Odleżyny – czym są i kto jest najbardziej narażony na ich powstawanie? Sprawdź też, jakie leczenie odleżyn jest najbardziej efektywne!

Pojęcie „odleżyna” pojawiło się po raz pierwszy już w XV w. Mimo tak długiej historii badań i postępu medycyny odleżyny nadal stanowią poważny problem, wpływający na jakość życia pacjentów.

Odleżyny są miejscowym uszkodzeniem skóry, a niekiedy również – tkanek podskórnych, powstającym w okolicach wypukłości kostnej. Stanowią one zmianę degeneracyjną, której bezpośrednim podłożem jest narażenie skóry i okolicznych tkanek na ucisk i ścieranie. W efekcie uniemożliwia to prawidłowy przepływ krwi, co skutkuje śmiercią komórek i powstawaniem owrzodzeń. Zanim one jednak powstaną, na skórze pojawia się trudny do przeoczenia rumień, który traktowany jest najczęściej jako jeden z pierwszych objawów odleżyn.

Wyróżnia się wiele czynników, które znacząco wpływają na powstawanie odleżyn. Dzieli się je na zewnętrzne i wewnętrzne. W ramach tych pierwszych można wymienić:

• Długotrwałe przebywanie w pomieszczeniu, w którym panuje zbyt wysoka temperatura i niewłaściwa wilgotność powietrza.
• Wykorzystywanie pościeli i ubrań z nieprzewiewnych materiałów.
• Opatrunek gipsowy.
• Przyjmowanie leków przeciwbólowych, uspokajających, psychotropowych i sterydowych.
• Przebywanie w pomieszczeniu niespełniającym podstawowych warunków socjalnych.
• Nikotynizm.
• Przebyte zabiegi operacyjne.
• Długotrwały ucisk, który uniemożliwia zmianę pozycji ciała.

Wśród wewnętrznych czynników, przyczyniających się do powstawania odleżyn można wymienić:

• Ogólne choroby zdrowotne w tym m.in. niedokrwistość (anemia), obniżony poziom białka we krwi, niedobory witaminowe i otyłość.
• Dysfunkcje układu nerwowego np. udar mózgu, demencja starcza, uszkodzenie rdzenia kręgowego.
• Dysfunkcje układu krwionośnego np. niewydolność mięśnia sercowego, niskie ciśnienie tętnicze.
• Dysfunkcje układu oddechowego np. zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, astma, gruźlica, obniżona wydolność mięśni oddechowych.
• Immobilność, czyli stałą lub tymczasową niezdolność pacjenta do samodzielnego ruchu.
• Choroby skóry, objawiające się: nadmiernym wysuszeniem, maceracją.
• Starzenie się skóry, a wraz z nią obniżenie elastyczności.
• Podeszły wiek.
• Zaburzenia psychiczne.

Wyróżnia się dwie powszechnie aprobowane i wykorzystywane skale odleżyn. Pierwsza z nich została zaproponowana w 2009 r. przez Europejski Komitet Doradczy ds. Odleżyn (EPUAP). W ramach tej klasyfikacji wyróżnia się cztery stopnie odleżyn:

• I stopień odleżyn charakteryzuje się widocznym i powierzchownym zaczerwienieniem skóry. Takich objawów odleżyn można dopatrzeć się już po kilku godzinach spędzonych w unieruchomieniu. Problem ten nie jest poważnym stanem chorobowym, jednakże z czasem może przekształcić się on w głębsze uszkodzenia skóry i okolicznych tkanek. Zwykle czerwone plamy znikają po kilku godzinach.
• II stopień odleżyn charakteryzuje się powstawaniem powierzchownych nadżerek, które stanowią bezpośrednie następstwo problemów z przepływem krwi. Zwykle pojawia się również obrzęk, przerwanie ciągłości naskórka, złuszczanie naskórka i otarcia miejsc ogniskowych.
• III stopień odleżyn, charakteryzuje się występowaniem tzw. stanów odleżynowych, które objawiają się uszkodzeniem skóry i okolicznych tkanek. Zwykle pojawia się już widoczny ubytek tkanki, a także duży obrzęk, zakażenie z wysiękiem i intensywny ból.
• IV stopień odleżyn, charakteryzuje się uszkodzeniem zewnętrznej powłoki skórnej i głębszych tkanek. Oprócz tego często pojawia się także stan zapalny kości i tkanki mięśniowej. W ciężkich przypadkach chorobowych może pojawić się również martwica kości.

