Prawoślaz lekarski – właściwości korzenia i jego wpływ na drogi oddechowe i żołądek. Na jaki kaszel działa syrop prawoślazowy?

Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis) to roślina z rodziny ślazowatych spokrewniona z malwą. Pochodzi z rejonów Morza Śródziemnomego, a w Polsce rośnie dziko lub jest uprawiany. Dorasta 1,5 metra wysokości, ma sercowate lub jajowate ząbkowane liście, różowe lub białe kwiaty i korzeń o średnicy do 3 cm. Łodyga oraz liście są pokryte drobnymi, miękkimi włoskami o szarym odcieniu.

Surowcem zielarskim jest korzeń prawoślazu (radix althaeae), a także liście (folium althaeae). Liście należy zbierać przed okresem kwitnienia prawoślazu, natomiast korzenie wykopuje się w lipcu lub miesiącach jesiennych. Suszy się je w temperaturze pokojowej. W sklepach lekarskich i aptekach są dostępne w postaci gotowej, a także jako przetwory – najczęściej jest to syrop.

Roślinę stosowano od wieków w leczeniu stanów zapalnych, głównie ze względu na działanie zmiękczające i powlekające w stosunku do podrażnionych błon śluzowych i skóry.

Prawoślaz lekarski obfituje w substancje śluzowe, należące do grupy polisacharydów. W korzeniu ich zawartość wynosi 10-20 proc., natomiast w liściach i kwiatach jest to 5-10 proc. W ich skład wchodzą także związki antyoksydacyjne, takie jak flawonoidy, m.in. kwercetyna i kemferol, kwas chlorogenowy, kawowy czy p-kumarowy, a ponadto betaina.

Składniki te sprawiają, że maceraty i napary z prawoślazu wykorzystuje się w leczeniu następujących problemów zdrowotnych:

• problemy oddechowe – ostry i suchy kaszel, ból gardła, chrypka,
• zaburzenia trawienne – zgaga, nadkwasota żołądka, nieżyt żołądka lub jelit, podrażnienia i owrzodzenia śluzówki w układzie pokarmowym, zaparcia, nadmierne łaknienie, stany zapalne jelit,
• oparzenia – słoneczne oparzenia skóry, chemiczne oparzenia jamy ustnej czy przełyku,
• podrażnienie oczu – do przemywania oczu przy zapylaniu, suchości, urazach mechanicznych, jęczmieniu,
• problemy ginekologiczne – do płukania przy stanach zapalnych pochwy, podrażnieniu czy urazach,
• zmiany skórne – wolno gojące się rany, suche zapalenia skórne i wypryski, skóra przesuszona, nadmierna produkcja sebum.

Czytaj: Te zioła pomogą na ból, zapalenie i wrzody żołądka. Zobacz, co pić na chory żołądek. Rośliny lecznicze złagodzą też nadkwasotę i refluks

Związki aktywne prawoślazu są dobrze rozpuszczalne w wodzie, dzięki czemu przygotowane z jej użyciem wyciągi mają działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i łagodzące. Najskuteczniejsze są jednak preparaty przygotowane na zimno, czyli maceraty, a nie napary czy tym bardziej odwary. Aby przygotować macerat z prawoślazu, należy zalać 2-3 łyżki rozdrobnionego korzenia 1-2 szkl. chłodnej wody przegotowanej i odstawić na 4-6 godzin, od czasu do czasu mieszając, a następnie odcedzić. Macerat można pić małymi porcjami (np. po łyku lub łyżce) co 2 godziny. Maksymalna dawka jednorazowa to 2-6 g w przeliczeniu na surowiec.

Najbardziej popularną formą, w jakiej dostępny jest prawoślaz lekarski, jest syrop prawoślazowy. Mając dostęp do surowca można go przygotować w domu. Wystarczy przygotować macerat z korzenia, ew. liści, i dodać miód, syrop malinowy lub cukrowy, a ew. także olejki eteryczne o jakości spożywczej, np. eukaliptusowy lub tymiankowy.

Syrop prawoślazowy powleka ochronnym filmem błony śluzowe jamy ustnej i gardła, wykazując właściwości przeciwkaszlowe. Wskazaniem do jego przyjmowania jest przede wszystkim kaszel suchy.

