Estradiol – funkcje, normy, badanie i wyniki. O czym świadczy wysoki i niski poziom tych estrogenów? Rola estradiolu u mężczyzn

Estradiol, nazywany też E2, jako hormon steroidowy, odpowiada za regulowanie popędu seksualnego i warunkuje prawidłowy rozwój żeńskich cech płciowych. Wśród wszystkich estrogenów, to właśnie estradiol wykazuje najsilniejsze działanie biologiczne. Odpowiada on także za funkcjonowanie gruczołów mlecznych i gruczołów macicy (stymuluje produkcję śluzu), za właściwą kondycję tkanki kostnej, prawidłową pracę wątroby oraz mózgu. Jego rola w organizmie jest więc nieoceniona. Choć powszechnie uważany jest za hormon charakterystyczny dla kobiet, to występuje także u płci przeciwnej. Estradiol u mężczyzn występuje jednak w znacznie mniejszym stężeniu.

Czytaj też: Badania hormonalne wykonaj w określonej fazie cyklu. Sprawdź, jakie są normy i jak zinterpretować wyniki badania hormonów kobiecych

Estradiol należy do grupy hormonów steroidowych, zatem jego prekursorem jest cholesterol. Należy podkreślić, że powstaje z męskiego hormonu, jakim jest androstedion. Przekształcenie androstedionu w estradiol jest możliwe dzięki skomplikowanym relacjom metabolicznym zachodzącym w organizmie. Odpowiada za nie enzym aromatozy, a produktem ubocznym przemian jest estron, czyli kolejny estrogen. W wyniku jego reakcji z dehydrogenezą 17-beta-hydroksysteroidową, powstaje estradiol.

Większość tych reakcji zachodzi w obrębie jajników, ale estradiol jest także produkowany w nadnerczach, tkance nerwowej, tkance tłuszczowej i w naczyniach tętniczych. W krwioobiegu, hormon łączy się z białkami i jest transportowany w formie nieaktywnej. Aktywne są tylko cząsteczki w formie wolnej, ale ich stężenie we krwi sięga najwyżej 2 proc.

Estradiol jest hormonem odpowiadającym za wykształcenie 2- i 3-rzędowych cech płciowych kobiety. Pod wpływem jego działania rozwija się pochwa i zewnętrzne narządy płciowe. Odpowiada za powiększenie gruczołów piersiowych. Proces ten rozpoczyna się wraz z okresem dojrzewania, kiedy to wzrasta stężenie estradiolu. Jako że hormon reguluje rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie, to właśnie estradiolowi panie zawdzięczają swoją sylwetkę i budowę ciała.

Hormon ten odpowiada za zamykanie chrząstek nasadowych kości, kończąc tym samym okres wzrostu. Warto podkreślić, że estradiol pełni taką funkcję także w organizmie mężczyzny. Poza tym wpływa na ochronę tkanki przed resorpcją, tym samym pełniąc funkcję ochronną. Jego niedobór znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy i osteopenii.

Estradiol oddziałuje też na ośrodkowy układ nerwowy, kontrolując termoregulację organizmu i stymulując popęd seksualny. Przypisuje mu się także funkcję neuroprotekcyjną, jako że najprawdopodobniej (brakuje jednoznacznych dowodów) wykazuje działanie antyoksydacyjne.

Wahania poziomu hormonu w kobiecym organizmie są przyczyną zmieniającego się nastroju. Warto zaznaczyć, że nie dotyczy to wyłącznie zespołu napięcia przedmiesiączkowego i menopauzy. Różne czynniki mogą wpływać na stężenie estrogenów, a wśród nich należy wymienić między innymi poród. W tym czasie dochodzi do gwałtownego spadku poziomu estradiolu, więc wahania nastroju mogą być znaczne.

Należy wspomnieć, że E2 stymuluje produkcję białek w wątrobie. Jego nadmierne stężenie może jednak doprowadzić do zatrzymania żółci w tym organie, czyli do cholestazy. Dolegliwość ta jest charakterystyczna dla ciężarnych kobiet, u których dochodzi do gwałtownego wzrostu stężenia hormonu.

E2 wywiera silny wpływ na kondycję skóry. U kobiet z niedoborem hormonu pojawiają się zmarszczki, skóra staje się cienka i słabo nawodniona. Wynika to z faktu, że w kreatynocytach i fibroblastach, stanowiących budulec skóry, występują receptory dla hormonów płciowych.

Estradiol w zbyt niskim stężeniu powoduje sporo nieprzyjemnych dolegliwości, ale to właśnie nadmiar estrogenu stanowi największe zagrożenie dla zdrowia kobiety. Taki stan jest określany jako hiperestragonizm i w pewnych przypadkach, choć nie bezpośrednio, może zagrażać życiu. Wynika to z faktu, że zbyt wysokie stężenie tego hormonu może prowadzić do wystąpienia raka piersi czy nowotworu endometrium. Może też świadczyć o wystąpieniu raka jajnika.

