Kamienie nerkowe i piasek w nerkach – rozbijanie i usuwanie złogów w nerkach, moczowodach i pęcherzu moczowym

Kamienie nerkowe to nierozpuszczalne złogi tworzące się w drogach moczowych, które powodują zaburzenia w przepływie moczu. Trzeba pamiętać, że główną funkcją nerek jest oczyszczanie krwi z toksycznych produktów metabolizmu. Są one następnie wydalane z organizmu wraz z moczem.

W przypadku niektórych pacjentów ilość pewnych substancji w moczu jest na tyle duża, iż przekracza ona tzw. próg rozpuszczalności. Zaczynają się wtedy tworzyć osady, które najczęściej są lokalizowane w kielichach lub miedniczkach nerkowych.

Osady tworzące się nerkach to drobne kryształki, które często określa się jako piasek. U zdrowych osób zazwyczaj rozpuszczają się one samoistnie, dzięki czemu mogą zostać usunięte przewodami moczowymi. Gdy jednak osad się wypłukuje, stopniowo przekształca się w większe skupiska, tworząc kamienie nerkowe. Złogi tego typu na początku są małe, jednak z czasem się rozrastają.

W zależności od tego, jaka substancja stanowi główny składnik kamieni nerkowych, wyróżniamy wiele rodzajów kamicy nerkowej. Do najczęstszych należą:

• kamica szczawianowa (złogi zawierające kwas szczawiowy),
• kamica moczanowa (złogi zawierające kwas moczowy),
• kamica fosforanowa (złogi zawierające fosforan wapnia),
• kamica cystynowa (złogi zawierające aminokwas cystynę).

Kamienie nerkowe tworzą się w wyniku złożonego procesu, który jest skutkiem występowania wielu różnych czynników. Przede wszystkim wiąże się on ze zbyt dużym stężeniem określonych substancji w moczu, które mogą występować w nim w sposób naturalny, jak i być objawem nieprawidłowości.

Kiedy zawartość związków tworzących złogi przekracza próg ich rozpuszczalności, dochodzi do ich wytrącania. Proces, w ramach którego tworzą się kamienie nerkowe, jest też ściśle powiązany ze zmniejszoną dostępnością w organizmie związków hamujących wytrącanie się złogów w organizmie, jak i z pojawieniem się w moczu ciał obcych, bakterii czy też złuszczonego nabłonka.

Niestety, wciąż nie jest do końca jasne, dlaczego u niektórych osób występuje tendencja do zapadania na to schorzenia, podczas gdy u innych nigdy nie powstaje piasek w nerkach, czy tym bardziej kamienie nerkowe.

Specjaliści wskazują na pewne czynniki, które mogą wpływać na zwiększenie się ryzyka rozwoju kamicy nerkowej u konkretnych pacjentów. Należą do nich:

• odwodnienie – spowodowane dostarczaniem organizmowi zbyt małej ilości płynów w stosunku do jego potrzeb, a zwłaszcza strat m.in. z potem czy wydychanym powietrzem,
• nieprawidłowy skład moczu, np. zbyt duże stężenie jego poszczególnych składników, takich jak kwasu moczowego, fosforanów czy szczawianów,
• nawracające infekcje bakteryjne i stany zapalne obejmujące układ moczowo-płciowy,
• choroby nerek,
• nadczynność przytarczycy,
• długotrwałe leczenie choroby wrzodowej za pomocą preparatów zobojętniających kwas żołądkowy, wady w budowie układu moczowego,
• nieprawidłowa dieta, m.in. z nadmiarem produktów obfitujących w szczawiany,
• przyjmowanie niektórych leków, np. kortykosteroidów czy preparatów z wysokimi dawkami wapnia, witaminy C i/lub witaminy D,
• unieruchomienie,
• powstrzymywanie przez długi okres czasu,
• występowanie kamicy nerkowej u członków najbliższej rodziny.

Warto wiedzieć, że u osób, u które wystąpiły już kiedyś kamienie nerkowe, ryzyko ich ponownego powstania jest wysokie.

Piasek w nerkach oraz kamienie nerkowe przez długi czas nie dają żadnych objawów. O tym, że powstały jakiekolwiek złogi, pacjent może dowiedzieć się zupełnie przypadkowo, np. podczas badania USG lub RTG brzucha, wykonywanego z zupełnie innych wskazań.

O obecności piasku w nerkach mogą świadczyć objawy pojawiające się zwłaszcza przy odwodnieniu i zagęszczeniu moczu, takie jak pieczenie cewki moczowej podczas jego oddawania. Ponieważ w USG wykrywane są kamienie większe niż 4 mm, te niewidoczne w obrazie badania uznaje się za piasek.

Pierwszą odczuwalną oznaką obecności kamieni nerkowych jest zwykle atak kolki nerkowej. Objawia się intensywnym bólem o charakterze napadowym, który często nawraca. Pojawia się w okolicy lędźwiowej i promieniuje do pachwin, wewnętrznej części ud i narządów płciowych.

Dolegliwości bólowe związane są z przemieszczaniem się kamieni nerkowych z wnętrza kielicha nerkowego do wąskiego przewodu moczowego, przez co częściowo lub całkowicie zablokowany zostaje przepływ moczu.

Ból związany z kolką nerkową jest na tyle silny, że trudno jest go wytrzymać i konieczne jest wezwanie pomocy lub udanie się do szpitala. Tam zostaje przeprowadzona skrupulatna diagnostyka i wdrażane jest odpowiednie leczenie.