Przeciwzapalne oraz antyseptyczne działanie wodnych wyciągów z prawoślazu lekarskiego zostały udowodnione w badaniach naukowych. Wykazano, że roślina ta jest pomocna w łagodzeniu wirusowych i bakteryjnych infekcji dróg oddechowych. Dowiedziono również, że zawarte w niej związki hamują aktywność receptorów kaszlu, które są zlokalizowane w drogach oddechowych. Za efekt ten odpowiadają prawdopodobnie polisacharydy cechujące się działaniem przeciwkaszlowym porównywalnym do tego wywoływanego przez kodeinę. Ponadto stwierdzono także, że syrop z wyciągiem z prawoślazu może łagodzić silny kaszel będący skutkiem ubocznym stosowania leków na nadciśnienie (tzw. inhibitorów konwertazy angiotensyny).

Syrop z prawoślazu wpływa łagodząco na infekcje i dolegliwości dróg oddechowych, ułatwiając odkrztuszanie wydzieliny, a także zabezpieczając przed wysuszeniem błonę śluzową w gardle.

Syrop prawoślazowy jest jednym z niewielu syropów, które można podawać zarówno przy suchym, jak i mokrym kaszlu. Pomaga w przypadku nieżytu gardła, zapalenia strun głosowych i krtani.

Stosuje się go też pomocniczo w anginie i innych chorobach przebiegających z zaleganiem wydzieliny w oskrzelach. Ponadto produkt ten pomaga też łagodzić podrażnienia śluzówki przełyku i ból gardła.

Syrop prawoślazowy charakteryzuje się dobrymi opiniami specjalistów. Jest doceniany za skuteczność w przypadku drobnych infekcji górnych dróg oddechowych. Jest ogólnie dostępny i niedrogi: opakowanie o pojemności 100 ml kosztuje zaledwie kilka złotych.

Syrop z prawoślazu jeśli lubiany przez dzieci ze względu na słodki smak, co znacząco ułatwia podawanie go wybrednym maluchom. Zwykle cechuje się też bezpiecznym składem. Jeśli jednak zawiera jednak konserwujący alkohol, nie powinien być podawany najmłodszym. Wybierając ten produkt warto więc zwrócić uwagę na skład produktu. Zamiast alkoholu stosuje się kwas benzoesowy, jednak konserwant ten ma częste działanie wywołujące objawy alergii, dlatego syrop z jego zawartością może nie być dobrym wyborem.

Dzieci do 3. roku życia mogą spożywać syrop z prawoślazu jedynie po konsultacji ze specjalistą. Przyjmuje się, że w przypadku dzieci w wieku od 3 do 6 lat podaje się dawkę 0,5-1 ml preparatu maksymalnie 4 razy na dobę. Dzieci do 12. roku życia mogą wypijać do 1,5 ml leku do 4 razy dziennie.

Prawoślaz lekarski jest źródłem na ogół dobrze tolerowanych związków, jednak pomimo wielu dobroczynnych właściwości tej rośliny nie wszyscy mogą pozwolić sobie na jej spożywanie.

Przeciwwskazaniem do przyjmowania produktów z prawoślazem, w tym syropu prawoślazowego, jest ciąża i karmienie piersią (chyba, że lekarz zadecyduje inaczej). Również podanie go dzieciom do 3. roku życia należy skonsultować z lekarzem pediatrą.

Ostrożność powinni zachować też alergicy, osoby chorujące na astmę oskrzelową oraz nadwrażliwe na poszczególne składniki produktu.

Ze względu na występowanie w składzie sporej ilości cukru w syropie tej formy preparatu powinni wystrzegać się diabetycy. W syropach prawoślazowych dostępnych w aptekach może znajdować się też etanol – w takiej sytuacji nie powinno podawać się ich dzieciom.

Należy również pamiętać, by nie stosować produktów z prawoślazem dłużej niż 7 dni. Śluz zawarty w roślinie działa powlekająco na układ pokarmowy, co w dłuższym okresie może prowadzić do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, a w rezultacie do powstawania niedoborów pokarmowych.

W przypadku utrzymującego się przez dłuższy czas bólu gardła, kaszlu i innych dolegliwości dróg oddechowych pomimo stosowania preparatów ziołowych należy skonsultować się z lekarzem.