Kolejna klasyfikacja odleżyn została stworzona przez Amerykański Zespół Doradczy ds. Odleżyn. W ramach tego podziału wyróżnia się cztery stadia rozwoju miejscowych owrzodzeń skóry i okolicznych tkanek.

• I stadium odleżyn, charakteryzuje się zaczerwienieniem bez wyraźnie zarysowanych granic.
• II stadium odleżyn, charakteryzuje się występowaniem owrzodzeń, powierzchniowych ran i pęcherzy wypełnionych płynem surowiczym.
• III stadium odleżyn, charakteryzuje głębokim ubytkiem tkanek skóry.
• IV stadium odleżyn, charakteryzuje się zaawansowanym ubytkiem skóry, odsłaniającym kości ścięgna i mięśni.

Leczenie odleżyn uzależnione jest przede wszystkim od stadium zaawansowania rozwoju dolegliwości. Terapia przy odleżynach pierwszego stopnia zazwyczaj ogranicza się wyłącznie do leczenia zewnętrznego, które polega na przemywaniu rany solą fizjologiczną i systematycznym wysuszaniu miejsca zapalnego. Oprócz tego bardzo ważna jest pielęgnacja skóry i ciągła obserwacja stanu chorobowego. Skuteczną formą leczenia miejscowego uszkodzenia skóry jest zamontowanie w łóżku chorego materaca na odleżyny. Dodatkowo pacjentowi co ok. dwie godziny można wykonywać masaż okrężny, a także smarować go kremem na odleżyny (dobrze sprawdzi się krem propolisowy o stężeniu 1%).

Zobacz, jak działa unikalny opatrunek, który szybko goi rany.

Postępowanie terapeutyczne przy odleżynach drugiego stopnia opiera się przede wszystkim na zakładaniu choremu pacjentowi specjalistycznego opatrunku na odleżyny. Opatrunek ten powinien przepuszczać powietrze, a jednocześnie utrzymywać wilgotność rany na optymalnym poziomie. Alternatywą dla opatrunków, które niekiedy bywają problematyczne, mogą być plastry na odleżyny. Dodatkowo w celu złagodzenia objawów i dolegliwości bólowych można używać balsamu na odleżyny o właściwościach przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W przypadku, gdy odleżynom towarzyszy infekcja, konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do zakażenia rany drobnoustrojami.

Radykalnym i najbardziej inwazyjnym krokiem w leczeniu odleżyn jest leczenie operacyjne, które stosuje się wówczas, gdy zdiagnozowano odleżyny trzeciego lub czwartego stopnia. Przy czym warto podkreślić, że przeciwwskazaniem do wykonania takiego zabiegu jest przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych. Chirurgiczne leczenie odleżyn może przyjmować różną postać, w tym:

• Wycięcia odleżyn w całości.
• Wypełnienia ubytku pełnowartościowymi tkankami zszytymi bez napięcia.
• Wykonania wycięcia w celu wydolnego drenażu w czasie gojenia.

Jednym z elementów profilaktyki odleżynowej jest właściwa dieta. Osoby, które znajdują się w grupie ryzyka odleżyn, powinny skonsultować się z dietetykiem. Zakres takiej pomocy dietetycznej obejmuje: ocenę dotychczasowego systemu odżywania, ocenę potrzeb żywieniowych, dopasowane diety do karmienia pacjenta i monitorowanie efektów. Osoby, które cierpią na odleżyny, powinny wyeliminować ze swojej diety potrawy: mączne i smażone w głębokim tłuszczu. W diecie takich osób powinny znaleźć się przede wszystkim produkty, będące wartościowym źródłem białka, witamin i substancji mineralnych.

Źródła:

1. Kózka M., Odleżyny — występowanie, profilaktyka i leczenie. Warszawa 2004.
2. Kiełbasa L., Procedura profilaktyki odleżyn jako narzędzie do oceny jakości opieki pielęgniarskiej. Przewodnik Lekarza 2010; 3: 85-89.