Nowotwory jajników mogą nie dawać żadnych wyraźnych objawów przez długi czas. Te są odczuwalne dopiero wtedy, gdy zmiany zaczynają występować poza jajniki. Pojawia się wówczas obrzęk nóg, wodobrzusze, wymioty, nudności, zaparcia i uczucie silnego parcia na pęcherz. Wcześniej symptomy ograniczają się do wzdęć, niestrawności i utraty apetytu, choć nie występują u wszystkich kobiet.

Rak endometrium, czyli błony śluzowej trzonu macicy, jest charakterystyczny dla kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Ten rodzaj nowotworu dość szybko daje wyraźne objawy. Pierwszym symptomem jest nieprawidłowe krwawienie z pochwy. Pojawiają się też upławy i bóle podbrzusza. Chora może odczuwać ogólne osłabienie organizmu.

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym, spośród wszystkich diagnozowanych u kobiet. Najczęściej pojawia się między 50. a 69. rokiem życia, jednak dotyczy także młodszych pań. Wśród najbardziej charakterystycznych objawów należy tu wymienić wyczuwalny guzek o twardej strukturze, zmiany skórne w obrębie piersi i zmiany w obszarze brodawki sutkowej.

Typowym symptomem jest też tzw. pomarańczowa skórka – skóra piersi staje się wyraźnie porowata i przybiera lekko pomarańczowe zabarwienie. W niektórych przypadkach pojawia się też ból piersi, choć ten objaw przeważnie dotyczy zmian o średnicy minimum dwóch cm.

Charakterystyczną cechą tego hormonu jest zmienność jego stężenia w organizmie. Dotyczy to kobiet w wieku rozrodczym i zależy od fazy cyklu miesiączkowego. Poziom estradiolu zaczyna zwiększać się w fazie folikularnej, za co odpowiadają pęcherzyki jajnikowe, produkujące coraz większe ilości hormonu. Szczytowe stężenie uzyskuje tuż przed owulacją. Wynika to z faktu, że jajeczko jest uwalniane pod wpływem działania lutropiny. Aby substancja ta mogła osiągnąć odpowiednio wysoki poziom, organizm musi podnieść stężenie estrogenów, w tym także estradiolu.

Kiedy rozpocznie się owulacja, poziom hormonu ulega stopniowemu obniżeniu. Za jego produkcję w fazie lutealnej odpowiada ciałko żółte, jednak wówczas jego stężenie jest niewielkie.

Gwałtowny spadek stężenia hormonu następuje w okresie klimakterium. Zaprzestanie miesiączkowania i towarzyszące menopauzie dolegliwości kobiece to rezultat znacznego niedoboru E2 w organizmie. Jako że substancja ta wywiera wpływ nie tylko na organy płciowe, pojawiają się skutki pozornie niezwiązane z zaburzoną funkcją układu rozrodczego – wahania nastroju, redukcja masy kostnej i wiele innych.

Wykonanie badania jest szczególnie przydatne w sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie wystąpienia zaburzeń w dojrzewaniu płciowym, choroby jajników lub gdy nie pojawia się krwawienie miesiączkowe.

Badanie poziomu estradiolu wykonywane jest też w okresie klimakterium, kiedy ustaje krwawienie lub gdy pojawiają się nieprawidłowości w tym obszarze.

Jeżeli zachodzi konieczność oceny dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, badanie należy wykonać przed owulacją. Znajduje to zastosowanie przede wszystkim u kobiet zapładnianych metodą in vitro. Przeprowadzone między 3. a 5. dniem cyklu, pozwoli ocenić rezerwę jajnikową, a po owulacji – wskazuje na czynność ciałka żółtego.

Estradiol, a właściwie jego stężenie, jest badane na podstawie próbki krwi żylnej. Badanie powinno być wykonane na czczo. Warto pamiętać, że poziom hormonu jest uzależniony nie tylko od fazy cyklu menstruacyjnego, ale także od innych czynników. Wpływ na wyniki może mieć stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych lub hormonalna terapia zastępcza.

Estradiol nie wykazuje stałego stężenia, z tego właśnie powodu wartości referencyjne mogą różnić się w poszczególnych laboratoriach analitycznych. Przybliżone normy przedstawiają się następująco:

• 84-970 pg/ml / 0,3-3,5 nmol/l dla fazy folikularnej,
• 13-330 pg/ml / 0,48-1,17 nmol/l w trakcie owulacji,
• 73-200 pg/ml / 0,26-0,73 nmol/l dla fazy lutealnej,
• 11,2-42 pg/ml / 0,04-0,15 nmol/l w trakcie klimakterium.

Estradiol może dać odpowiedź na wiele pytań, związanych ze stanem zdrowia kobiety. Wysoki estradiol jest zjawiskiem naturalnym wyłącznie podczas ciąży. W pozostałych przypadkach wskazuje na stany chorobowe.

