Dna moczanowa (podagra) – objawy, przyczyny, badania i leczenie. Jaka dieta obowiązuje przy dnie moczanowej?

Dna moczanowa jest chorobą reumatyczną, wywoływaną przez zbyt wysokie stężenie kwasu moczowego we krwi, które przekracza 7 mg/dl. Stan ten jest nazywany hiperurykemią.

Gdy kwas moczowy nie jest sprawnie usuwany z organizmu, jego sole (głównie moczan sodu) zaczynają krystalizować się i odkładać w stawach, ścięgnach oraz otaczających je tkankach. Skutkiem jest stan zapalny: chore miejsce staje się zaczerwienione, pojawia się obrzęk i dotkliwy ból. Z czasem dochodzi też do zniekształcenia stawów.

Zmiany mogą dotyczyć różnych stawów, ale najczęściej rozwijają się w obrębie stawu palucha (dużego palca stopy), czyli śródstopno-paliczkowego.

Objawy dny moczanowej oraz ich nasilenie zależą przede wszystkim od tego, z jaką fazą choroby zmaga się dany pacjent. Wyróżniamy cztery fazy: bezobjawową, ostre napady, międzynapadową i przewlekłą.

• Hiperurykemia bezobjawowa – pierwsza faza podwyższonego stężenia kwasu moczowego we krwi przebiega zupełnie bezobjawowo, choć część osób mówi o pewnym dyskomforcie w niektórych stawach. Taka sytuacja może trwać przez wiele lat, a nieprawidłowy poziom kwasu moczowego nie musi prowadzić do rozwinięcia się dny moczanowej u wszystkich pacjentów. U części z nich mogą się natomiast ujawnić inne schorzenia, takie jak kamienie nerkowe i powodowane nimi dolegliwości bólowe.

• Ostre napady dny moczanowej – kiedy kryształy soli kwasu moczowego zaczynają się odkładać w płynie stawowym, po jakimś czasie u pacjenta dochodzi do ostrego napadu dny moczanowej. W większości przypadków pierwszy atak dotyka pojedynczego stawu, zwykle palucha stopy. Atak może jednak obejmować również śródstopie, kostkę, piętę lub kolano.

Atak dny moczanowej zazwyczaj zaczyna się w nocy lub we wczesnych godzinach porannych. Pacjenci zaczynają czuć ostry, dotkliwy ból, a skóra nad stawem staje się mocno napięta, błyszcząca, zaczerwieniona i rozgrzana. Pojawia się też ogólne osłabienie i podniesiona temperatura ciała.

Napady dny moczanowej o lekkim przebiegu mogą trwać od kilku godzin do 2 dni. Ciężki atak powoduje jednak dolegliwości, które są odczuwane nawet przez kilka tygodni.
Drugi atak choroby pojawia się w większości przypadków od 6 miesięcy do 2 lat od momentu wystąpienia pierwszego epizodu dny moczanowej. Brak wdrożenia stosownego leczenia skutkuje coraz częstszym ich występowaniem.

• Okres międzynapadowy – prawdopodobieństwo tego, że po pierwszym ataku dny moczanowej pojawią się kolejne, jest niestety bardzo wysokie. Początkowo przerwy między nimi są dłuższe, natomiast z biegiem czasu okresy te się skracają, a same ataki stają się dłuższe i bardziej dotkliwe, zwłaszcza że mogą obejmować już więcej niż jeden staw naraz. W okresie międzynapadowym pacjenci nie muszą się jednak borykać z żadnymi objawami choroby.

• Dna przewlekła – w sytuacji, gdy pacjent zaniedba leczenie lub go nie podejmie, choroba staje się przewlekła. Kryształy moczanu sodu zaczynają się wtedy ze sobą łączyć i tworzyć guzki dnawe.

Guzki dnawe to twarde guzki pod skórą, które mogą być ruchome. Pojawiają się głównie na łokciach, palcach stóp i dłoni oraz małżowinach usznych. Skóra wokół guzków jest zwykle zaczerwieniona i cienka, a gdy znajdują się blisko jej powierzchni, ma kremowy lub żółtawy kolor.

Jeśli po pojawieniu się pierwszych guzków pacjent nadal nie jest leczony, zmian zaczynają tworzyć się również w tkankach okalających stawy. Powstaje stan zapalny, który prowadzi do uszkodzenia chrząstki i kości. Rezultatem jest deformacja stawów, ograniczenie ich ruchomości, a także patologiczne złamania.

W przewlekłym stadium dny moczanowej przerwy pomiędzy kolejnymi atakami są znacznie krótsze, a w niektórych przypadkach w ogóle nie występują. Na szczęście jest to jednak coraz rzadsze, bo obecnie dnę moczanową leczy się zwykle już w początkowych fazach rozwoju.

Bezpośrednią przyczyną rozwoju dny moczanowej jest nadmiar kwasu moczowego we krwi, jednak czynniki rozwoju tego stanu mogą być różne. Mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny, zdarza się też, że pozostają nieznane.

