Rozrusznik serca - jak działa i kiedy jego wszczepienie jest konieczne?

Jak działa rozrusznik serca?

Objawowa bradykardia, czyli stan, w którym akcja serca jest wolniejsza niż 60 uderzeń na minutę, stanowi zagrożenie dla życia pacjenta. Zaburzenia w czteroetapowej pracy serca towarzyszą wielu poważnym schorzeniom. Najczęściej odpowiada za nie zespół chorego węzła zatokowo-przedsionkowego (miejsca, w którym powstają impulsy pobudzające serce do skurczu) oraz blok przedsionkowo-komorowy, czyli zaburzenie polegające na spowolnieniu lub względnym, tymczasowym zatrzymaniu przesyłania bodźców z przedsionka do komory serca.

Rozruszniki serca są niewielkimi urządzeniami elektrycznymi, które monitorują aktywność serca i w razie potrzeby wysyłają dodatkowe impulsy, by pobudzić je do przyspieszenia akcji. Stymulator serca składa się z tytanowej obudowy, baterii, zaprogramowanego zgodnie z potrzebami konkretnego pacjenta chipu, oraz elektrody prowadzącej do mięśnia sercowego. Stymulator znajduje się pod skórą, jest tam wszczepiony na stałe.

Pierwszy rozrusznik serca wszczepiono w 1958 roku. W Polsce corocznie wykonuje się około 16 000 operacji wszczepienia stymulatora. W ten sposób leczeni są już nie tylko pacjenci z objawową bradykardią, lecz także z groźną dla życia tachyarytmią komorową oraz niewydolnością serca.

Kiedy wykonuje się wszczepienie stymulatora serca?

Objawowa bradykardia towarzyszy wielu schorzeniom serca. Wskazanie do przeprowadzenia zabiegu wszczepienia rozrusznika serca stanowią:

• Blok przedsionkowo-komorowy II i III stopnia typu Mobitza (rzadziej Wenckebacha).
• Choroba węzła zatokowego, (brak adekwatnego przyspieszenia akcji serca przy wysiłku niewydolność chronotropowa).
• Migotanie przedsionków z bradyarytmią.
• Bloki odnogi pęczka Hisa (także po przebytym zawale).
• Zespół wazowagalny.
• Kardiomiopatia przerostowa ze zwężeniem drogi odpływu.
• Zespół nadwrażliwej zatoki tętnicy szyjnej.
• Zespół wydłużonego QT.
• Hipotonia ortostatyczna oporna na farmakoterapię,
• Różnego typu choroby nerwowo-mięśniowe.

U pacjentów z powyższymi chorobami i problemami zaleca się wszczepienie rozrusznika, jeśli występują:

• Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa (napadowe utraty przytomności spowodowane bradykardią).
• Stany przedomdleniowe.
• Zawroty głowy.
• Pogorszenie tolerancji wysiłku.
• Objawy niewydolności serca.
• Pogorszenie sprawności intelektualnej.

Decyzję o wszczepieniu rozrusznika oraz jego typie za każdym razem podejmuje kardiolog, po dłuższej obserwacji i współpracy z pacjentem.

Rodzaje stymulatorów serca

Kardiostymulator jednojamowy
Urządzenie to ma jedną elektrodę, która zostaje umieszczona w prawym przedsionku lub prawej komorze serca pacjenta.

Kardiostymulator dwujamowy
Ma dwie elektrody. Jedna z nich jest umieszczana w przedsionku, a druga w prawej komorze. Stosowane w blokach przedsionkowo-komorowych. Mogą przewodzić naturalne sygnały przedsionkowe do komór, dzięki czemu akcja serca jest w dużej mierze stymulowana naturalnie.

Kardiostymulator trzyjamowy
Jedną elektrodę umieszcza się w przedsionku serca, jedną w prawej komorze, jedną w lewej. Taki typ rozrusznika jest wszczepiany pacjentom z niewydolnością serca. Pozwala skutecznie synchronizować pracę obu komór - jest to tak zwana terapia resynchronizująca.

Wszczepienie micry, najmniejszego rozrusznika serca

Każdy nowoczesny stymulator umożliwia też zaprogramowanie zgodnie z potrzebami konkretnej osoby. Lekarz za pomocą programatora ustala miejsce stymulacji (A — przedsionek, V — komora, D — obie jamy prawego serca), miejsce rejestracji potencjałów wewnątrzsercowych (A — przedsionek, V — komora, D — obie jamy serca) oraz reakcję rozrusznika na zarejestrowane potencjały (I — hamowanie, T — wyzwalanie, D — oba rodzaje reakcji). Sposób pracy rozrusznika określa więc trzyliterowy kod. Każdy rozrusznik serca to mały komputer, który skrupulatnie zapisuje aktywność serca i stale ją monitoruje (co do milisekundy), by w odpowiednim momencie wysłać impuls pobudzający. Poziom naładowania baterii zmniejsza się wraz z czasem pracy urządzenia - żaden kardiostymulator nie jest wieczny. Nie trzeba się jednak bać nagłego wyczerpania baterii i ustania działania urządzenia.

