Owsiki u dzieci i dorosłych - przyczyny, objawy, sposoby leczenia. Jak zapobiegać owsicy?

Owsik (Enterobius vermicularis) to pasożyt układu pokarmowego, należący do nicieni. Ma biało-przezroczystą barwę i niewielkie rozmiary ciała. Samice są większe niż samce - te pierwsze osiągają do 1 cm długości, drugie zaledwie - 5 cm. Miejscem pasożytowania owsika jest jelito grube człowieka. Żyje również w wyrostku robaczkowym (może spowodować jego zapalenie) oraz końcowym odcinku jelita cienkiego. Owsiki bardzo łatwo przenoszą się wśród dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. Wysysają treść jelitową, odżywiając się w ten sposób. Czas życia samicy owsika wynosi około 4 tygodni, natomiast samce giną zaraz po tym, jak zapłodnią jaja.

Cykl życiowy owsika ludzkiego zaczyna się od złożenia jaj przez zapłodnioną samicę. Odbywa się to w końcowym odcinku jelita grubego. W tym stadium owsiki potrzebują do przeżycia tlenu oraz temperatury zbliżonej do temperatury ciała człowieka, 36-37 stopni. Samica składa 8000 - 12000 jaj w lepkiej wydzielinie. U kobiet może je składać także przy ujściu pochwy. W ciągu zaledwie 4-6 godzin jaja dojrzewają i osiągają formę inwazyjną. Przemieszczanie się owsików powoduje silny świąd, więc żywiciel drapie się dotyka okolic odbytu i bielizny, a jaja zostają pod paznokciami. Następnie podczas jedzenia czy zbliżania rąk do ust jaja owsika przedostają się do jamy ustnej. Tam są połykane i trafiają do jelita cienkiego. Zmieniają się w larwy, które stopniowo dojrzewają w jelicie grubym bądź wyrostku robaczkowym. Po osiągnięciu dojrzałości dochodzi do kopulacji i zapłodnienia samic, następnie samce giną, a samice wędrują w końcowy odcinek jelita grubego, by złożyć jaja. Niektóre owsiki wykluwają się z jaj tam, gdzie zostały one złożone i wędrują z powrotem w głąb układu pokarmowego, by tam się rozwinąć. Tak zamyka się cykl rozwojowy owsika. Jest stosunkowo prosty w porównaniu z innymi pasożytami układu pokarmowego, nie ma w nim udziału żywiciela pośredniego.

Jaja owsików mogą również zostać przeniesione na deskę klozetową lub ręcznik, a stamtąd dostać się na dłonie i zostać połknięte przez inną osobę. Istnieje bardzo wiele dróg zarażania się owsikami. Jaja owsików są lżejsze od kurzu, mogą także bytować w urządzeniach klimatyzujących, więc czasem zdarzają się zarażenia drogą wziewną. Jaja mają zdolność przetrwania w wodzie, dlatego do zakażeń dochodzi także na basenie.

Owsica jest szczególnie częsta u dzieci, które nie dbają jeszcze należycie o higienę, na przykład zapominają o myciu rąk po skorzystaniu z toalety lub drapią miejsca intymne. Owsikami można zarazić się przez używanie tej samej pościeli, zabawek, czegokolwiek, czego dotknęła osoba mająca pod paznokciami i na dłoniach jaja pasożytów. Owsiki są zdecydowanie najczęstszymi spotykanymi pasożytami występującymi u człowieka. Większość osób przechodzi zakażenie nimi co najmniej raz w życiu, najczęściej właśnie w dzieciństwie. Owsica u dorosłych dotyczy często osób pracujących z dziećmi - w żłobkach, przedszkolach, ośrodkach opieki, szpitalach.

Owsiki nie tylko bytują w układzie pokarmowym i wywołują uporczywe swędzenie. Z ich obecnością wiąże się także choroba inwazyjna - owsica. Około 1/3 zakażeń przebiega bezobjawowo, jednak w pozostałych rozwija się owsica. Do jej objawów należą:

• Świąd odbytu i okolic (nasilające się wieczorem i nocą).
• Utrata łaknienia.
• Nerwowość i pobudliwość.
• Niepokój, podniecenie ruchowe.
• Zgrzytanie zębami.
• Bóle brzucha i nudności.

Niekiedy jako powikłanie mogą wystąpić także wtórne nadkażenia bakteryjne, zapalenie jelita grubego, a także zapalenie wyrostka robaczkowego (gdy pasożytów jest bardzo dużo). U kobiet owsiki niekiedy przedostają się do dróg rodnych, stanowiąc przyczynę infekcji. Obecność objawów, a także ich intensywność, stanowią kwestię indywidualną. Zależą też od tego, ile pasożytów bytuje w układzie pokarmowym. Niekiedy możliwe jest dostrzeżenie samic owsika w okolicach odbytu lub na dłoniach, papierze toaletowym. Owsica u dzieci wygląda tak samo, jak objawy owsików u osób dorosłych.

Do diagnozy zakażenia owsikiem ludzkim najczęściej dochodzi, gdy osoba zarażona lub opiekun dziecka zauważa drobne nicienie w kale, lub okolicach odbytu. Objawy robaków u dzieci oraz dorosłych są dość niespecyficzne. Owsików nie da się wykryć podczas laboratoryjnego badania próbki kału. Służy temu osobny test, polegający na przyłożeniu taśmy celofanowej do szpary międzypośladkowej. Przyklejają się do niej jaja. Tak pobrany materiał należy umieścić w jałowym pojemniku i jak najszybciej zanieść do laboratorium.

Leczenie polega na podaniu jednorazowej dawki mebendazolu, albendazolu (w obu przypadkach dawkę ponawia się po miesiącu) lub pyrantelu (druga dawka po 2 tygodniach). Lek może przepisać lekarz pierwszego kontaktu. Po zdiagnozowaniu owsicy u jednego z domowników i zastosowaniu leczenia konieczne jest wymienienie ręczników i pościeli, a następnie wypranie ich w wysokiej temperaturze, a także porządne wysprzątanie domu, zwłaszcza łazienki i toalety, by zapobiec zarażeniu innych osób.

Domowy sposób na leczenie owsików to między innymi dieta bogata w kiszonki (bakterie kwasu mlekowego pobudzają wypróżnianie i oczyszczanie jelit), spożywanie czosnku i cebuli, a także pestek dyni (zawarta w nich kukurbitacyna niszczy układ nerwowy owsika). Gdy w organizmie pojawia się owsik ludzki leczenie domowe prawdopodobnie nie będzie wystarczające - warto więc jedynie wspomagać nim leczenie zalecone przez lekarza.

Profilaktyka zakażeń owsikami jest prosta - wystarczy przestrzegać zasad higieny osobistej, nie używać tych samych ręczników czy gąbek, co inne osoby, nie siadać na desce klozetowej w miejscu publicznym. Warto również od najmłodszych lat uczyć dzieci, że dotykanie miejsc intymnych, bielizny, korzystanie z toalety zawsze musi wiązać się z jak najszybszym umyciem rąk. Zabawki, którymi bawi się większa grupa dzieci, powinny być regularnie myte. Należy także krótko obcinać dzieciom paznokcie, aby jaja owsików nie mogły się pod nimi zbyt łatwo gromadzić.

Atopowe zapalenie skóry. Co może zaostrzać objawy?