GGTP: co to za badanie, kiedy je wykonać i jakie są normy? O czym świadczy wysokie i niskie GGTP?

GGTP (gamma-glutamylotransferaza) to enzym, którego rola w organizmie polega na niszczeniu wiązań peptydowych, występujących w długich łańcuchach aminokwasowych. Działanie enzymu doprowadza do ich rozpadu na mniejsze fragmenty. GGTP występuje w wielu organach, m.in. w nerkach, jelitach, trzustce, w gruczole krokowym, a także w ośrodkowym układzie nerwowym. Za wytwarzanie i wydzielanie enzymu do krwioobiegu odpowiadają jednak przede wszystkim hepatocyty, czyli komórki wątroby. Z tego względu, oznaczenie aktywności GGTP jest cennym badaniem w rozpoznaniu chorób wątroby i dróg żółciowych, ale nie tylko.

GGTP nie jest badaniem wystarczająco specyficznym, żeby jego wyniki umożliwiły jednoznaczne rozpoznanie toczącego się w ustroju procesu chorobowego. W związku z tym wykonywane jest wraz z innymi testami, w ramach panelu prób wątrobowych. Równolegle z oznaczeniem aktywności gamma-glutamylotransferazy w surowicy krwi, wykonywane jest badanie AspAT (czyli aminotransferazy asparaginianowej), AIAT (aminotransferazy alaninowej) i ALP (fosfatazy zasadowej). Oprócz tego, konieczne jest też oznaczenie stężenia bilirubiny całkowitej. Próby wątrobowe obejmują także badania LDH, cholinoesterazy, HCV i HBs.

Wskazaniem do przeprowadzenia badania jest podejrzenie wystąpienia schorzeń miąższu wątroby, alkoholowej choroby wątroby, cholestazy (czyli zastoju żółci) i nowotworu (pierwotnego lub wtórnego). Do przeprowadzenia badania powinny skłonić następujące symptomy:

• dolegliwości bólowe obejmujące prawy obszar podżebrowy, zwłaszcza, jeżeli pojawiają się po spożyciu tłustego posiłku;
• żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych i twardówek oczu;
• świąd skóry o charakterze ogólnym;
• zwiększający się obwód brzucha;
• ciemne zabarwienie moczu;
• odbarwione stolce;
• redukcja wagi bez wyraźnej przyczyny (występująca mimo braku wprowadzenia diety redukcyjnej i braku zwiększenia aktywności fizycznej);
• zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego;
• spadek odporności;
• utrata apetytu.

GGTP, podobnie jak pozostałe próby wątrobowe, jest badaniem wykonywanym w godzinach porannych. Pacjent powinien pozostawać na czczo. Minimalna przerwa po posiłku to 10 godzin. W dniu badania i poprzedzającym badanie, nie należy spożywać alkoholu, gdyż może to mieć wpływ na zafałszowanie wyniku, podobnie jak spożycie tłustego posiłku (alkohol i tłuszcz doprowadzają do podwyższenia GGTP). Inne specjalne przygotowania nie są wymagane.

GGTP jest badaniem wykonywanym na podstawie pobranej próbki krwi żylnej. Materiał do badania jest pozyskiwany z obszaru dołu łokciowego, a w przypadku dzieci – z niewielkiego nacięcia na skórze, wykonanego lancetem (nożem lekarskim). Po zdezynfekowaniu skóry, przeprowadzający badanie laborant wkłuwa igłę (lub nacina skórę w celu wywołania niewielkiego krwawienia) i pobiera próbkę do próżniowej próbówki. Miejsce wkłucia lub nacięcia należy przez kilka minut uciskać jałowym gazikiem. Ręka powinna być opuszczona, dzięki czemu nie dojdzie do powstania zasinienia w miejscu, z którego pobierana była próbka do badania.

GGTP może być oznaczone z wykorzystaniem różnego sprzętu laboratoryjnego. Z tego względu, różne placówki przedstawiają różne normy. Poza tym, stężenie gamma-glutamylotransferazy jest uzależnione od wieku. Na uzyskany wynik mogą wpłynąć też przyjmowane leki, przede wszystkim hormonalne. Należy zatem pamiętać, że otrzymany wynik badania GGTP za każdym razem trzeba skonsultować z lekarzem.

Należy przyjąć, że prawidłowe stężenie GGTP w surowicy krwi to:

• w przypadku kobiet: mniej niż 35 IU/l,
• w przypadku mężczyzn: mniej niż 40 IU/l.