Przyczyny pierwotne – wynikają z genetycznie uwarunkowanych nieprawidłowości dotyczących enzymów, które biorą udział w przemianie puryn w organizmie. Są to związki występujące obficie w produktach białkowych, przekształcane do kwasu moczowego, który jest wydalany przez nerki. Do nagromadzenia się kwasu moczowego dochodzi w sytuacji, gdy narząd ten nie radzi sobie z jego nadmiarem lub dochodzi do nadprodukcji tego kwasu w organizmie, np. w zespole Kelleya-Seegmillera czy Lescha-Nychana.

Przyczyny wtórne (nabyte) – należy do nich przede wszystkim:

• nieprawidłowa dieta, zbyt bogata w związki purynowe – głównie mięso,
• nadużywanie alkoholu, zwłaszcza piwa,
• gwałtowny spadek wagi,
• stosowanie przez długi czas niskokalorycznej diety,
• regularne stosowanie leków, m.in. moczopędnych, kwasu acetylosalicylowego czy cyklosporyny,
• zabiegi chirurgiczne,
• zatrucia,
• częste stany odwodnienia,
• niedożywienie organizmu
• otyłość,
• nadciśnienie tętnicze,
• niedoczynność tarczycy,
• padaczka,
• białaczka,
• niewydolność oddechowa.

Przy podejrzeniu dny moczanowej można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub bezpośrednio do reumatologa. Specjalista może zdiagnozować chorobę już po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem i badania fizykalnego.

Aby potwierdzić rozpoznanie choroby, należy rozróżnić dnę moczanową z innymi chorobami stawów. W tym celu wykonuje się badania obejmujące stężenie kwasu moczowego i dobową utratę kwasu moczowego z moczem.

W trakcie ataku dny moczanowej może się jednak zdarzyć, że poziom kwasu moczowego będzie prawidłowy. Dlatego wykonywana jest również analiza płynu stawowego pod mikroskopem. Płyn jest pobierany z chorego stawu, a następnie stwierdza się, czy występują w nim kryształki moczanu sodu. Dzięki temu możliwe jest także wykrycie innych chorób stawów, takich jak dna rzekoma, gdy w płynie będą widoczne innego typu kryształki.

Jeśli choroba jest mocno rozwinięta, dla jej rozpoznania i oceny postępów wykonywane są także zdjęcia RTG. Dzięki nim można ustalić rozmieszczenie guzków dnawych, nadżerek oraz zwężeń szczelin stawowych, które ujawniają się w przewlekłej fazie choroby.

Leczenie dny moczanowej ma na celu przede wszystkim zapobieganie napadom choroby i zmniejszenie dolegliwości bólowych, które im towarzyszą.

Dnę moczanową leczy się przede wszystkim za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych, glikokortykosteroidów czy kolchicyny. Jeśli ataki pojawiają się często i trwają długo, zaleca się także przyjmowanie allopurynolu, który ogranicza produkcję kwasu moczowego, albo probenecydu, który zwiększa wydalanie tego kwasu z organizmu.

W sytuacji, gdy pacjent nie poddał się leczeniu wystarczająco wcześnie i dojdzie do powstania guzków dnawych, w niektórych przypadkach zaleca się ich chirurgiczne usunięcie.

Obecnie można odnotować znaczący wzrost występowania przypadków samej hiperurykemii, jak i dny moczanowej. Jest to związane ze zmianą naszego stylu życia i diety, a także przyjmowania leków powodujących wzrost poziomu kwasu moczowego we krwi.

Ryzyko zachorowania na dnę moczanową jest większe u osób otyłych i tych, które zmagają się z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy chorobami sercowo-naczyniowymi.

Aby obniżyć poziom kwasu moczowego we krwi i zmniejszyć zagrożenie rozwojem artertyzmu, zaleca się dietę niskopurynową, czyli ograniczającą spożycie produktów bogatych w puryny, do których należą:

• podroby,
• mięso, zwłaszcza czerwone, m.in. wołowina, wieprzowina czy dziczyzna,
• wywary i sosy mięsne,
• ryby,
• owoce morza,
• soja,
• musztarda,
• mak,
• drożdże,
• grzyby,
• kawa,
• mocna herbata,
• kakao i czekolada,
• alkohol.

Wskazane jest za to wprowadzenie do jadłospisu produktów niskopurynowych, takich jak:

• mleko i produkty mleczne,
• jaja,
• owoce, zwłaszcza ciemne, np. wiśnie i czereśnie,
• warzywa (poza wymienionymi),
• nasiona słonecznika,
• orzechy włoskie,
• orzechy ziemne,
• kasze.

Oprócz tego na diecie chroniącej przed dną moczanową obowiązują też zasady podstawowe:

• nawadnianie organizmu poprzez wypijanie min. 3 l płynów na dobę, najlepiej wody,
• regularne posiłki, najlepiej 5-6 dziennie, a ostatni min. na 3 godziny przed snem,
• gotowanie potraw w wodzie i na parze, duszenie i pieczenie we własnej wilgoci zamiast smażenia, opiekania i grillowania,
• spożywaj niewielkich porcji jedzenia naraz,
• unikanie diet ograniczających węglowodany oraz innych diet, które powodują szybki spadek masy ciała poprzez drastyczne ograniczenie spożycia kalorii.

ZOBACZ: Czy wegańskie mięso podbije świat?