Lawenda – poznaj jej właściwości oraz zastosowanie. Jak suszyć lawendę i kiedy pić z niej herbatę?

Lawenda to spokrewniona z miętą roślina z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) pochodząca z okolic basenu Morza Śródziemnego, obecna też w innych rejonach świata o podobnym klimacie. Ten aromatyczny półkrzew wymaga stanowisk słonecznych, ale osłoniętych od wiatru, oraz podłoża o dużej przepuszczalności i odczynie zasadowym. Do chłodniejszego klimatu północnej części Europy lawenda klimatyzuje się słabo – nie jest mrozoodporna, dlatego zimną należy ją odpowiednio zabezpieczać przed przemarznięciem.

Czytaj: Olejek lawendowy skuteczny na świąd skóry, również w AZS

Istnieje co najmniej 47 różnych gatunków lawendy – w sprzedaży najczęściej pojawiają się sadzonki lawendy pośredniej (Lavandula intermedia), która nosi też nazwę lavandin. Jest to dość odporna na warunki krzyżówka lawendy wąskolistnej, zwanej też lekarską lub angielską (Lavandula angustifolia) i szerokolistnej (Lavandula latifolia), znanej też jako lawenda portugalska albo spika. Wyróżnia ją poczwórna ilość materiału genetycznego i szczególnie mocny zapach.

Niezwykle aromatyczna jest też lawenda francuska (Lavandula stoechas), nazywana także hiszpańską i „motylą”, jednak nie ze względu na przyciąganie motyli (tak działają wszystkie gatunki tej rośliny, efektywnie wabiąc również pszczoły), ale z uwagi na charakterystyczny kształt płatków, które wystają w górę z kwiatów.

W zielarstwie i przemyśle oprócz Lavandula intermedia wykorzystywana jest też lawenda wąskolistna, która lepiej znosi chłody.

Lawenda lekarska, czyli wąskolistna, jest gatunkiem szczególnie ważnym w tradycyjnym ziołolecznictwie. Na surowiec zielarski nadają się wyłącznie kwiaty – nie wykorzystuje się jej ziela ani korzenia rośliny.

Kwiaty lawendy lekarskiej posiadają wysoką zawartość olejku eterycznego, wynoszącą 1,5-3 proc. Olejek ten ma między innymi następujące właściwości: przeciwzapalne, antyseptyczne, wspomagające regenerację skóry.

Ziołolecznictwo sięga także po kwiaty lawendy szerokolistnej o niemal trzykrotnie mniejszej zawartości olejku eterycznego oraz jej krzyżówkę z lawendą lekarską.

Dzięki zawartości olejku eterycznego i innych bioaktywnych związków susz oraz produkty z lawendy przyjmowane doustnie wywołują efekt odprężenia i ułatwiają zasypianie.

Oprócz tego mają:

• właściwości rozkurczowe,
• przeciwdrgawkowe,
• żółciopędne,
• ułatwiające trawienie,
• przeciwdziałające wzdęciom.

W skład kwiatu lawendy wchodzą też znaczne ilości innych bioaktywnych związków, m.in. kwasów fenolowych, kumaryny, antocyjanów, fitosteroli, triterpenoidów i flawonoidów.

Lawenda jest bliskim krewniakiem śródziemnomorskich roślin przyprawowych, takich jak tymianek, szałwia i rozmaryn, dlatego świetnie się z nimi komponuje, a także sprawdza się w kuchni jako ich zamiennik. Wszystkie te zioła są znane są właściwości ograniczających fermentację w jelitach i pomocne przy zaburzeniach i zakażeniach układu pokarmowego.

Lawenda w smaku jest słodkawa z kwiatowo-cytrusową nutą, więc stanowi też naturalny aromat herbatek, a także deserów i słodyczy.

W domu lawenda przydaje się zwłaszcza do sporządzania naparów łagodzących stany napięcia nerwowego, dolegliwości skurczowe i bolesne objawy napięcia przedmiesiączkowego. Działając na ośrodkowy układ nerwowy pomaga też łagodzić psychiczne objawy menopauzy i bezsenność. Suszoną lawendę można stosować do kąpieli oraz aromatyzowania pościeli (po zapakowaniu w płócienne lub lniane woreczki). Natomiast hydrolatem z dodatkiem lawendy warto spryskać przed snem poduszkę.