Na czym polega wszczepienie rozrusznika serca?

Standardowa operacja wszczepienia rozrusznika serca odbywa się w znieczuleniu miejscowym i trwa około godziny. Pacjent nie czuje bólu ani napięcia i zdenerwowania (dzięki lekom znieczulającym i rozluźniającym), jednak zachowuje świadomość i kontakt z otoczeniem. Miejsce wszczepienia rozrusznika serca to górna część klatki piersiowej (lewy mięsień piersiowy). Operacja obejmuje wszczepienie samego urządzenia (wielkości około 4-5 cm) oraz elektrody lub elektrod doprowadzonych do serca żyłami. Lekarz monitoruje proces wprowadzania elektrod za pomocą specjalnego urządzenia, monitora fluoroskopowego. Po wprowadzeniu elektrody przeprowadza się test progu pobudliwości, mający na celu ustalenie najlepszego położenia dla elektrody oraz wartości pobudzenia niezbędnej, by kardiostymulator spełniał swoją funkcję. Test jest całkowicie bezbolesną procedurą.

Sam stymulator serca zostaje wszczepiony do małej „kieszonki" w naciętej skórze i tam zaszyty. Po operacji pacjent spędza kilka dni na oddziale kardiologii lub chorób wewnętrznych, by personel mógł monitorować akcję serca i ogólny stan zdrowia. Rekonwalescencja jest stosunkowo krótka, a ból odczuwany po zabiegu niewielki. Konieczne jest obniżenie aktywności na kilka tygodni. Po zabiegu pacjent musi unikać dotykania miejsca wszczepienia rozrusznika - może to spowodować przesunięcie się urządzenia lub elektrod, a także stan zapalny.

Kontrola i wymiana rozrusznika serca

Bateria, która odpowiada za działanie rozrusznika, po pewnym czasie się wyczerpuje. Czas jej działania zależy od tego, jak często i z jaką siłą stymulator serca musi wysyłać impulsy. Dlatego nie da się określić z góry, ile lat minie od pierwszego wszczepienia do wymiany rozrusznika. Zwykle jest to okres od 5 do 11 lat. Urządzenie monitoruje na bieżąco stan baterii, który lekarz może odczytać w trakcie kontroli. O niskim stanie baterii lekarz dowie się na kilka miesięcy przed jej wyczerpaniem. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie terminów wizyt kontrolnych w gabinecie przystosowanym do przeprowadzania kontroli rozruszników.

Kontrola stymulatora serca obejmuje sprawdzenie stanu naładowania baterii, pobranie danych z rozrusznika za pośrednictwem programatora, a w razie konieczności także optymalizację ustawień (w związku ze zmianą stanu zdrowia czy przyjmowanych leków).

Rozrusznik serca - powikłania

Zabieg wszczepienia rozrusznika, jak każda operacja, może spowodować powikłania. Nie są one groźne dla życia, jednak niekiedy wymagają powtórzenia zabiegu lub dłuższego pobytu w szpitalu. Należą do nich:

• Krwawienie z rany pooperacyjnej.
• Przemieszczenie elektrod.
• Zakażenie.
• Nieprawidłowe działanie elektrod lub stymulatora po zabiegu.

Rozrusznik serca - ograniczenia

Życie pacjentów po zabiegu wszczepienia kardiostymulatora nie jest znacząco ograniczone, jednak muszą oni pamiętać, że posiadają rozrusznik i przestrzegać pewnych zasad.Konstrukcja kardiostymulatorów jest dziś tak zaawansowana, że ich obudowy w dużej mierze chronią przed zakłóceniami elektromagnetycznymi. Emisja wytwarzana przez większość urządzeń w domu czy miejscu pracy nie jest dostatecznie silna, by zakłócić działanie stymulatora. Bardzo rzadko dochodzi do takich zakłóceń, a gdy już się zdarzą, z reguły ustępują po opuszczeniu rzez pacjenta pola elektromagnetycznego.

Gdy w pobliżu znajdują się urządzenia, które mogłyby potencjalnie spowodować problemy, pacjent powinien zachować od nich stosowny dystans. W przypadku telefonów, komputerów, laptopów, sieci WLAN, bluetooth, radia, telewizorów, płyt indukcyjnych, pulsometrów, zabezpieczeń na lotniskach lub w sklepach bezpieczna odległość wynosi 15 cm. Przez bramki na lotnisku należy przejść szybko lub okazać książeczkę pacjenta z wszczepionym rozrusznikiem i poprosić o kontrolę ręczną.

Posiadanie rozrusznika serca jest za to przeciwwskazaniem do:

• Zabiegu rezonansu magnetycznego.
• Obsługi spawarek łukowych, zgrzewarek elektrycznych oraz pił łańcuchowych.
• Akupunktury.
• Używania wagi z analizą tkanki tłuszczowej.
• Używania koców i poduszek elektrycznych.