Mykoplazma wywołuje groźne choroby, w tym zapalenie płuc. Jakie są objawy mykoplazmozy? Jak przebiega leczenie infekcji bakterią Mycoplasma?

Mykoplazma (Mycoplasma) to rodzaj bardzo drobnych bakterii, które nie mają ściany komórkowej. Żyją w koloniach, głównie w warunkach beztlenowych, choć większość z nich może przeżyć także w obecności tlenu. W grupie bakterii Mycoplasma wyróżniono co najmniej 124 gatunki, z których pierwsze opisano jeszcze w XIX wieku. Bakterie z rodzaju Mycoplasma wykształciły specjalny płaski kształt, ułatwiający przyleganie do komórek gospodarza.

W organizmie człowieka żyje ok. 17 gatunków tych najmniejszych bakterii, choć nie wszystkie z nich są chorobotwórcze. Niektóre wywołują choroby tylko w warunkach znacznie obniżonej odporności organizmu. Możliwe jest jednak nie tylko samoistne wywołanie infekcji przez bakterię, ale też skomplikowanie innych procesów chorobowych toczących się już w ustroju.

Mykoplazma u ludzi wywołuje zazwyczaj choroby ograniczone do jednego narządu. Rzadko, w warunkach immunosupresji, rozwija się zakażenie ogólnoustrojowe w wyniku uruchomienia procesów autoimmunologicznych. Mykoplazmoza może przyjąć postać płucną lub pozapłucną, a także dotyczącą narządów płciowych.

Za rozwój płucnej i pozapłucnej mykoplazmozy odpowiada bakteria Mycoplasma pneumoniae. U starszych dzieci oraz dorosłych najczęściej rozwija się zapalenie płuc lub oskrzeli. U dzieci poniżej 5. roku życia bakteria ta wywołuje zwykle zapalenie górnych dróg oddechowych. Mykoplazmowe zapalnie płuc stanowi od 20 do aż 40 proc. wszystkich przypadków zapalenia płuc.

Genitalna postać mykoplazmozy powodowana jest przez Mycoplasma genitalium i Mycoplasma urealyticum. Oba gatunki bakterii powodują nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Istnieje jeszcze inny gatunek mykoplazmy wywołujący objawy w obrębie układu moczowo-płciowego. To bakteria Mycoplasma hominis, która bytuje głównie w żeńskim układzie moczowo-płciowym.

Mykoplazmozna płucna i pozapłucna to choroba, którą charakteryzuje długi okres wylęgania, wynoszący nawet do 3 tygodni od momentu zarażenia bakterią M. pneumoniae.

Występujące wtedy objawy to m.in.:

• gorączka,
• ogólne osłabienie i zmęczenie,
• uciążliwe bóle głowy,
• chrypka,
• intensywny kaszel, powodujący bóle mięśni międzyżebrowych,
• rzadko – bóle mięśni,
• biegunka.

Zakażeniu Mycoplasma pneumoniae mogą towarzyszyć objawy ogólnoustrojowe o nieznanym mechanizmie powstawania, prawdopodobnie na tle immunologicznym. Czasem bakteria wywołuje pęcherzowe zapalenie błony bębenkowej ucha, powodujące silny ból, a także zapalenie opon mózgowych.

U około 14 proc. chorych bakteria ta wywołuje bóle stawów i artropatie wielostawowe z zaczerwienieniem, obrzękiem, zmianami skórnymi w postaci rumienia i pęcherzyków. Stawowa postać mykoplazmozy może utrzymywać się o wiele dłużej niż zapalenie płuc, które mija zwykle najpóźniej po upływie miesiąca.

Objawy charakterystyczne dla mykoplazmozy genitalnej to m.in:

• ból w podbrzuszu,
• ból podczas oddawania moczu,
• uczucie częstego lub ciągłego parcia na pęcherz,
• pieczenie lub swędzenie podczas oddawania moczu,
• u kobiet – upławy z pochwy.

U kobiet M. genitalium wywołuje także zaburzenia przebiegu ciąży, poronienia, niepłodność, zapalenie szyjki macicy. Również Mycoplasma hominis jest odpowiedzialna za zapalenia dróg moczowych, poważne zaburzenia ciąży i powikłania okołoporodowe, takie jak problemy z zajściem w ciążę, poronienia, martwe urodzenia czy gorączkę połogową.

W nielicznych przypadkach ten gatunek mykoplazmy żyje też w gardle, wywołując stany zapalne. U noworodków może też powodować septyczne zapalenie stawów lub zapalanie opon mózgowych.

