„Czarna śmierć” to nie fikcja! Dramatyczna epidemia, która sparaliżowała Polskę, wydarzyła się naprawdę

Już w niedzielę 9 listopada TVP wyemituje pierwszy odcinek nowego serialu „Czarna śmierć”, który opowiada o dramatycznej walce z groźnym wirusem i to w trudnych dla Polski czasach PRL. Jest rok 1963. Doświadczona oficer wywiadu, Łucja Winter, wraca do Wrocławia z tajnej misji w Indiach, jednak jej powrót zbiega się z wybuchem śmiertelnej epidemii ospy prawdziwej, która zamyka całe miasto.

Serial łączy w sobie dynamiczny thriller medyczny i pełną sekretów opowieść szpiegowską, eksplorując chaos panujący za żelazną kurtyną. Ambitna lekarka, Weronika Przybysz, prowadzi heroiczną walkę ze śmiertelnym wirusem, podczas gdy dziennikarz Igor Bielik stara się ustalić, kto był pacjentem zero. Serial ukazuje poświęcenie medyków i paradoksalny powiew wolności oraz normalności, jaki zapanował w odciętym od świata PRL-owskim mieście.

Historia ta jest oparta na prawdziwych wydarzeniach, które miały miejsce we Wrocławiu 62 lata temu. Po doświadczeniu pandemii koronawirusa możemy spojrzeć na te wydarzenia z całkiem innej perspektywy.

Epidemia ospy prawdziwej (czarnej ospy), która wybuchła we Wrocławiu w 1963 roku, była ostatnią i najbardziej dramatyczną epidemią tej choroby w powojennej Polsce. Pomimo jej stosunkowo niewielkiej skali pod względem liczby zachorowań, wywołała ona panikę i stała się największym wyzwaniem sanitarno-epidemiologicznym w czasach PRL.

Epidemia rozpoczęła się od funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, który wrócił do kraju z Indii (dokładniej z Kalkuty). Mężczyzna ten, po powrocie do Wrocławia w maju 1963 roku, nieświadomie został pacjentem zero. Choroba początkowo została błędnie zdiagnozowana jako malaria lub sepsa, co pozwoliło wirusowi na swobodne rozprzestrzenianie się w środowisku medycznym.

Gdy w lipcu 1963 roku potwierdzono diagnozę ospy prawdziwej, władze podjęły drastyczne, ale skuteczne kroki, aby powstrzymać ogólnokrajową katastrofę. Wrocław został praktycznie odcięty od świata. Wprowadzono kordon sanitarny, który ściśle kontrolował wszystkie wjazdy i wyjazdy. Funkcjonowanie miasta przejęły specjalnie powołane sztaby kryzysowe, a życie codzienne uległo całkowitemu podporządkowaniu wymogom sanitarnym.

Osoby podejrzane o kontakt z wirusem były natychmiast kierowane do izolatorióww specjalnie zorganizowanych placówkach, m.in. w Szczodrem i Praczach Odrzańskich pod Wrocławiem. Rozpoczęto też masową akcję szczepień, która objęła całe miasto, a później sąsiednie województwa. Do akcji zaangażowano wojsko, milicję i pracowników służby zdrowia. W ciągu zaledwie kilku tygodni zaszczepiono ponad 8 milionów ludzi w Polsce.

Epidemia, choć głośna i wywołująca panikę, była w rezultacie ograniczona dzięki błyskawicznym i zdecydowanym działaniom władz.

W porównaniu do pandemii COVID-19 liczby te nie robią na nikim większego wrażenia. Jednak należy wziąć pod uwagę, że w czasach PRL walka z szerzącą się groźną egzotyczną chorobą była naprawdę trudna i dramatyczna bez względu na liczbę ofiar.

