Hirudoterapia - zastosowanie pijawek leczniczych, bezpieczeństwo zabiegu, korzyści i przeciwwskazania

Hirudoterapia to bardzo stara forma leczenia, zakładająca wykorzystanie niektórych gatunków pijawek lekarskich. Choć kojarzy się nieco z medycyną alternatywną i zamierzchłymi czasami. Pijawki były stosowane już w starożytności, przez wiele setek lat. Następnie straciły nieco na znaczeniu, by w dzisiejszych czasach znów je zyskać. W roku 2004 amerykańska Agencja Żywności i Leków dopuściła je do stosowania medycznego. Od tej pory trwają badania nad skutecznością pijawek, prowadzone z wykorzystaniem dzisiejszego zaplecza naukowego.

Leczenie przeprowadza się z pomocą kilkunastu gatunków pijawek, należących do rodziny Hirudinidae. Najczęściej wykorzystywane gatunki to:

• Hirudo verbana (gatunek azjatycko – południowoeuropejski).
• Hirudo troctina (gatunek afrykański).
• Hirudo orientalis (gatunek azjatycki).
• Hirudo medicinalis (pijawka lekarska, gatunek występujący także w Polsce i objęty ścisłą ochroną).

Pijawki pozyskuje się ze specjalnie w tym celu prowadzonych, sterylnych hodowli, choć wciąż zdarza się pozyskiwanie dziko żyjących zwierząt ze środowiska. Pijawka jest pierścienicą o pasożytniczym bądź drapieżnym trybie życia. Większość gatunków żyje w wodzie. Zasięg ich występowania jest niezwykle szeroki - w Polsce potwierdzono występowanie aż 44 gatunków. Ich przydatność w leczeniu opiera się na szczególnej właściwości - wydzielaniu hirudyny i innych białek. Pijawki żywią się krwią, przysysając się i wkłuwając w skórę swojego żywiciela. W gruczołach ich gardzieli produkowana jest właśnie hirudyna, substancja przeciwzakrzepowa. Pijawka wydziela też pewien rodzaj histaminy rozszerzającej naczynia krwionośne. Substancji zawartych w ślinie, którą pijawki wprowadzają do wnętrza ranki, jest około 60.

Hirudoterapia powinna być przeprowadzana jedynie przez osobę, która ma dużą, teoretyczną wiedzę oraz praktyczne umiejętności. Zabieg nie jest bolesny - moment wczepienia się pijawki można porównać do ukłucia przez komara. Ponadto w ślinie pijawek znajdują się substancje znieczulające. Jednorazowo przykłada się na skórę od 2 do 9 pijawek, a każda z nich wysysa 10 - 15 ml krwi. Pijawka przyczepia się w ściśle określonym miejscu i nie przemieszcza po ciele. Pozostaje przyczepiona do 1,5 godziny. Ranki przemywa się środkiem dezynfekującym i przykrywa jałowym opatrunkiem. Przez dobę po przeprowadzeniu zabiegu nie należy ich moczyć. Przez jakiś czas na skórze pozostaje ślad i lekka opuchlizna.

Aby zabieg hirudoterapii był bezpieczny, należy przede wszystkim upewnić się, że wykonująca go osoba potrafi to zrobić i wie, jakie powinna zastosować środki bezpieczeństwa. Nie można przykładać tych samych pijawek różnym pacjentom, ponieważ mogłyby one przenieść wirusy (w tym bardzo groźne, jak wirusy WZW czy HIV).

Leczenie pijawkami powinno odbywać się w miejscu, gdzie możliwe jest zachowanie wysokich standardów higienicznych i monitorowanie stanu pacjenta w czasie zabiegu (w tym pomiar ciśnienia krwi). Osoba przeprowadzająca zabieg powinna mieć na sobie jednorazowe, sterylne rękawiczki.

Hirudoterapia w wielu krajach pozostaje w domenie medycyny alternatywnej, choć jej skuteczne działanie w przypadku różnych schorzeń zostało potwierdzone. Dużym powodzeniem cieszy się między innymi leczenie pijawkami żylaków. Pijawki wykazują działanie:

• Przeciwzakrzepowe, przeciwagregacyjne, fibrynolityczne (zapobieganie zakrzepom i zatorom).
• Obniżające poziom lipidów (cholesterolu całkowity, LDL, trójglicerydy).
• Przeciwtrombinowe (spowalnianie procesu tworzenia blaszki miażdżycowej).
• Obniżające ciśnienie tętnicze.
• Zmniejszające obrzęk.
• Uspokajające i przeciwbólowe.
• Przeciwzapalne.
• Przyspieszające gojenie się ran.
• Regulujące poziom hormonów płciowych.
• Przeciwbakteryjne.
• Przeciwutleniające.
• Przeciwnowotworowe.

Ze względu na szerokie spektrum działania i duży potencjał, pijawki lecznicze są stosowane u pacjentów z chorobami sercowo - naczyniowymi, po zabiegach, w chirurgii plastycznej, kosmetologii, w leczeniu chorób o podłożu zapalnym i autoimmunologicznym (toczeń rumieniowaty). Leczenie pijawkami nie jest złotym remedium na wszelkie dolegliwości, może jednak przyspieszyć i usprawnić proces leczenia.

Hirudoterapia, choć skuteczna i coraz bardziej doceniania, nie jest pozbawiona skutków ubocznych. Istnieje także szereg przeciwwskazań, które wykluczają stosowanie pijawek.

Do głównych przeciwwskazań należą:

• Ciąża (substancje zawarte w ślinie pijawek mogą wywołać poronienie).
• Hemofilia i inne choroby polegające na zmniejszeniu krzepliwości krwi.
• Zaawansowana niedokrwistość.
• Stosowanie antykoagulantów, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, inhibitorów agregacji płytek krwi.
• Hipotonia (chronicznie niskie ciśnienie).
• Ciężka alergia na proteiny.
• Trwająca miesiączka.
• Nosicielstwo wirusa HIV.
• Gorączka.
• Ogólne osłabienie.

Skutki uboczne po przystawieniu pijawek występują rzadko. Należą do nich trudne do opanowania krwawienia, powstawanie wybroczyn i zakażenia, zwłaszcza bakteriami Aeromonas hydrophila, które wymaga zastosowania antybiotykoterapii. Niektóre osoby mogą także być uczulone na substancje wydzielane przez pijawki.

Hirudoterapia. Dlaczego pijawki mają leczniczą moc?