Badania okresowe – kiedy powinno się je wykonywać i kto wystawia skierowanie na badania okresowe?

Orzeczenie lekarskie decyduje o tym, czy dany pracownik może pracować na określonym stanowisku. Bez ważnego orzeczenia lekarskiego wydanego podczas badań u lekarza medycyny pracy pracodawca nie może zatrudnić pracownika. Koszty związane z przeprowadzeniem takich badań w całości pokrywa pracodawca. Równocześnie osoba zatrudniona jest zobowiązana do poddania się wszystkim zleconym przez przełożonego badaniom, wśród których wyróżnia się cztery rodzaje:

• wstępne – dopuszczające do pracy na danym stanowisku, które przechodzą osoby nowozatrudnione oraz pracownicy zmieniający obecne stanowisko na takie, na którym istnieją warunki uciążliwe dla zdrowia,
• kontrolne – gdy pracownik z powodu choroby jest niezdolny do pracy dłużej niż 30 dni,
• okresowe – przeprowadzane w celu sprawdzenia stanu zdrowia osoby zatrudnionej, których częstotliwość ustala lekarz,
• końcowe – przeprowadzane na wniosek zatrudnionego po rozwiązaniu umowy o pracę, gdy pracował on w warunkach szkodliwych. Pozwalają na ustalenie choroby zawodowej u byłego pracownika.

Pracownik, który nie posiada aktualnego zaświadczenia lekarskiego, nie jest uprawniony do realizacji wyznaczonych zadań. Taka sytuacja może skutkować nałożeniem kary grzywny na pracodawcę. Kwota ta waha się w przedziale pomiędzy 1 tys. a 30 tys. złotych. Jeśli pracownik odmawia przeprowadzenia stosownych badań okresowych, może być obarczony ryzykiem otrzymania wypowiedzenia umowy.

Skierowanie na badania okresowe wystawia pracodawca. Powinny być one przeprowadzone w godzinach pracy. Dzień, w którym osoba zatrudniona wykonuje określone testy diagnostyczne, jest pełnopłatnym dniem wolnym od pracy. Jeśli jednak pracownik otrzyma niezbędne orzeczenie przed upływem czasu pracy, jest zobowiązany powrócić na swoje stanowisko.

Istnieją sytuacje, w których z pewnych względów badania okresowe nie mogą być przeprowadzone w czasie godzin pracy. Wówczas pracownik jest zobowiązany odbyć stosowne badania w dniu wolnym. W takim przypadku nie może jednak liczyć na uzyskanie wynagrodzenia.

Niekiedy zdarza się, że lekarz wydaje orzeczenie, które uniemożliwia kontynuowanie pracy osoby zatrudnionej. Wówczas pracownik ma prawo odwołać się od tej decyzji – ma na to 7 dni, począwszy od daty wystawienia zaświadczenia lekarskiego.

Odwołanie wnosi się za pośrednictwem lekarza, który je wydał do właściwego podmiotu odwoławczego. Ten z kolei przeprowadza badanie w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku. Od tego orzeczenia nie można się już odwołać.

Częstotliwość przeprowadzanych badań okresowych zależy od lekarza i jego opinii na temat stanu zdrowia pracownika. Jest to także zależne od charakteru pracy i obecności tzw. czynników szkodliwych, czyli takich, które mogą spowodować naruszenie zdrowia pracownika. Jeśli jednak czynniki szkodliwe nie występują, wówczas badania okresowe powinny być przeprowadzane co 1-5 lat.

W związku ze zmianami w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wszystkie badania okresowe zostały zawieszone na czas pandemii. Oznacza to, że badania, które straciły ważność po 7 marca 2020 zachowują ją na okres pandemii. Po odwołaniu tego stanu będą ważne jeszcze przez 180 dni, podczas których pracodawca i pracownik będą mieli obowiązek wykonania badań okresowych i dostarczenia orzeczenia do zakładu pracy.

