FAS – choroba, której nigdy nie powinno być. Dotyka jednak tysięcy

FAS (Fetal Alcohol Syndrome) to płodowy zespół alkoholowy – jedno z najcięższych zaburzeń rozwojowych spowodowanych piciem alkoholu w ciąży. Objawy są nieodwracalne i wpływają na całe życie dziecka: od problemów z nauką i rozwojem po trudności społeczne i zdrowotne. Szacuje się, że w Polsce FAS dotyka około 4 na 1000 dzieci, a szersze spektrum FASD obejmuje jeszcze większą grupę.

9 września obchodzimy Międzynarodowy Dzień Świadomości FAS – to moment, aby przypomnieć, że nawet „symboliczna lampka wina” w ciąży może nieść konsekwencje na całe życie.

Zobacz też: Brytyjscy naukowcy uwiecznili niezwykłą reakcję płodu na różne smaki w łonie matki. Ich odkrycie może mieć duże znaczenie dla świata nauki

W sierpniu 2025 roku do Sejmu trafił senacki projekt zmian w ustawie o wychowaniu w trzeźwości. Zakłada on, że na butelkach alkoholu oraz w reklamach piwa pojawią się ostrzeżenia o szkodliwości picia w ciąży i podczas karmienia piersią.

– Wiemy oczywiście, że samo oznaczenie nie jest jedynym elementem, który wpływa na to, czy ktoś będzie spożywał alkohol, czy nie, ale jest jednym z narzędzi, którymi dysponujemy – mówi senator Krzysztof Kwiatkowski.

Nowelizacja ustawy to efekt petycji P9-36/17 wniesionej do Senatu w 2017 roku. Zwolennicy zmian uważają, że widoczne komunikaty mogą uratować zdrowie wielu dzieci, bo wciąż zbyt wiele osób lekceważy zagrożenie.

Deklaracje i rzeczywistość często się rozchodzą. Według badań Głównego Inspektoratu Sanitarnego z 2017 roku aż 95 proc. Polek twierdzi, że w ciąży nie piło alkoholu. Jednak inne opracowania wskazują, że abstynencja wcale nie jest tak powszechna – odsetek pijących może wynosić od 15 do 40 proc.

Jeszcze mocniejsze wrażenie zrobiły badania naukowców z Instytutu Matki i Dziecka. Analiza włosów kobiet ciężarnych wykazała, że ponad 50 proc. miało kontakt z alkoholem, a około 10 proc. piło regularnie i w dużych ilościach.

W ankietach kobiety często zaniżają spożycie alkoholu – działa tu presja społeczna. Oznaczenia etyloglukuronidu (EtG) we włosach matki pozwala prześledzić historię picia przez całą ciążę, a nie tylko ostatnie tygodnie, jak badania krwi.

– Badania laboratoryjne mają tę przewagę, że nie są obciążone tzw. aprobatą społeczną, która zawsze prowadzi do zaniżenia wskaźników picia alkoholu, i to nie tylko w czasie ciąży – tłumaczy dr Katarzyna Okulicz-Kozaryn, autorka badań dotyczących picia alkoholu przez kobiety w ciąży.

Nie znaczy to, że co druga Polka w ciąży sięga po alkohol – próba była mała i niereprezentatywna. Sygnał jest jednak jednoznaczny: problem istnieje i nie można go bagatelizować.

Zobacz też: W jakim wieku najlepiej zajść w ciążę? Naukowcy mają odpowiedź. Urodzenie dziecka w tym wieku może sprawić, że będziesz żyć dłużej

FAS (płodowy zespół alkoholowy) to najcięższa forma zaburzeń z grupy FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorders). Objawy obejmują:

• trwałe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,

• problemy z nauką, pamięcią i koncentracją,

• zaburzenia mowy i trudności w rozumieniu norm społecznych,

• opóźnienia wzrostu i charakterystyczne cechy twarzy (cienka górna warga, gładka rynienka podnosowa, małe szpary powiekowe).

Pamiętaj: nie ma bezpiecznej dawki alkoholu w ciąży. Największe ryzyko występuje między 4. a 10. tygodniem, ale szkody mogą powstać na każdym etapie rozwoju płodu.

Przeczytaj: Alkohol w ciąży zmienia mózg dziecka. Już mniej niż jeden drink w tygodniu może wpływać na jego strukturę u płodu i opóźniać rozwój

Osoby z FAS potrzebują specjalistycznej opieki – psychologicznej, pedagogicznej, często także medycznej – przez całe życie. To ogromne obciążenie dla rodzin i systemu zdrowia. Dlatego profilaktyka i świadomość społeczna mają kluczowe znaczenie.

W wielu krajach ostrzeżenia na etykietach alkoholu to standard. Polska dopiero nadrabia zaległości – ale być może planowana nowelizacja stanie się punktem zwrotnym.

Międzynarodowy Dzień FAS to przypomnienie, że alkohol i ciąża nigdy nie idą w parze. To nie jest kwestia wyboru dorosłego – to kwestia zdrowia dziecka, które nie ma głosu.

Każda etykieta, każda kampania i każda rozmowa o FAS to krok w stronę większej świadomości i ochrony najmłodszych.

Źródła:

• Częstość picia alkoholu przez kobiety w ciąży Projekt ProfiBaza

• The Prevalence and Changes in Alcohol Consumption across Three Trimesters of Pregnancy Assessed by Ethyl Glucuronide Concentration in Maternal Hair and Self-Reports: A Cross-Sectional Study European Addiction Research

• Is Public Health Response to the Phenomenon of Alcohol Use during Pregnancy Adequate to the Polish Women's Needs? International Journal of Environmental Research and Public Health

• Projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Senat RP