Cykl miesiączkowy – jak przebiega i ile trwa? Sprawdź, jak korzystać z kalendarza dni płodnych

Cykl miesiączkowy składa się z trzech faz: folikularnej (przedowulacyjnej), lutealnej (poowulacyjnej) i owulacji. Cały cykl płciowy kobiety sterowany jest przez hormony wydzielane przez oś podwzgórze-przysadka-gonady. Celem każdego cyklu miesiączkowego jest wykształcenie komórki jajowej gotowej do zapłodnienia i przygotowanie macicy na przyjęcie (zagnieżdżenie się w niej) zarodka. Podczas pierwszej fazy cyklu (faza przedowulacyjna) dochodzi do zmian w jajnikach i macicy (cykle jajnikowy i maciczny) mających przygotować organizm na ewentualną ciążę, natomiast podczas fazy poowulacyjnej, gdy nie dojdzie do zapłodnienia, śluzówka macicy obumiera.

Pomiędzy fazą folikularną a lutealną następuje owulacja, która trwa zwykle 24 godziny i tylko w tym czasie komórka jajowa może zostać zapłodniona.

Ostatnim etapem cyklu menstruacyjnego, jednak najbardziej widocznym i dlatego uznawanym za jego początek, jest miesiączka (menstruacja). W rzeczywistości kończy ona cykl menstruacyjny i równocześnie rozpoczyna nowy. W tym czasie dochodzi do złuszczania się komórek śluzówki macicy, które są następnie wydalane z organizmu razem z obumarłą komórką jajową w postaci krwawienia miesięcznego (jest to płyn tkankowy wraz z krwią z pękniętych naczyń). Podczas menstruacji wydzielany jest hormon FSH (folikulotropina) uwalniany z przysadki mózgowej, który powoduje dojrzewanie pęcherzyków Graafa i rozwój kilku z nich. W pęcherzyku dominującym dojrzewa kolejna komórka jajowa, natomiast pozostałe przestają rosnąć.

W 6-13 dniu cyklu wzrasta poziom estrogenów wydzielanych przez jajniki. Są to hormony odpowiedzialne za rozrost błony śluzowej macicy, która dzięki zwiększeniu swojej objętości umożliwia zagnieżdżenie się w niej zapłodnionego jajeczka.

Owulacja to najważniejsza faza cyklu, ponieważ w jej czasie następuje pęknięcie dojrzałego pęcherzyka Graffa znajdującego się w jajniku i uwolnienie komórki jajowej. Owulacja następuje mniej więcej w połowie cyklu, czyli ok. 14. dnia (zakładając, że jest on regularny i ma 28 dni) i trwa zwykle ok. 24 godziny. W tym czasie komórka jajowa przemieszcza się z jajnika przez jajowód do macicy. Gdy dojdzie do jej zapłodnienia, zagnieżdża się w ściance macicy, co oznacza ciążę.

W przypadku, gdy nie dojdzie do zapłodnienia, po owulacji ma miejsce faza poowulacyjna (15-28 dzień), kiedy resztki pęcherzyka Graafa w jajniku przekształcają się pod wpływem hormonów w ciałko żółte, które następnie zmienia się w ciałko białe i zanika, komórka jajowa zaś obumiera. Wzrasta wówczas poziom estrogenów oraz progresteronu, natomiast spada poziom FSH i LH (lutropiny) – hormonów wydzielanych przez przysadkę mózgową. Około 28. dnia cyklu występuje miesiączka i cały cykl zaczyna się od nowa.