Nie dotyczy to badań wstępnych oraz badań kontrolnych, które muszą być wykonywane na dotychczasowych warunkach. Jednak dodatkowym udogodnieniem na czas epidemii COVID-19 w tym przypadku jest możliwość wykonania takich badań u innego lekarza niż lekarz medycyny pracy w momencie niedostępności tego ostatniego. Można je przeprowadzić również zdalnie. Orzeczenie wydane przez takiego lekarza włączane jest do akt pracownika i jest ważne przez 180 dni po odwołaniu stanu epidemii.

Badania polegają zwykle na wykonaniu podstawowych testów diagnostycznych. Pracownik dostaje więc skierowanie na badania okresowe, które obejmuje:

• morfologię krwi obwodowej,
• ogólne badanie moczu,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• określenie stężenia glukozy we krwi.

Oprócz wyżej wymienionych testów diagnostycznych osoba zatrudniona na danym stanowisku przechodzi również badanie okulistyczne i laryngologiczne.

Jeśli istnieją wskazania, lekarz medycyny pracy może skierować pracownika na rozszerzone badania okresowe, odpowiednio dopasowane do konkretnych warunków pracy. Badania rozszerzone powinny być wykonywane u osób, które pracują w środowisku mogącym wywołać uszczerbek na zdrowiu. Reguluje to Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1996 r.

Wśród czynników, które mogą niekorzystnie wpłynąć na organizm, możemy wymienić:

• promieniowanie elektromagnetyczne – zaleca się wówczas przeprowadzenie badania neurologicznego oraz elektrokardiogramu (EKG) co 4 lata,
• promieniowanie jonizujące – zalecane jest badanie dermatologiczne i okulistyczne,
• benzyna – osoby mające styczność z tą substancją powinny przechodzić co 2-4 lata dodatkowe badanie morfologii krwi obwodowej,
• chlor i amoniak – pracownicy mający kontakt z tymi chemikaliami powinni być poddawani badaniom spirometrycznym co 2-4 lata,
• hałas – zaleca się wykonywanie badań otolaryngologicznych i audiometrycznych co roku przez pierwsze 3 lata pracy, następnie co 3 lata,
• wysiłek głosowy – osoby, których praca wiąże się ze stałym nadwyrężaniem głosu (np. nauczyciele) powinny przechodzić co 5 lat badanie foniatryczne.

Osoby pracujące w biurach bardzo często spędzają wiele godzin przed ekranem komputera. Z tego względu oprócz wykonania podstawowych badań diagnostycznych, pracownik biurowy powinien być również zbadany przez okulistę.

Jeśli praca wiąże się z koniecznością kierowania pojazdami służbowymi, wówczas osoba zatrudniona powinna przejść również test psychologiczny i badanie neurologiczne. Pracownikom powyżej 50. roku życia zaleca się wykonywanie elektrokardiogramu (EKG). Osoby, które obejmują stanowiska kierownicze, powinny być poddane badaniu określającemu stężenie cholesterolu, EKG oraz testom okulistycznym.

Badania okresowe pracowników biurowych powinny być wykonywane co 4-5 lat.

Badaniom okresowym muszą być również poddawani zawodowi kierowcy. Reguluje to ustawa dotycząca transportu drogowego. Każdy zawodowy kierowca powinien przejść badanie okulistyczne oraz neurologiczne. Niezbędny jest również test sprawności psychoruchowej. Badania okresowe kierowców powinny być przeprowadzane co 5 lat. Jednak jeśli osoba zatrudniona przekroczy 60. rok życia, wówczas badania powinny być wykonywane znacznie częściej, bo co 2,5 roku.

Jednakże nie wszyscy kierowcy muszą wykonywać badania okresowe. Dotyczy to jedynie kierowców zawodowych, którzy podlegają ustawie o transporcie drogowym.

W czasie pandemii COVID-19 również w przypadku kierowców zawodowych i pracowników biurowych obowiązek wykonywania badań okresowych został zawieszony, a po odwołaniu stanu epidemii pracownik będzie miał 180 dni na wykonanie niezbędnych badań.