Do innych charakterystycznych objawów towarzyszących kolce nerkowej należą:

• utrudnione lub uniemożliwione oddawanie moczu,
• parcie na pęcherz i częste oddawanie małych ilości moczu,
• nudności,
• wymioty,
• osłabienie,
• dreszcze,
• gorączka,
• obniżone ciśnienie tętnicze,
• zmiana zabarwienia moczu,
• krwiomocz,
• omdlenia.

W przypadku odczuwania bólu w okolicach nerek, problemów z oddawanie moczu i zauważenia, że ma on ciemniejszą barwę, wykonywane jest badanie USG brzucha. Lekarz może także zlecić wykonanie badania krwi i moczu oraz urografii. Jest to badania radiologiczne polegające na wykonaniu kilku zdjęć jamy brzusznej po dożylnym podaniu kontrastu.

Gdy u pacjenta zdiagnozowany zostanie stosunkowo niewielki kamień nerkowy, który nie wywołuje innych poważnych dolegliwości, po konsultacji urologicznej zwykle wystarczy zastosowanie leczenia farmakologicznego oraz przestrzeganie odpowiedniej diety. Przyjmowane w takim przypadku leki są w stanie rozpuścić mniejsze złogi. Pacjent powinien również wypijać duże ilości płynów, co pozwala na szybsze wypłukanie kamieni nerkowych. Takie postępowanie jest też zalecane w celu wypłukania piasku z nerek.

Gdy lekarz uzna, że u konkretnego pacjenta nie da się rozpuścić złogów, wdrażane jest leczenie zabiegowe. Tradycyjne operacje są obecnie wykonywane bardzo rzadko, ponieważ istnieją równie skuteczne, a przy tym mało inwazyjne metody ich usuwania.

Usuwanie kamieni nerkowych przeprowadza się metodami, takimi jak:

• Litotrypsja pozaustrojowa (ESWL) – metoda polega na rozbijaniu kamieni nerkowych przy pomocy fali ultradźwiękowej. Jest ona wykorzystywana przede wszystkim w przypadku złogów zlokalizowanych w nerce oraz w górnej i dolnej części moczowodu. Zabieg ten jest przeprowadzany w warunkach ambulatoryjnych i nie wymaga znieczulenia. Dzięki wcześniejszym badaniom lekarz wie, gdzie dokładnie znajduje się kamień nerkowy, dzięki czemu może skierować na niego głowicę urządzenia emitującego fale. Do osiągnięcia zamierzonego rezultatu często potrzebne jest powtórzenie zabiegu. Rozbijanie kamieni nerkowych w ten sposób sprawia, że ich okruchy mogą zostać swobodnie wydalone z organizmu wraz z moczem.
• Nefrolitotrypsja przezskórna (PCNL) – metoda jest stosowana w sytuacji, gdy kamienie nerkowe znajdują się w miedniczce lub dolnym kielichu nerki. W związku z tym nie mogą one zostać wydalone przez organizm drogami moczowymi. Zabieg jest wykonywany w szpitalu, w znieczuleniu dolędźwiowym, a zatem pacjent nie czuje nic od pasa w dół. Korzystając z USG lub RTG lekarz wprowadza do nerki specjalną igłę, a następnie narzędzie, przy pomocy którego może wyciągnąć z nerki kamień niewielkich rozmiarów. Jeśli jest on jednak większy, w pierwszej kolejności zostaje rozkruszony, a następnie kawałek po kawałku wyssany z nerek. Po takim zabiegu pacjent musi pozostać w szpitalu przez 3-5 dni.
• Litotrypsja ureterenoskopowa (URSL) – metodę tę stosuję się głównie w przypadku małych kamieni lub ich odłamków, które znajdują się w moczowodzie oraz w pęcherzu moczowym. Zabieg jest wykonywany w szpitalu w znieczuleniu dolędźwiowym. Polega na wprowadzeniu przez cewkę moczową specjalnej mikrogłowicy, która jest w stanie rozkruszyć kamienie nerkowe poprzez emisję fal ultradźwiękowych. Kiedy to nastąpi, stosowane są kleszczyki, którymi lekarz chwyta powstałe w ten sposób odłamki i je wyciąga. Po takim zabiegu pacjent z reguły pozostaje w szpitalu przez 2-3 dni.

Tradycyjna operacja, która polega na rozcięciu nerki lub moczowodu i wyciągnięciu z nich kamieni nerkowych, należy do rzadkości.

Metoda jest wykorzystywana w przypadku pacjentów, u których diagnozuje się kamienie dużych rozmiarów, zlokalizowane w dolnym i górnym kielichu nerki, jeśli nie ma możliwości ich rozbicia. Operacja może zostać wykonana również wtedy, gdy kamień nerkowy wpada do moczowodu i tym samym blokuje odpływ moczu z nerki.

Znacznie częściej specjaliści decydują się na zastosowanie metody laparoskopowej. Dzięki niej wystarczy wykonać tylko małe nacięcie na brzuchu, przez które lekarz wprowadza urządzenie z małym koszyczkiem. Przy jego pomocy można złapać kamień nerkowy i wyciągnąć go na zewnątrz.

ZOBACZ: Na czym polega laparoskopia? Ekspert: prof. dr n. med. Andrzej Morawski, ginekolog i onkolog