Pierwsza miesiączka to początek wieku rozrodczego kobiety, jednak trzeba pamiętać, że dzień wystąpienia pierwszej miesiączki jest dniem zakończenia cyklu menstruacyjnego, który rozpoczął się ok. 26-28 dni wcześniej. Nosi ona nazwę menarche i pojawia się statystycznie około 12. roku życia dziewczynki. Wiek wystąpienia pierwszej miesiączki zależy od czynników genetycznych i środowiskowych – badania naukowe pokazują, że dziewczęta wychowujące się w dobrych warunkach i dobrze odżywione zaczynają miesiączkować (dojrzewają) wcześniej niż ich rówieśnice wychowujące się w złych warunkach bytowych. Stwierdzono również, że u dziewcząt mieszkających na wsi pierwsza miesiączka pojawia się najczęściej w miesiącach letnich, zaś u tych mieszkających w miastach – w grudniu oraz styczniu. Pierwsze cykle miesięczne są zazwyczaj bezowulacyjne.

Ostatnia miesiączka (menopauza) pojawia się zazwyczaj pomiędzy 45. a 55. rokiem życia. Wiek, w jakim występuje menopauza, podobnie jak czas pierwszej miesiączki, uzależniony jest od czynników genetycznych i środowiskowych – pojawia się statystycznie wcześniej na przykład u kobiet palących papierosy.

Czytaj też: Badania hormonalne wykonaj w określonej fazie cyklu. Sprawdź, jakie są normy i jak zinterpretować wyniki badania hormonów kobiecych

Długość cyklu miesiączkowego jest kwestią indywidualną i u każdej kobiety może być inna. Przyjmuje się jednak, że powinien on trwać od 25 do 30 dni, średnio więc 28 dni. Natomiast miesiączka średnio trwa 5 dni. Obfite i przedłużające się miesiączki mogą być przyczyną poważnego osłabienia organizmu kobiety i prowadzić do anemii – problem zbyt obfitego krwawienia miesięcznego powinien być skonsultowany z lekarzem ginekologiem. Zbyt skąpe miesiączki trwające 2-3 dni również wymagają takiej konsultacji.

Podczas menstruacji kobieta może odczuwać osłabienie, senność i bóle krzyża oraz podbrzusza. Następna faza cyklu to dojrzewanie pęcherzyka Graafa i owulacja, po której następuje faza poowulacyjna. W czasie owulacji może również wystąpić niewielkie krwawienie, nie oznacza ono jednak menstruacji. Tuż przed wystąpieniem kolejnego okresu niektóre kobiety mogą odczuwać rozdrażnienie i zmienne nastroje, określane jako zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS).

Najczęstsze problemy związane z cyklem miesiączkowym to brak miesiączki, obfite i bolesne, zbyt skąpe lub nieregularne miesiączki oraz skrzepy występujące podczas okresu:

• brak miesiączki może mieć wiele przyczyn, a główną z nich jest ciąża, jeśli w danym cyklu nastąpiło współżycie. Jego przyczyną może być jednak także stres, nieodpowiednia dieta (niedożywienie – zatrzymanie miesiączki może wystąpić na skutek radykalnych diet odchudzających oraz intensywnych ćwiczeń w celu pozbycia się nadmiaru kilogramów), a także zaburzenia hormonalne.
• obfite i bolesne miesiączki mogą świadczyć na przykład o problemach z krzepliwością krwi oraz tak zwanej endometriozie, czyli przeroście endometrium.
• nieregularne miesiączki świadczą o rozregulowaniu cyklu, co może mieć wiele przyczyn takich jak stres, wyczerpanie organizmu czy zaburzenia hormonalne.

Jednym z częstszych problemów związanych z cyklem menstruacyjnym jest zespół napięcia przedmiesiączkowego (angielski skrót PMS, od Premenstrual syndrome). Objawia się on napięciem psychicznym i emocjonalnym, rozdrażnieniem, uczuciem zmęczenia i pogorszeniem koordynacji oraz koncentracji. Mogą też pojawić się bóle głowy i okolicy lędźwiowej, bolesność piersi, zaburzenia ze strony układu pokarmowego i obrzmienie ciała spowodowane zatrzymywaniem wody w organizmie. PMS występuje zazwyczaj kilka dni przed miesiączką i jest spowodowany brakiem równowagi hormonalnej w ostatniej fazie cyklu (nadmiar estrogenów i niedobór progestagenów). Badania naukowe pokazują, że za PMS odpowiadają endogenne metabolity progesteronu pojawiające się na poziomie ośrodkowego układu nerwowego.

