Kleszczowe zapalenie mózgu i jego objawy. Dlaczego szczepionka przeciw KZM to jedyne rozwiązania, które chroni przed skutkami zakażenia?

W naszym kraju każdego roku notuje się około 300 zachorowań na KZM. Do rejonów endogenicznych zaliczają się tereny województwa podlaskiego oraz warmińsko-mazurskiego. Aż 90 proc. zachorowań na odkleszczowe zapalenie mózgu w Polsce jest diagnozowanych wśród osób przebywających na tych terytoriach.

Czytaj także: Śmiertelnego wirusa oz przenoszą kleszcze. Odnotowano pierwszy zgon. Jakie objawy wywołuje wirus oz i czy da się uniknąć zakażenia?

Epidemiolodzy w ostatnich latach notują wzrost częstotliwości infekcji w wielu państwach europejskich. Największe ryzyko występuje na obszarze Europy Środkowej oraz krajów skandynawskich. Do zakażenia wirusem z grupy RNA dochodzi również w tych krajach, których dotychczas problem ten nie dotyczył – m.in. w Niemczech, Szwajcarii, Austrii czy Słowacji. Głównych powodów takiego stanu upatruje się w czynnikach klimatycznych. Wirus może być dogodnie przenoszony w warunkach wysokiej temperatury oraz dużej wilgotności powietrza.

Czytaj: Alarm epidemiologów: dwa razy więcej zakażeń KZM i cięższy przebieg infekcji niż w ostatnich latach. Kleszczowe zapalenie groźne już teraz

Najbardziej narażone na KZM są osoby regularnie przebywające na terenie lasów – pracownicy leśni, leśnicy, a także osoby zajmujące się zbieraniem owoców runa leśnego oraz grzybów. Są to najczęściej osoby nieaktywne zawodowo, w tym zwłaszcza emeryci. Choroba ma charakter sezonowy – zachorowania są notowane od maja do października. Ryzyko infekcji wzrasta w zależności od tego, przez jak długi czas kleszcz znajdował się w skórze. Jego szybkie dostrzeżenie jest utrudnione ze względu na to, że ślina tego pajęczaka wykazuje właściwości znieczulające. Występują 3 rodzaje wirusa KZM: europejski, dalekowschodni oraz syberyjski. W Polsce wedle szacunków zarażonych jest do 15 proc. wszystkich kleszczy - w zależności od miejsca ich występowania. Mogą przenosić wirus na każdym swoim etapie rozwojowym.

Kiedy człowiek zostanie ukąszony przez kleszcza zakażonego wirusem KZM (ang. TBE, tick-borne encephalitis), po krótkim czasie następuje namnażanie patogenu. Przedostaje się on do węzłów chłonnych oraz zajmuje układ siateczkowo-śródbłonkowy. Okres wylęgania mieści się w przedziale od 2 do 28 dni. Infekcja może przebiegać bezobjawowo, co ma miejsce u około 30 proc. osób zarażonych wirusem.

Czytaj także: Matka przekazała wirusa niemowlęciu wraz z mlekiem. Planujesz ciążę? Zaszczep się przeciw chorobie przenoszonej przez kleszcze

Dolegliwości pojawiające się w pierwszej fazie mają związek z obecnością wirusa we krwi chorego. Wówczas symptomy przyjmują charakter niespecyficzny, który może towarzyszyć również wielu innym schorzeniom niż kleszczowe zapalenie mózgu. Objawy te to m.in. bóle głowy, bezsenność, rozdrażnienie, stany podgorączkowe, bóle mięśni czy uczucie zmęczenia. Znacznie bardziej dokuczliwe symptomy pojawiają się w drugiej fazie, kiedy wirus odpowiedzialny za KZM zajmuje ośrodkowy układ nerwowy. Występuje wówczas proces szybkiego namnażania wirusa, co prowadzi do stanu zapalnego mózgu oraz opon mózgowych, nacieków zapalnych, sparaliżowania funkcji komórek, a także ich martwicy.