Lawenda pomaga także w pielęgnacji skóry trądzikowej i skłonnej do wyprysków oraz w bakteryjnych infekcjach górnych dróg oddechowych. Można z niej przygotowywać napary do picia i inhalacji, nalewki i mieszanki ziół, dodawać do domowych kosmetyków czy mieszanek zapachowych.

Ponieważ aromat lawendy odstrasza niechciane owady, pomaga zabezpieczyć przed molami zawartość szafy. Jej olejek eteryczny wchodzi w skład naturalnych preparatów przeciw komarom, można go też używać do spryskiwania okolic, w których przebywamy na dworze.

Lawenda suszona to jedno z najpopularniejszych ziół stosowanych w domu, które wymaga jednak odpowiedniego traktowania.

Aby zawartość aktywnych chemicznie substancji o dobroczynnym działaniu była jak najwyższa, lawendę trzeba zebrać w odpowiednim momencie. Zbioru dokonuje się, kiedy kwiaty zaczynają się otwierać. W Polsce początek zbiorów to pierwsza połowa czerwca. Lawenda kwitnie do końca sierpnia, zatem zbiór kwitnących gałązek można przeprowadzić kilkakrotnie.

Zebrane do suszenia łodygi oczyszcza się z liści i związuje po kilkanaście sztuk, a następnie umieszcza w ciemnym, przewiewnym i suchym pomieszczeniu. Jako że ważny jest w tym przypadku olejek eteryczny, bardzo istotne jest niepoddawanie lawendy zbyt wysokim temperaturom w celu przyspieszenia suszenia oraz niewystawianie jej na działanie promieni słonecznych.

Lawendę suszy się od kilku dni do dwóch tygodni. Następnie gałązki wystarczy delikatnie rozetrzeć między palcami, aby oddzielić kwiaty. Tak przygotowana suszona lawenda nadaje się do większości zastosowań.

Kwiat lawendy można stosować w domu na wiele sposobów. Warto jednak pamiętać, by niektórych uzyskanych z niego przetworów, takich jak nalewka (ale także olejek eteryczny) nie stosować u kobiet w ciąży i dzieci.

Do najpopularniejszych lawendowych produktów należą:

• Herbatka z lawendy – 1 łyżkę suszonych kwiatów zalewa się 1 szklanką wrzątku. Napar pije się w porcjach 100-200 ml dziennie lub 250 ml na noc. Ma działanie uspokajające i ułatwiające sen. Pomoże także w problemach z żołądkiem i jelitami, można stosować go do przemywania skóry trądzikowej.
• Infuzyjny olejek lawendowy – można go przygotować na gorąco z użyciem świeżych kwiatów lawendy albo na zimno, wykorzystując lawendę suszoną. Jako bazę wykorzystuje się oleje o neutralnym zapachu, najlepiej kosmetyczne (np. migałowy), ew. rafinowane spożywcze, jak np. olej słonecznikowy. W przypadku świeżych kwiatów olej podgrzewa się, a następnie dodaje lawendę. Po 2-3 godzinach podgrzewania na małym ogniu olej odcedza się i zlewa do ciemnej butelki. Suche kwiaty lawendy zalewa się zimnym olejem bazowym i odstawia w zakręconym słoju na około 6 tygodni, pamiętając, by potrząsnąć nim raz dziennie. Olejku można używać do masażu, a także w domowych kosmetykach do twarzy i ciała.
• Nalewka z lawendy – świeże kwiaty albo suszoną lawendę należy zalać 40-procentowym alkoholem w proporcji 1:3 (1 część nalewki na 3 części alkoholu) i pozostawić w szczelnie zamkniętym słoju, którym wstrząsa się przynajmniej raz dziennie. Okres maceracji to około 10 tygodni. Nalewkę spożywa się w porcji równej 1 łyżeczce najlepiej 2-3 razy dziennie.

ZOBACZ: Kuchnia pachnąca lawendą według Agnieszki Cegielskiej.