Większe stężenie gamma-glutamylotransferazy u mężczyzn wynika z aktywności gruczołu krokowego, czyli prostaty.

GGTP podwyższone oznacza, że aktywność gamma-glutamylotransferazy kształtuje się na poziomie przekraczającym normę laboratoryjną. Na taki stan mogą wpłynąć schorzenia wątroby, w tym:

• Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – choroba charakteryzuje się bezobjawowym lub skąpoobjawowym przebiegiem, kiedy jedynym symptomem jest uczucie zmęczenia; albo przebiegiem ciężkim, w którym pojawiają się: nudności, wymioty, dolegliwości bólowe w nadbrzuszu, wzmożona męczliwość, jadłowstręt, podwyższona temperatura, ból w obszarze mięśni i stawów.
• Wirusowe zapalenia wątroby – występujące objawy zależą od typu schorzenia. W fazie objawowej, symptomy nie są charakterystyczne i często mogą błędnie wskazywać na grypę. Dopiero w fazie ostrej pojawiają się objawy typowe dla schorzeń wątroby, w tym zażółcenie skóry, błon śluzowych i twardówek oczu, ciemny mocz i odbarwiony stolec.
• Stłuszczenie wątroby – zazwyczaj przebiega bez żadnych wyraźnych symptomów. Zdarza się, że chorzy odczuwają osłabienie i zmęczenie, uskarżają się na złe ogólne samopoczucie. Można zaobserwować też powiększenie wątroby, rzadziej dochodzi do powiększenia śledziony. Znaczne stłuszczenie może powodować dolegliwości bólowe w obszarze prawego łuku żebrowego. W następstwie powiększenia organu, odczuwany jest dyskomfort, często określany jako ucisk.

• Marskość wątroby – we wczesnej fazie schorzenia u chorego pojawiają się objawy skórne, takie jak czerwone plamki na tułowiu i zaczerwienienie skóry dłoni. Może wystąpić też przerost ślinianek przyusznych, deformacja palców i paznokci u rąk oraz zwłóknienie ścięgien. Wraz z postępem choroby, pojawia się utrata apetytu, dochodzi do redukcji wagi, powiększenia śledziony i wystąpienia wodobrzusza. Chory uskarża się na bóle brzucha, można zaobserwować objawy hipogonadyzmu i ginekomastii. W dalszym etapie choroba objawia się wybroczynami, żółtaczką, uogólnionym świądem. W następstwie powikłań może wystąpić insulinooporność, cukrzyca typu 2, nadciśnienie wrotne, encefalopatia wątrobowa i nowotwór wątrobowo-komórkowy.

• Toksyczne uszkodzenie wątroby, będące następstwem nadużywania leków – objawy są zróżnicowane i mogą występować zależnie od intensywności działania substancji i czasu ekspozycji organu na ich oddziaływanie. Objawy zwykle są charakterystyczne i obejmują ból pod prawym łukiem żebrowym, ból głowy, uczucie osłabienia, drętwienie palców rąk i stóp i podwyższoną temperaturę ciała.

• Uszkodzenie narządu w następstwie spożycia trujących grzybów – zatrucie grzybami doprowadza do wystąpienia objawów gastrycznych (biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha) i niezwiązane z układem pokarmowym, jak:

  • obfite pocenie,
  • łzawienie oczu,
  • zaczerwienienie twarzy,
  • zaburzenia widzenia,
  • zapaść.

• Nowotwory (o charakterze pierwotnym lub wtórnym, czyli przerzutowym) – wśród objawów należy wymienić: ból (o tępym charakterze) pod prawym łukiem żebrowym, napięcie brzucha, wzdęcia, uczucie pełności, wzmożoną męczliwość, ogólne osłabienie, utratę apetytu, redukcję masy ciała, stany podgorączkowe. Pod wpływem dotyku można wyczuć guz pod prawym łukiem żebrowym.

Inne schorzenia, w przebiegu których może pojawić się podwyższone GGTP, to:

• Ostre zapalenie trzustki – objawia się silnym bólem w nadbrzuszu, który przybiera na sile wraz z upływem czasu. Może występować po prawej i lewej stronie, w niektórych przypadkach promieniuje do pleców. Mogą pojawić się nudności i wymioty, czasami także biegunka.

