Polio wraca! Co trzeba wiedzieć o chorobie wirusowej, której ogniska wykryto ostatnio na świecie? Jak chronić się przed poliomyelitis?

Polio to zakaźna choroba, wywoływana przez poliowirusy, która powoduje porażenie nerwowe mięśni. Jej pełna nazwa to poliomyelitis, znana jest także jako nagminne porażenie dziecięce, choroba Heinego-Medina czy ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego.

Zobacz: Wychodzisz ze szpitala? Od 4 sierpnia 2023 r. o tych chorobach dowie się Sanepid

Infekcja poliowirusem jest szczególnie groźna dla dzieci poniżej 5. roku życia, ale zachorować mogą także osoby starsze dzieci i dorośli, jeśli nie zostali zaszczepieni.

Sprawcą infekcji są dzikie wirusy polio (wild polio viruses, WPV), przy czym rejestrowane obecnie przypadki dotyczą tylko zakażeń typem 1. Typ 2 został wg WHO wytępiony w 2015 roku, natomiast typ 3 wyeradykowano (uznano za zwalczony) oficjalnie w 2019 roku.

Choć w poprzednich latach utrzymywała się tendencja spadkowa zakażeń dzikim wirusem w rejonach, gdzie wprowadzono szczepienia, programy podawania szczepionek z wielu miejscach zostało wstrzymanych z powodu pandemii, czego skutki widać już teraz.

Główne obszary występowania dzikich typów serologicznych poliowirusa to Azja i Afryka. W 2021 r. do maja raportowano jeden przypadek polio w Pakistanie (w 2020 r. było ich 54), a w Afganistanie 5 przypadków było związanych z doustnej przyjęciem szczepionki przeciw polio, która w Polsce nie jest stosowana.

Jesienią 2021 r. ognisko zakażeń wykryto w Europie, w obwodzie zakarpackim na Ukrainie, który graniczy z Polską na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W ocenie WHO zagrożenie rozprzestrzenianiem się poliowirusa na Ukrainie jest wysokie, a powodem jest historycznie niski poziom wyszczepienia społeczeństwa.

Aby osiągnąć odporność zbiorową na polio, konieczne jest zaszczepienie 90 proc. społeczeństwa, tymczasem na Ukrainie w pierwszych 8 miesiącach 2021 roku szczepionki przyjęło zaledwie 53 proc. dzieci do 1. roku życia.

Polio wraca też na świecie. Najnowsze ognisko WPV typu 1 wykryto 17 lutego 2022 r. w stolicy Malawi, Lilongwe – wirus pojawił się w Afryce po raz pierwszy od 2016 roku. Wcześniej rejon ten był jednym z uznawanych za wolne od dzikich typów poliowirusa. Co więcej, według informacji Światowej Organizacji Zdrowia wykryte szczepy są spokrewnione z tymi z Pakistanu.

Objawy choroby wywołanej przez poliowirusy są obserwowane u ok. 1 osoby na 150 zarażonych, a w przypadku ostatnich „wersji” typu 1 WPV – nawet u 1 na 190 osób, a u reszty infekcja jest asymptomatyczna. Prawdziwej skali problemu więc nie widać.

Na polio nie ma leku – łagodzi się objawy, które zwykle obejmują gorączkę, bóle głowy i zaburzenia żołądkowo-jelitowe, mogąc doprowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych albo porażenia nerwów mięśniowych, zwłaszcza kończyn lub tułowia, a w konsekwencji – do trwałego kalectwa.

Do zakażenia wirusami polio dochodzi drogą pokarmową i kropelkową, a w krajach rozwijających się ich rezerwuarem są ścieki. Jednym z elementów ochrony przed polio są ich badania na lotniskach. Obecnie transmisja wirusa jest możliwa na tysiące kilometrów. Choroba wylęga się zwykle w ciągu 9-12 dni, jednak okres wydalania wirusa trwa około 6 tygodni. Po latach może też wrócić jako zespół post-polio.

Profilaktyka polio to higiena i dezynfekcja oraz szczepienia ochronne podawane dzieciom w formie iniekcji – w Polsce już od lat 50. ubiegłego wieku. Maluchy otrzymują w sumie 4 dawki inaktywowanej szczepionki przeciw polio (IPV zawierająca 3 typy wirusa) po ukończeniu 3., 5. i 16. miesiąca życia, czwarta (booster) – w 6. roku życia. Od 2016 roku nie jest przy tym już stosowana żywa szczepionka doustna (oral polio vaccine OPV), która stanowiła dawkę przypominającą. W użyciu jest wyłącznie tradycyjnie podawana szczepionka inaktywowana, która zawiera 3 typy wirusa WPV.

W pełni zaszczepione przeciw poliomyelitis powinny być zwłaszcza osoby podróżujące w rejony, gdzie potwierdzono występowanie tej choroby. Szczególna ostrożność powinna być zachowana również w krajowych kontaktach z obcokrajowcami z regionów, gdzie pojawił się wirus.