W drugiej fazie choroby kleszczowe zapalenie mózgu może przybrać 3 różne formy:

• Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych – postać oponowa KZM charakteryzuje się najłagodniejszym przebiegiem. Zwykle trwa ona mniej więcej 14 dni, po czym pacjent wraca do pełni zdrowia. W tym przypadku do typowych objawów można zaliczyć m.in. wymioty, światłowstręt, bóle i zawroty głowy, uczucie sztywności szyi, nudności, gorączkę oraz niezbyt dokuczliwy nieżyt gardła.
• Odkleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowych – w tym przypadku pojawia się szereg objawów związanych z przedostaniem się wirusa do ośrodkowego układu nerwowego. Do przykładowych dolegliwości u pacjentów z tą postacią choroby zalicza się: porażenie pęcherza moczowego, halucynacje, problemy ze snem, oczopląs, drżenie języka, bóle wszystkich kończyn, zaburzenia mowy, drżenie głowy, utratę przytomności, porażenie nerwów czaszkowych, psychozę i inne zaburzenia psychiczne.
• Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych, mózgu oraz rdzenia kręgowego – mamy tutaj do czynienia z najcięższą postacią kliniczną KZM. Oprócz objawów wymienionych w przypadku wcześniejszych form, mogą wystąpić również m.in. takie symptomy jak: porażenie opuszkowe, objawy oponowe, ciężkie zapalenie mięśnia sercowego, zmiany w środkowej części pnia mózgu, paraliż nerwu przeponowego, zmiany zlokalizowane w rdzeniu przedłużonym czy porażenie dolnych i górnych kończyn.

Nawet u ponad 50 proc. chorych na kleszczowe zapalenie mózgu mogą pojawić się powikłania po chorobie. Zalicza się do nich przede wszystkim niedowład nerwów oraz objawy ubytkowe o charakterze neurologicznym. Może dojść także do uszkodzenia móżdżku i zaniku mięśni pasa barkowego. Pacjenci uskarżają się również na problemy z pamięcią, zachowaniem koncentracji, apatię, rozdrażnienie, częste wahania nastroju, stan ciągłego przemęczenia, problemy z bezsennością i aktywnością seksualną oraz bóle głowy. Chorzy, nawet pomimo długotrwałej rekonwalescencji, mogą już nigdy nie powrócić do pełnej sprawności.

Dzieci zazwyczaj przechodzą KZM znacznie łagodniej w porównaniu do osób dorosłych. Najczęściej w ich przypadku występuje jedynie pierwsza postać choroby, związana z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Dokuczają im takie objawy jak ból głowy, podwyższona temperatura ciała oraz zmęczenie.

W celu stwierdzenia u pacjenta choroby wirusowej KZM, konieczne jest przeprowadzenie z nim wywiadu, potwierdzenie objawów klinicznych, wykonanie badań serologicznych, a także badań płynu rdzeniowo-mózgowego. [bZastosowanie mają badania typu ELISA, które pozwalają wykryć obecność przeciwciał w klasie IgG oraz IgM[/b]. W celu kontroli powikłań choroby wykonuje się również badania obrazowe - np. rezonans magnetyczny. W przypadku odkleszczowego zapalenia mózgu stosowane jest jedynie leczenie objawowe za pomocą leków przeciwgorączkowych, przeciwzapalnych oraz zmniejszających obrzęki. W niektórych przypadkach zasadne jest podawanie pacjentom glikokortykosteroidów.

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom na KZM jest szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu. Może być stosowana u dzieci powyżej pierwszego roku życia oraz u osób dorosłych. Jest ona podawana w cyklu składającym się z trzech dawek – z zastosowaniem schematu podstawowego lub przyspieszonego. Skuteczność stosowania szczepień na wirus wywołujący odkleszczowe zapalenie mózgu jest szacowana na 99 proc.

Co daje nam szczepionka przeciwko chorobom przenoszonym przez kleszcze?