• Przewlekłe zapalenie trzustki – u chorego dochodzi do utraty apetytu, następuje redukcja masy ciała. Wśród innych objawów należy wymienić nawracające biegunki i wzdęcia. W przypadku zaostrzenia objawów, może pojawić się ból brzucha, promieniujący do pleców. Charakterystyczne jest, że środki przeciwbólowe nie łagodzą dolegliwości.

• Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych (oraz inne schorzenia doprowadzające do zastoju żółci, w tym zmiany nowotworowe uciskające drogi odprowadzające żółć) – zastój żółci objawia się bólem pod prawym łukiem żebrowym, z czasem dochodzi do zażółcenia skóry, błon śluzowych i twardówek oczu. Chory może odczuwać uogólnione swędzenie skóry, może pojawić się ciemne zabarwienie moczu. Gdy dojdzie do ataku kolki żółciowej (najczęściej pojawia się po zjedzeniu tłustego posiłku), pojawia się silny ból pod prawym łukiem żebrowym, który promieniuje do pleców. Inne objawy to: nudności, wymioty i wzdęcia. Narastający zastój żółci w pęcherzyku powoduje podrażnienie jego błony śluzowej, czego następstwem może być ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego.

• Pierwotne stwardniejące zapalenie dróg żółciowych – wczesne objawy choroby to: uczucie osłabienia, redukcja wagi, senność i uogólniony świąd skóry. W późniejszej fazie może pojawić się żółtaczka, uczucie ucisku lub ból w obszarze prawego podżebrza. Dolegliwościom bólowym może towarzyszyć gorączka.

• RZS, czyli reumatoidalne zapalenie stawów (i inne choroby reumatyczne) – RZS objawia się bólem i obrzękiem w obszarze małych stawów stóp i rąk. W późniejszej fazie choroby, dolegliwości bólowe mogą objąć także obszar dużych stawów – kolanowego, skokowego, biodrowego i łokciowego. Ból występuje symetrycznie, czyli po obu stronach ciała. Chorzy uskarżają się na poranną sztywność, która trwa ok. godzinę. Inne objawy to: utrata apetytu, redukcja masy ciała, uczucie zmęczenia i podwyższona temperatura ciała. Najczęściej okresy zaostrzeń występujących symptomów przeplatają się z okresami remisji.

• Choroba wieńcowa – wśród objawów schorzenia należy wymienić:

  • płytki oddech,
  • ból w klatce piersiowej (szczególnie w okolicy zamostkowej, promieniujący do żuchwy, pleców i lewej kończyny, pojawiający się pod wpływem wysiłku lub stresu),
  • uczucie ucisku za mostkiem,
  • mdłości,
  • kołatanie serca i przyspieszona akcja serca,
  • nadmierną potliwość,
  • zawroty głowy,

  • osłabienie.

    Wymienione objawy mogą wystąpić pod wpływem ekspozycji na zimno, stresu czy w następstwie wysiłku fizycznego i spożycia obfitego posiłku. W niektórych sytuacjach, choroba wieńcowa doprowadza do nagłej śmierci sercowej.

• Cukrzyca – choroba objawia się: wysokim stężeniem glukozy we krwi, wzmożonym pragnieniem i częstym oddawaniem moczu, redukcją masy ciała, zaburzeniami widzenia, drażliwością, sennością, tendencją do powstawania siniaków, nawracającymi stanami zapalnymi skóry, dziąseł i pęcherza, świądem skóry, mrowieniem lub czasową utratą czucia w stopach, zaburzeniami erekcji (w przypadku mężczyzn) i przewlekłym stanem zapalnym pochwy (w przypadku kobiet).

• Nadczynność tarczycy – wśród symptomów choroby należy wymienić:

  • redukcję masy ciała,
  • drżenie rąk,
  • wzmożoną pobudliwość nerwową i nadmierną ruchliwość,
  • ograniczenie potliwości,
  • nawracające biegunki,
  • kołatanie serca,
  • problemy z zasypianiem, a u kobiet – także zaburzenia miesiączkowania.

Inne przyczyny wyniku badania GGTP powyżej normy to alkoholizm, otyłość i hiperlipidemia (zwiększenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi).

Nieprawidłowy wynik badania GGTP stanowi wskazanie do poszerzenia diagnostyki. Poza próbami wątrobowymi, obejmującymi także diagnostykę w kierunku zakażenia wirusem HCV, w ramach rozpoznania zlecone zostanie wykonanie morfologii krwi i badania USG jamy brzusznej.

Profilaktyka może uratować życie