Mycoplasma pneumoniae to gatunek mykoplazmy wywołujący największą liczbę infekcji, i jest to głównie zapalenie płuc. U dzieci dochodzi do zakażeń częściej niż u dorosłych. Największą grupą pacjentów chorujących za sprawą tego drobnoustroju są osoby w wieku od 5 do 20 lat, przy czym dzieci do 5. roku życia zwykle przechodzą zakażenie w łagodniejszy sposób. Dość często w ludzkim organizmie żyją też mykoplazmy genitalne (np. Mycoplasma hominis), wywołujące zapalenia dróg moczowych.

Bakterie mykoplazma przenoszą się drogą kropelkową, choć możliwe jest też zarażenie się podczas bezpośredniego kontaktu z chorą osobą. Giną w wilgotnych warunkach, dlatego rzadko zdarza się zakażenie bakteriami unoszącymi się w powietrzu.

Mykoplazmy genitalne przenoszą się podczas stosunków seksualnych lub z matki na dziecko przy porodzie. W nielicznych przypadkach mykoplazmozy zalicza się do zoonoz, czyli chorób odzwierzęcych. Odmiana Mycoplasma mycoides wywołuje zarazę płucną bydła. Mykoplazma powoduje też problemy zdrowotne u świń, alpak, kóz, owiec i drobiu. Zazwyczaj jednak gatunki bytujące w organizmach zwierząt nie są tożsame z tymi, które wywołują choroby u ludzi.

Mykoplazma to niezwykle drobne bakterie, które można wykryć za pomocą badań laboratoryjnych. Podstawą diagnozy jest zawsze wywiad lekarski, obejmujący nie tylko rozpoznanie obecnych objawów, ale też ewentualną styczność z osobami zarażonymi.

Bez badań laboratoryjnych próbek z zajętych narządów nie można jednoznacznie stwierdzić, że za daną jednostkę chorobową odpowiada mykoplazma, dlatego proces diagnostyczny jest zazwyczaj kilkuetapowy. W większości przypadków infekcji bakterie Mycoplasmą nie zostają jednak wykryte. Zakażenie nimi podejrzewa się dopiero wtedy, gdy standardowe leczenie zapalenia płuc, oskrzeli czy dróg moczowych przez dłuższy czas nie przynosi rezultatu. Zleca się wówczas wykonanie badań dodatkowych.

Zapalenie płuc, także to spowodowane mykoplazmą, można zdiagnozować wykonując prześwietlenie klatki piersiowej. Zmiany zapalne w płucach będą na nim widoczne w postaci wysięku w jamie opłucnej lub śródmiąższowych zmian w tkance tego narządu. Samo RTG nie pozwala jednak rozpoznać, czy za chorobę odpowiada bakteria mykoplazma.

Bakteria mykoplazma może zostać wykryta, a jej obecność ostatecznie potwierdzona podczas badań laboratoryjnych, najczęściej krwi i moczu. Polegają one na hodowaniu na pożywce bakterii z pobranego materiału (wymaz, plwocina, mocz) lub na oznaczaniu specyficznych przeciwciał przeciwko bakteriom Mycoplasma, pojawiających się we krwi. Obie te metody zajmują dużo czasu. Przeciwciała powstają najczęściej dopiero po tym, jak infekcja ustanie.

W interpretowaniu wyników badań serologicznych (wykrywanie przeciwciał) oraz bakteriologicznych przeszkodę stanowi fakt powszechności występowania mykoplazm w ludzkim organizmie. W ustroju jest ich obecnych tak wiele, że trudno jest zinterpretować jasno wynik badania.

Mykoplazma opiera się działaniu większości rodzajów antybiotyków, ponieważ nie ma ściany komórkowej. W procesie leczenia stosuje się więc antybiotyki makrolidowe, tetracykliny i fluorochinolony, które pozwalają wyeliminować inne bakterie mogące zaostrzać przebieg choroby i utrudniać powrót do zdrowia. W łagodnych przypadkach zakażenie ulega samoistnemu wyleczeniu.

Leczenie infekcji ma także charakter objawowy: dąży się do tego, by obniżyć gorączkę oraz zmniejszyć intensywność kaszlu i bólu głowy. Dzięki przyjmowaniu leków choroba trwa krócej, a ryzyko zarażenia innych osób zostaje zredukowane. Zapalenie dróg oddechowych wywołane przez mykoplazmy ma charakter samoograniczający się – raczej nie powoduje groźnych powikłań, a objawy z czasem mijają. Pacjenci, u których wystąpiły dolegliwości pozapłucne, powinni pozostać przez jakiś czas pod kontrolą lekarza.

Nie istnieją żadne metody profilaktyki zakażeń mykoplazmozami. Nie można się też przeciwko nim zaszczepić. Jedyną formą zapobiegania jest unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami chorującymi i dbałość o nawyki, które zapobiegają spadkom odporności organizmu.