Badania hormonalne – normy i interpretacja wyników. Kiedy wykonać badanie hormonów kobiecych?

Badanie hormonów kobiecych

Badania hormonalne to podstawowe narzędzie diagnostyczne w zaburzeniach ginekologicznych. Cały cykl miesiączkowy jest regulowany przez precyzyjnie zmieniające się poziomy hormonów, podobnie jak przebieg ciąży oraz funkcjonowanie organizmu po menopauzie.

W skład pakietu badań żeńskich hormonów płciowych wchodzą zwykle pomiary poziomu:

• hormonu folikulotropowego,
• hormonu luteinizującego,
• estrogenów,
• progesteronu,
• androgenów.

Wskazania do wykonania pakietu badań hormonalnych stanowią przede wszystkim:

• zaburzenia miesiączkowania,
• trudności z zajściem w ciążę,
• początek okresu menopauzy.

Warto pamiętać, że badanie hormonów kobiecych nie może odbywać się w dowolnym momencie cyklu miesiączkowego. Niektóre z nich bardziej, inne mniej ulegają wahaniom w ciągu miesiąca. Normy, w jakich powinny mieścić się poszczególne hormony płciowe różnią się w zależności od fazy cyklu. To sprawia, że badania hormonalne w ginekologii stają się dość skomplikowane w interpretacji. Pozwalają jednak precyzyjnie zapoznać się ze sposobem funkcjonowania organizmu kobiety i postawić wstępne diagnozy dotyczące stanu zdrowia i przyczyny dolegliwości.

Estrogen – badanie i normy

Badania hormonalne muszą zawierać oznaczenie poziomu estrogenów (estriol, estradiol, estron). W czasie cyklu miesiączkowego hormony te stymulują rozrost błony śluzowej macicy, przygotowując ją do implantacji zarodka. Obniżają też poziom szkodliwego cholesterolu, regulują gospodarkę wapniową zapobiegając osteoporozie, zwiększają przyswajalność białek. Estrogeny kończą też krwawienie miesiączkowe, zwiększając krzepliwość krwi.
Estrogen, jako podstawowy żeński hormon płciowy, waha się w zależności od momentu cyklu. Oto orientacyjne normy estrogenu:

• faza folikularna: 0–587 pmol/l,
• owulacja: 124–1468 pmol/l,
• faza lutealna: 101–110 pmol/l.

Zbyt niski poziom estrogenów sugeruje zespół policystycznych jajników, niedoczynność gonad lub przysadki mózgowej, towarzyszy też genetycznemu zespołowi Turnera. Z kolei poziom za wysoki może wystąpić przy nowotworach produkujących hormony, nadczynności tarczycy lub chorobach wątroby W okresie menopauzy poziom estrogenów spada. W tym czasie hormony te powinny mieścić się w normie od 0 do 110 pmol/l.

Progesteron – norma badania

Badania hormonalne dla kobiet zawierają także parametr oznaczający poziom progesteronu. To hormon wytwarzany głównie w fazie lutealnej cyklu oraz we wczesnych stadiach ciąży (działa podtrzymująco i zapobiega poronieniu). Ułatwia owulację i moduluje działanie estrogenów, nie dopuszczając do nadmiernego rozrostu błony śluzowej macicy. Wydziela go ciałko żółte, a następnie (jeśli dojdzie do zapłodnienia) łożysko.

Określające progesteron normy także różnią się w zależności od fazy cyklu:

• faza folikularna: < 0,6–3,6 nmol/l,
• owulacja: 1,5–5,5 nmol/l,
• faza lutealna: 3,0–68,0 nmol/l.

W okresie menopauzy normy progesteronu wynoszą: < 0,6–3,2 nmol/l. Osobne, określone na każdy tydzień normy progesteronu dotyczą okresu ciąży. Na podstawie badań można między innymi określić, czy ciąża jest bezpieczna, czy zagrożona.

Badania hormonalne – hormon folikulotropowy

Badania hormonów żeńskich powinny też określać ilość hormonu folikulotropowego (FSH). Hormon ten pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graafa, a także wydzielanie estrogenów. Wraz z hormonem luteinizującym pełni bardzo ważne role w regulacji cyklu miesiączkowego.

Normy FSH zależą od etapu cyklu:

• faza lutealna: 1,2–9,0 mlU/ml,
• owulacja: 5,8–21,0 mlU/ml,
• faza folikularna: 2,8–11,3 mlU/ml.

