca się przez wiele dni pochmurna pogoda z opadami deszczu może być przyczyną senności, zmęczenia i przygnębienia, a jeśli przypada na przykład na czas naszego długo wyczekiwanego urlopu – także złości.

Bodźce meteorologiczne wywołują tym większy skutek, im są silniejsze, a także jeśli występuje ich kilka równocześnie. Dobrym przykładem jest okres z wiatrem halnym, kiedy to poza szybkim, porywistym przepływem powietrza następuje wyraźne ocieplenie, spadek wilgotności i zmiana jonizacji powietrza (dominują jony dodatnie). Skutkiem może być uczucie niepokoju, rozdrażnienia, a także nasilenie się dolegliwości bólowych. Oczywiście przebywając w domu pogoda oddziałuje na nas słabiej, niż gdybyśmy przebywali na terenie otwartym. W praktyce od działania niektórych bodźców meteorologicznych nie można jednak całkowicie się odizolować, np. zmian ciśnienia atmosferycznego, dopływu światła słonecznego, czy czynników akustycznych (świst wiatru, grzmot, odgłos deszczu uderzającego o dach).

Czy pogoda i jej nagłe zmiany mogą nasilać niektóre dolegliwości związane z już istniejącymi chorobami takie jak np. bóle stawów, bóle migrenowe, nadciśnienie, refluks czy zaburzenia jelitowe?
Nagłe zmiany pogody to nagłe zmiany środowiska, w którym przebywamy. Występujące wówczas bodźce meteorologiczne wywierają presję na organizm człowieka, musi się on do nich dostosować. Gdy zmiany okażą się zbyt duże dla możliwości adaptacyjnych organizmu, u niektórych osób, zwanych meteoropatami, dochodzi do zaburzenia wewnętrznej równowagi (homeostazy), skutkującej pojawieniem się uciążliwości. Szczególnie wrażliwe są osoby osłabione, czy to ze względu na wiek (pogorszenie ogólnej kondycji organizmu u seniorów), wrodzoną wrażliwość któregoś z układów, zwłaszcza nerwowego, czy właśnie na skutek przebytych chorób. Osłabienie organizmu może dotyczyć sfery fizycznej (np. źle zaleczona kontuzja, powikłania po przebyciu udaru), ale też psychicznej. Przykładowo jeśli dana osoba cierpi na depresję, to występowanie przez wiele dni mrocznego środowiska z dużym zachmurzeniem i mgłami (niedobór naturalnych bodźców świetlnych), szczególnie w krótkie, zimowe dni, może nasilać objawy tej choroby.

Czy trzeba być meteopatą, żeby być wrażliwym na zmiany pogody i odczuwać nieprzyjemne objawy z nimi związane? Czy można być wrażliwym jedynie na określone zmiany pogody, a na inne nie np. na silne ochłodzenie tak, a na nagły wzrost temperatury już nie?
Organizm każdego człowieka wykazuje się pewną wrażliwością na warunki pogodowe i jest ona zależna od wielu cech osobniczych, w tym od płci, wieku i kondycji zdrowotnej. Taka wrażliwość nazywa się meteorotropizmem. Oznacza to, że wcale nie trzeba być meteoropatą, żeby być wrażliwym na zmiany pogody. Starzenie się, przebyte choroby czy ogólne pogarszanie się kondycji zdrowotnej może sprawić, że przy zmianie pogody zaczniemy odczuwać różne dolegliwości.

Stan nadwrażliwości na zmiany zachodzące w atmosferze, objawiające się patologicznymi reakcjami organizmu, nazywany jest meteoropatią. Termin ten pochodzi od dwóch greckich słów – meteoros (czyli coś zawieszonego, unoszącego się w powietrzu) i pathos (cierpienie). W zależności od cech osobniczych (czyli pewnych predyspozycji) objawy meteorotropowe mogą być wyzwalane przez różne bodźce meteorologiczne. Przykładowo napływ chłodniejszej i wilgotniejszej masy powietrza u jednego meteoropaty może wywoływać dolegliwości bólowe układu kostno-stawowego, a u drugiego nie. Drugi meteoropata może z kolei wykazywać zwiększoną wrażliwość na wysokie ciśnienie atmosferyczne, które u niego będzie wywoływało ból głowy, natomiast dla pierwszego meteoropaty taki czynnik nie będzie miał wpływu na samopoczucie. Dodatkowo reakcje różnych osób mogą zachodzić w różnym czasie – np. jedna osoba może odczuwać dolegliwości bólowe przed przejściem chłodnego frontu atmosferycznego, druga podczas jego przechodzenia, a trzecia już po jego przejściu. Należy jednak pamiętać, że pogoda nigdy nie jest przyczyną dolegliwości, a jest jedynie jednym z wielu czynników je wyzwalających.