Jeśli dojdzie do zapłodnienia, mogą pojawić się wczesne objawy ciąży przed miesiączką, które mogą przypominać objawy PMS. Kobieta może stać się senna, zmęczona, pojawiają się bóle brzucha i obrzmienie piersi.

Miesiączka w ciąży nie jest możliwa – menstruacja oznacza, że kobieta nie jest w ciąży, a organizm szykuje się na kolejny cykl mogący doprowadzić do zapłodnienia komórki jajowej. Jeśli podczas ciąży pojawia się krwawienie z dróg rodnych przypominające miesiączkę, świadczy to o poważnym problemie, łącznie z możliwością poronienia. Należy w takim przypadku niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Natomiast plamienie w ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym i w większości przypadków nie stanowi powodu do niepokoju (warto jednak skonsultować to z ginekologiem).

Powodem do niepokoju jest też krwawienie między miesiączkami. Najbardziej poważną przyczyną tego stanu są zmiany nowotworowe w narządach rodnych – w obrębie endometrium, jajników lub szyjki macicy. Krwawienie między miesiączkami może też świadczyć o dysplazji szyjki macicy wywołanej wirusem HCV. Jeśli krwawieniom pomiędzy miesiączkami towarzyszą silne bóle brzucha i pleców, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Kalendarz dni płodnych, nazywany również kalendarzykiem małżeńskim, ma dwa podstawowe cele: pozwala przewidzieć dzień kolejnego krwawienia (o ile cykle są regularne) oraz obliczyć orientacyjny czas owulacji, co ma znaczenie dla par korzystających z naturalnych metod antykoncepcji i starających się o dziecko.

Kalendarz miesiączkowy jest też źródłem informacji dla lekarza ginekologa, w razie gdyby pojawiły się jakieś niepokojące nieprawidłowości oraz jest bardzo pomocny w poznaniu własnego ciała.

Dni płodne i niepłodne w kalendarzyku małżeńskim wyznaczane są na podstawie obserwacji śluzu szyjkowego (wydzieliny z pochwy), temperatury ciała, a także badania rozwarcia i twardości szyjki macicy. Za jego pomocą określa się trzy fazy cyklu miesiączkowego:

• faza niepłodności względnej – jest liczona od pierwszego dnia miesiączki do wystąpienia owulacji. Jest to czas dojrzewania komórki jajowej, w którym kobieta jest bezpłodna. Jednak jeśli ma ona krótkie cykle i w tym czasie nastąpi współżycie może dojść do zapłodnienia.
• faza płodna – zaczyna się 3 dni przed owulacją i trwa jeszcze 2 dni po niej. Wynika to z faktu, że mimo iż owulacja trwa tylko 24 godziny, to jednak plemniki w śluzie płodnym mogą przeżyć nawet 5-7 dni i to właśnie w tym czasie istnieje największa szansa na zapłodnienie. Owulację w kalendarzu dni płodnych rozpoznaje się po wystąpieniu śluzu płodnego, czyli przezroczystego i rozciągliwego, przypominającego surowe białko jaja. W tym czasie następuje również nagły skok temperatury, a szyjka macicy jest miękka i rozwarta. Te objawy da się jednak rozpoznać dopiero po dłuższym czasie stosowania kalendarzyka dni płodnych, ponieważ wymaga to wprawy i dokładnej obserwacji własnego ciała.
• faza niepłodności bezwzględnej – następuje po owulacji, gdy komórka jajowa obumiera i trwa do wystąpienia menstruacji. W tym czasie kobieta jest niepłodna, a zajście w ciążę staje się niemożliwe. Śluz przed miesiączką staje się bardziej gęsty i lepki – na tej podstawie także można przewidzieć termin kolejnej miesiączki.