Zbyt wysoki poziom hormonu folikulotropowego może świadczyć o niewydolności jajników i wpływać negatywnie na płodność kobiety. Z kolei za mało hormonu FSH, to często wynik niedoczynności podwzgórza lub przysadki mózgowej. W okresie menopauzy jego poziom powinien wzrosnąć wyraźnie i wynosić od 21,7 do 153 mlU/ml.

Badania hormonalne – hormon luteinizujący

Badania hormonalne to także hormon luteinizujący (LH), inaczej nazywany lutropiną. Dzięki jego działaniu pęcherzyk jajnikowy pęka i dochodzi do owulacji. Stymuluje także powstawanie ciałka żółtego oraz wydzielanie przez nie estrogenów i progesteronu.
Normy LH wahają się w ciągu cyklu miesiączkowego:

• w fazie folikularnej poziom LH powinien wynosić: 1,1–11,6 mlU/ml,
• podczas owulacji: 17–77 mlU/ml,
• w fazie lutealnej: 0–14,7 mlU/ml.

W okresie menopauzy poziom hormonu przyjmuje prawidłowo wartość od 11,3 do 39,8 mlU/ml.

Jeśli badania hormonalne wykażą zbyt niski poziom LH w fazie folikularnej, należy wykonać dodatkowo badanie hormonów tarczycy – może to sugerować niedoczynność tarczycy. Zbyt mała produkcja lutropiny może być też powiązana z niedoczynnością podwzgórza i przysadki.

Męski hormon płciowy – testosteron

Badania hormonalne kobiet muszą też uwzględniać pomiar poziomu hormonów męskich, czyli androgenów – testosteronu i androstendionu. Hormony tewystępują w organizmie kobiecym w znacznie niższym stężeniu niż u mężczyz, ale mają ogromne znaczenie dla prawidłowej gospodarki hormonalnej. Zarówno ich niedobór, jak i nadmiar, mogą wywierać szkodliwy wpływ na zdrowie. Androgeny są produkowane przez jajniki oraz łożysko w trakcie ciąży. Ich poziomy nie ulegają zbyt wielkim wahaniom w cyklu miesiączkowym, przez co ich normy są niezależne od fazy cyklu.

• Normy testosteronu: 0,69–2,77 nmol/l.
• Normy androstendionu: 2,7–5,8 nmol/l.

Niektóre objawy chorobowe mogą sugerować nadmiar testosteronu produkowanego w ciele kobiety. Szczególnie charakterystyczna jest maskulinizacja – przyrost masy mięśniowej, nadmierne owłosienie, obniżenie barwy głosu. Poziomy androgenów wpływają w dużym stopniu na płodność i cykl miesiączkowy. Niedobór testosteronu wiąże się z takimi zaburzeniami, jak: zespół metaboliczny, cukrzyca, osteoporoza.

Badania hormonalne – przygotowanie

Badania hormonalne zlecone przez ginekologa powinny być wykonywane w odpowiednim momencie cyklu miesiączkowego, ze względu na zależność wielu hormonów od aktualnej fazy cyklu.
Idealne warunki diagnostyczne dają wyniki badań powtórzonych w każdej kolejnej fazie cyklu. Za pierwszy dzień cyklu przyjmuje się pierwszy dzień krwawienia.

Pomiędzy 3. a 5. dniem cyklu warto wykonać badania obrazujące poziom hormonów płciowych żeńskich w fazie folikularnej. Kolejne pomiary przypadają pomiędzy 12. a 14. dniem, a ostatnie – około 21. dnia cyklu. Ponieważ cykle menstruacyjne kobiet różnią się długością, warto zapytać ginekologa o dokładniejsze wskazanie odpowiednich terminów badań. Warto pamiętać o tym, że jednorazowo wykonane badania hormonalne nie dadzą pełnego obrazu gospodarki hormonalnej.

Badania hormonalne – wyniki i normy

Badania hormonalne są opatrzone normami na karcie wyników. Dzięki nim można orientacyjnie sprawdzić, czy wszystkie hormony są na prawidłowym poziomie. Zawsze należy odnosić się do norm podanych przez laboratorium.
Wszelkie nieprawidłowości wymagają konsultacji z ginekologiem, który w razie potrzeby będzie wspierał się opinią endokrynologa. Czasem niewielkie wahania poziomu hormonów płciowych nie stanowią powodu do obaw. Nie warto więc martwić się przed zasięgnięciem fachowej opinii.