Wrocław w tym czasie stał się miastem-widmem, opanowanym przez strach, ale determinacja lekarzy (którzy często ryzykowali własne życie) i szeroko zakrojona akcja szczepień uchroniły Polskę przed powtórzeniem się średniowiecznej epidemii „czarnej śmierci”, czyli dżumy, która nawiedziła Europę w XIV wieku. Była to jedna z największych i najbardziej katastrofalnych epidemii w dziejach ludzkości. Serial „Czarna śmierć” opowiada więc o epidemii czarnej ospy, ale jego tytuł nawiązuje również do tej historycznej pandemii.

Czarna ospa to potoczna nazwa ospy prawdziwej, niezwykle groźnej choroby zakaźnej wywoływanej przez wirusa Variola major lub Variola minor. Ospa prawdziwa jest jedyną chorobą zakaźną, którą udało się całkowicie wyeliminować na świecie dzięki globalnej kampanii szczepień (ostatni przypadek odnotowano w 1978 roku).

Nazwa „czarna ospa” odnosi się do najcięższej, krwotocznej postaci choroby, która była niemal zawsze śmiertelna. Okres inkubacji choroby trwał od 7 do 17 dni. Ospa prawdziwa rozwijała się w 3 fazach:

• faza prodromalna (wstępna) – trwała około 2-4 dni i przypominała bardzo ostrą grypę. Objawy pojawiały się nagłe i sprawiały, że pacjent stawał się wysoce zakaźny:

• wysoka gorączka (powyżej 39 st. C),

• silny ból głowy i ból pleców,

• wymioty i nudności,

• ogólne osłabienie i złe samopoczucie.

• faza wysypki – rozpoczynała się po ustąpieniu gorączki (w 2. lub 4. dniu choroby) i była kluczowa diagnostycznie. Najpierw pojawiały się plamki i grudki na błonach śluzowych jamy ustnej (wczesne owrzodzenia), a następnie na twarzy, kończynach (dłonie, stopy), a na końcu na tułowiu. Grudki stopniowo przekształcały się w twarde, zaokrąglone pęcherzyki, które wypełniały się ropą. Te krosty były głęboko osadzone w skórze i dawały uczucie twardych „guzków” pod palcami. Charakterystyczną cechą było to, że wszystkie zmiany skórne w danym rejonie ciała znajdowały się w tej samej fazie rozwoju (np. wszystkie były krostami), w przeciwieństwie do ospy wietrznej. Krosty zasychały, tworząc strupki, które odpadały, pozostawiając charakterystyczne, często szpecące blizny.

• postać krwotoczna (czarna ospa) – była to najcięższa i najbardziej śmiertelna forma choroby, od której wzięła się potoczna nazwa „czarna ospa”. Zamiast typowej wysypki pojawiały się liczne ciemne, podskórne wylewy krwi oraz krwawienia z błon śluzowych (np. krwiste wymioty, krwotoki z nosa). Ta postać choroby prowadziła do śmierci w niemal 100 proc. przypadków.

Osoba chora na ospę prawdziwą była zaraźliwa od pojawienia się pierwszych zmian w jamie ustnej i gardle (przed wystąpieniem wysypki) i pozostawała zaraźliwa, dopóki nie odpadł ostatni strupek ze skóry.

Głównym mechanizmem przenoszenia wirusa była droga powietrzna, czyli bezpośredni kontakt z chorym. Wirus przenosił się przez kropelki śliny i wydzieliny z dróg oddechowych, które były uwalniane podczas kaszlu, kichania, a nawet podczas bliskiej rozmowy z osobą chorą.

Zakażenie było możliwe poprzez dotknięcie płynu znajdującego się w pęcherzykach i krostach na skórze chorego, a także przez kontakt ze strupkami, które zawierały wirusa. Można się było jednak zarazić także pośrednio przez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami takimi jak pościel, ręczniki, odzież, a nawet meble, których dotykał chory.

Nie, ospa prawdziwa (czarna ospa) nie istnieje już w naturalnym środowisku. Jest to jedyna ludzka choroba zakaźna, którą Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła za całkowicie wyeliminowaną (eradykowaną) na całym świecie w 1980 roku. Osiągnięto to dzięki globalnej, intensywnej kampanii szczepień. Oznacza to, że obecnie nie można się nią zarazić w sposób naturalny.