Zbyt wysoki poziom hormonu E2 może wskazywać na choroby wątroby, nowotwór jajników czy nadnerczy, ale może wystąpić również u kobiet z niedoczynnością tarczycy. U dziewczynek wskazuje na zbyt szybki przebieg dojrzewania płciowego.

Niski estradiol występuje w przebiegu choroby Turnera i przy zaburzeniach odżywiania (m.in. przy anoreksji). Może też wskazywać na zespół policystycznych jajników, niedoczynność przysadki i na hipogonadyzmę. Obniżony poziom estradiolu może pojawić się też w następstwie intensywnego wysiłku fizycznego. Jeżeli badanie było przeprowadzone u młodej kobiety, a wynik wskazuje na zbyt niski poziom estradiolu, może to być jeden z objawów choroby metabolicznej.

Estradiol jest typowo żeńskim hormonem, a mimo to, w organizmie mężczyzny pełni wiele bardzo istotnych funkcji. U panów, podobnie jak u kobiet, odpowiada za zamknięcie chrząstek nasadowych kości, w ten sposób biorąc bezpośredni udział w procesie wzrostu. Poza tym, wywiera wpływ na męski układ rozrodczy – niedobór estrogenów może doprowadzić do bezpłodności.

Nadmiar estrogenu może wskazywać na nowotwór jąder. Jest też charakterystyczny (zwłaszcza w stężeniu znacznie przekraczającym wartość referencyjną) dla ginekomastii. Ta wstydliwa dolegliwość objawia się przerostem tkanek w obrębie sutka i piersi. Należy jednak zaznaczyć, że wpływ na zbyt wysoki poziom hormonu może mieć niezdrowa dieta, obfitująca w przetworzoną żywność, nadwaga, otyłość i stres.

Paradoksalnie, na wzrost poziomu estradiolu u mężczyzn wpływa terapia testosteronem, stosowana w leczeniu zaburzeń wzwodu prącia lub spadku libido.

U mężczyzn, prekursorem estradiolu jest testosteron (stąd bierze się wzrost jego poziomu przy terapii męskim hormonem). Z tego właśnie względu, obniżony poziom estrogenu może wskazywać na niedobór testosteronu.

W odróżnieniu od kobiet, mężczyźni mogą wykonać badanie poziomu estradiolu w dowolnym momencie, gdyż jego stężenie w męskim organizmie utrzymuje się na stałym poziomie. W przypadku panów, wartość referencyjna to 11,2-50,4 pg/ml / 0,04-0,18 nmol/l.

Estradiol wykazuje bardzo szerokie spektrum działania, co sprzyja wykorzystaniu tego hormonu w medycynie. Dotyczy to także leczenia zespołu dezaprobaty płci – estradiol podawany jest jako środek wspomagający przy korekcie płci z męskiej na żeńską.

Nie każda kobieta zdaje sobie sprawę z tego, że to właśnie estradiol stanowi jeden z podstawowych składników hormonalnych środków antykoncepcyjnych, które nie tylko zapobiegają nieplanowanemu poczęciu, ale są też wykorzystywane w leczeniu wielu kobiecych przypadłości. Środki z estradiolem są też stosowane w ramach hormonalnej terapii zastępczej, która łagodzi nieprzyjemne skutki przekwitania.

Estradiol znajduje też zastosowanie w leczeniu hipogonadyzmu i osteoporozy wynikającej z niedoboru estrogenów.

Leki z estradiolem nie są podawane wyłącznie w formie doustnej. Jako preparat dopochwowy jest bardzo pomocny w leczeniu zanikowego zapalenia pochwy. Ta wyjątkowo nieprzyjemna dolegliwość, nazywana też atroficznym zapaleniem pochwy, wynika ze zbyt niskiego stężenia żeńskich hormonów płciowych, a zwłaszcza estrogenów. Już samo podłoże choroby wskazuje, że jest ona charakterystyczna dla kobiet w okresie klimakterium, ale nie tylko.

Na zanikowe zapalenie pochwy cierpią też młodsze panie, u których doszło do zmniejszenia lub zahamowania produkcji estrogenów, co skutkuje znaczącym spadkiem ich stężenia. Ma to miejsce m.in. w przypadku przeprowadzenia operacji usunięcia jajników. Estrogeny są odpowiedzialne za regulację przepływu krwi w tkankach ścianek pochwy. Gdy proces ten zostanie zachwiany, tracą one swoją elastyczność. Nabłonek zaczyna stopniowo zanikać. Oprócz zaburzeń w obszarze seksualności, u chorych następuje też spadek komfortu codziennego życia.

Terapia dopochwowa z wykorzystaniem estrogenu nie jest jednak możliwa do podjęcia w każdym przypadku. Istnieją przeciwwskazania, które wykluczają możliwość skorzystania z leczniczych właściwości hormonów, podawanych tą drogą. Należą do nich ciąża oraz nowotwory o podłożu estrogenozależnym. W takich sytuacjach, lekarz może zadecydować o wykluczeniu leczenia miejscowego, zamiast którego podejmowana jest terapia systemowa.

Czy istnieją sposoby na złagodzenie PMS?