Czy są jakieś sposoby na to, żeby mimo dużych wahań temperatury czy ciśnienia poczuć się lepiej?
Istnieją sposoby na ograniczanie niekorzystnego wpływu pogody na nasze zdrowie i samopoczucie, a najlepszymi z nich jest zdrowy tryb życia (kluczowa jest higiena snu), zróżnicowana dieta, odpowiednie nawadnianie organizmu i profilaktyka pierwotna. Ostatni z elementów polega na regularnym eksponowaniu organizmu na działanie różnych bodźców atmosferycznych. Dla osób o pogorszonej kondycji zdrowotnej lub z ograniczeniem mobilności szczególnie zalecany jest bierny wypoczynek na świeżym powietrzu w formie kąpieli powietrznych lub słonecznych (może to być np. siedzenie na ławce w słoneczny dzień). Dla osób bez przeciwskazań do aktywności fizycznej najlepszą formą hartowania organizmu będzie aktywny wypoczynek. Może on przybierać formę zarówno spacerów, joggingu, wycieczek rowerowych, jak i ćwiczeń gimnastycznych w otwartej przestrzeni.

Osoby, u których dolegliwości meteorotropowe są szczególnie silne, powinny rozważyć działanie zorientowane na konkretne objawy. W czasie nadmiernej senności warto wykonać serię pobudzających ćwiczeń fizycznych o małej intensywności albo udać się na krótką, maksymalnie dwudziestominutową drzemkę. Jeśli nie możemy tego zrobić, przydatna okazać się może mocna herbata, kawa albo napój z kofeiną. W przypadku wyjątkowo silnych dolegliwości bólowych można zażyć środki przeciwbólowe. Osoby regularnie doświadczające silnych dolegliwości meteorotropowych powinny zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu i poinformować go o swoich objawach.

Czy takie częste zmiany temperatur jak chociażby w ciągu ostatniego miesiąca mogą mieć długofalowe skutki dla zdrowia?
Częste zmiany temperatury powietrza nie pociągają za sobą na ogół długofalowych skutków zdrowotnych. Jednak zdaniem kardiologów takie zmiany, a zwłaszcza duży spadek temperatury (już o około 10 st. C), u osób starszych i przewlekle chorych mogą przyczyniać się do pojawienia się dolegliwości krążeniowych, w tym zawałów serca. Jeżeli u kogoś występują poważniejsze objawy zdrowotne, to może być to także symptom nie ujawnionej dotąd choroby. Należy także pamiętać, że szybkie zmiany pogodowe, w tym temperatury powietrza, osłabiają nasz układ immunologiczny, który przez to jest bardziej podatny na drobnoustroje chorobotwórcze (co może skutkować dłużej trwającą infekcją).

Dolegliwości związane ze zmianami temperatury są najczęściej krótkookresowe. Skutkują m.in. nadmiernym obciążeniem układu termoregulacji, który potrzebuje czasu, aby zaadoptować się do zmienionego środowiska termicznego (okres aklimatyzacji zależy od wielkości zmiany oraz cech osobniczych). Ze spadkiem lub wzrostem temperatury powiązane są również zmiany ciśnienia atmosferycznego oraz wagowej zawartości tlenu w powietrzu, które u osób wrażliwych na zmiany pogodowe wywoływać mogą bóle głowy, senność lub trudności z koncentracją uwagi. Przejście przez takie „zawirowania” temperaturowe ma także aspekt pozytywny – działa hartująco na organizm człowieka, przez co najprawdopodobniej będzie on lepiej radził sobie z wpływem tego bodźca atmosferycznego w przyszłości.