Agorafobia – objawy i leczenie lęku przestrzeni

Nazwa „agorafobia” pochodzi z języka greckiego: „agora” to plac lub rynek, a „fobia” oznacza strach. W przypadku agorafobii bowiem czynnikiem budzącym lęk jest otwarta przestrzeń, a w szczególności miejsca publiczne lub zatłoczone. To m.in. hipermarkety, parki, siłownie, a nawet środki komunikacji miejskiej, takie jak pociąg czy autobus.

Gdy cierpiący na agorafobię znajdzie się w takiej sytuacji, czuje silny niepokój. Może mieć silną potrzebę natychmiastowego powrotu do domu i odczuwać napięcie związane z tym, że nie jest to możliwe. Często pojawiają się obawy związane z na przykład nagłą utratą przytomności, która będzie zawstydzająca, a ponadto nikt nie zauważy i nie udzieli pomocy.

W skrajnych przypadkach osoba cierpiąca na agorafobię może doznać w miejscu publicznym paraliżującego ataku panicznego lęku. Towarzyszą mu objawy somatyczne, takie jak:

• palpitacje serca,
• trudności z oddychaniem,
• zawroty głowy,
• uczucie miękkości nóg.

Co gorsza, występowanie takich objawów wzmaga lęk przed utratą przytomności. Tworzy się wówczas mechanizm błędnego koła, przez który fobia z czasem się nasila. Osoby z tym zaburzeniem świadomie unikają tego typu miejsc, a aby zapewnić sobie komfort psychiczny, każde wyjście z domu ma miejsce jedynie w obecności znajomej osoby towarzyszącej.

Fobia społeczna to lęk przed interakcjami z innymi. Podczas zwykłych kontaktów społecznych chory obawia się kompromitacji, czuje się bardzo niezręcznie i odczuwa całkowity brak kontroli nad sytuacją. Strach potrafi być tak paraliżujący, że chory może nie być w stanie zrobić zakupów albo załatwić sprawy w urzędzie.

Agorafobia bardzo często współwystępuje z fobią społeczną. Czasami nawet klasyfikuje się ją jako jeden z rodzajów fobii społecznej. Dzieje się tak, ponieważ w naturalny sposób przebywanie w miejscach publicznych znacznie zwiększa prawdopodobieństwo, że powstanie konieczność uczestniczenia w kontaktach społecznych. Ponadto zarówno agorafobii, jak i fobii społecznej towarzyszy podobny mechanizm psychologiczny: w obu przypadkach chory jest przekonany, że negatywnie wyróżnia się od innych i otoczenie to zauważa, a obecność innych ludzi z pewnością przyniesie kłopoty.

Agorafobia i fobia społeczna w każdej postaci mają także podobne konsekwencje. Chory coraz bardziej wycofuje się z życia codziennego, by unikać sytuacji przynoszących dyskomfort. W rezultacie może znacznie ograniczyć lub całkowicie zrezygnować z wychodzenia w domu. Staje się wówczas osobą niezdolną do pracy, pełnienia ról społecznych i osamotnioną. Może to prowadzić do rozwoju innych zaburzeń psychicznych, w szczególności depresji.

Leczenie wszystkich zaburzeń lękowych opiera się przede wszystkim na psychoterapii. Terapeuta przeważnie w pierwszej kolejności stara się ustalić przyczynę wykształcenia się agorafobii. Może to być traumatyczne wydarzenie z przeszłości. Agorafobia może być także wynikiem działania wadliwego mechanizmu obronnego psychiki, uruchamiającego się w reakcji na silne, długotrwałe napięcie psychiczne. Fobia może być rodzajem zastępczego problemu, za pomocą którego umysł usiłuje odwrócić swoją uwagę od źródła napięć takich jak konflikty z otoczeniem, niespełnione marzenia i ambicje czy zaburzony obraz własnej osoby.

Terapeuta następnie pomaga pacjentowi zniwelować takie napięcia lub zintegrować doświadczoną traumę. Agorafobia jako jedynie syndrom głębszego problemu znika, gdy ten problem zostaje rozwiązany.

Istnieją jednak formy terapii, które skupiają się nie na przeszłości, a raczej na wykształceniu u pacjenta zdrowych wzorców reakcji i relacji z otoczeniem. W takich nurtach stosuje się czasami ćwiczenia, mające na celu utrwalenie prawidłowych relacji emocjonalnych. Przykładowo, osoba żyjąca w strachu przed omdleniem w miejscu publicznym może w ramach ćwiczenia zasymulować takie omdlenie, by przekonać się, że otrzyma w takiej sytuacji pomoc i nie stanie się jej nic złego.

Farmakoterapia w leczeniu agorafobii stosowana jest wyłącznie pomocniczo i nie jest w stanie zapewnić długotrwałych efektów. Jeżeli pacjent przeżywa bardzo silny lęk poza domem, można doraźnie stosować leki uspokajające i przeciwlękowe – chociażby po to, by był on w stanie dotrzeć na miejsce, w którym prowadzona jest terapia. Alternatywą są także domowe wizyty psychoterapeuty przynajmniej na początkowym etapie terapii.