Enzymy trzustkowe – znaczenie i normy. Jakie choroby może wykryć badanie trzustki z krwi, a jakie z innych materiałów?

Enzymy trzustkowe – rodzaje i funkcje

Enzymy trzustkowe to substancje wydzielane przez trzustkę, które uczestniczą w procesie trawienia węglowodanów, tłuszczów i białek w przewodzie pokarmowym. Są zawarte w soku trzustkowym, powstającym w zewnątrzwydzielniczej części narządu i trafiającym do dwunastnicy, gdzie działają. Czynności wydzielnicze trzustki są regulowane przez hormony układu pokarmowego.

Do najważniejszych enzymów trzustkowych należą:

• Amylaza trzustkowa – odpowiada za rozkład trawienie węglowodanów do cukrów prostych. To długotrwały proces rozpoczynający się już w jamie ustnej, a kończący się w dwunastnicy przy wsparciu właśnie amylazy trzustkowej. Jej poziom można oznaczyć we krwi i w moczu.
• Lipaza trzustkowa – rozkłada trójglicerydy do kwasów tłuszczowych oraz glicerolu – trawi więc trafiające do układu pokarmowego tłuszcze. Nie przedostaje się do moczu, dlatego jej poziom można oznaczyć jedynie we krwi.
• Elastaza trzustkowa – pomaga rozkładać zjedzone białko elastynowe na mniejsze cząsteczki – peptydy. Jej poziom oznacza się tylko w próbce kału.

Inne enzymy wydzielane przez trzustkę to:

• trypsyna,
• chymotrypsyna (aktywowana przez trypsynę z chymotrypsynogenu), 
• nukleazy,
• karboksypeptydazy A i B,
• fosfolipaza A i B,
• esterazy.

Większość z tych enzymów trzustkowych uczestniczy w skomplikowanym procesie trawienia białek, inne pozwalają rozkładać estry bądź kwasy nukleinowe.

Badania trzustki pod kątem produkcji określonych enzymów mogą ujawnić zarówno nadmierną aktywność, jak i zaburzenia wydzielania tych związków, a nawet niewydolność trzustki. Zarówno zbyt niskie, jak i za wysokie wartości enzymów trzustkowych są wskazaniem do dalszej diagnostyki.

Badania trzustki pod kątem enzymów – kiedy i jak je przeprowadzić?

Enzymy trzustkowe bada się w kilku przypadkach. Są to przede wszystkim podejrzenie chorób trzustki, w tym niewydolności trzustki, jak również innych narządów wchodzących w skład układu pokarmowego.

Badanie trzustki pod kątem enzymów może też wykazać nieprawidłowe wyniki w przebiegu zaburzeń trawienia oraz wchłaniania. Wykonuje się je także kontrolnie u osób cierpiących na zapalenia trzustki oraz dyspepsję czynnościową. Działanie trzustki należy kontrolować u pacjentów chorujących na mukowiscydozę. We wszystkich tych schorzeniach pojawia się niedobór enzymów trzustkowych, a czasem także ich nadmiar.

Aby zdiagnozować niewydolność trzustki, bada się głównie elastazę w moczu, ponieważ enzym ten nie ulega przemianom metabolicznym w organizmie i jest wydalany w niezmienionej postaci.

Badanie trzustki z krwi, moczu i kału – jak przebiega?

Enzymy trzustkowe bada się laboratoryjnie. Niektóre z nich można oznaczać zarówno z próbki krwi, jak i moczu (amylaza), inne jedynie z krwi (lipaza), jeszcze inne jedynie z kału (elastaza). Wszystkie te badania wymagają pewnego przygotowania od pacjenta.

Badanie trzustki z krwi należy wykonywać rano, będąc wcześniej na czczo przez co najmniej 8 godzin. Pobranie przebiega tak samo, jak w przypadku rutynowego oznaczania morfologii krwi. Natomiast próbka moczu powinna być pobrana z pierwszego porannego moczu, ze środkowego strumienia, i szybko zaniesiona do laboratorium. Próbki kału, pobranej do specjalnego pojemniczka, także nie należy przechowywać zbyt długo.

Lekarz zlecający badanie enzymu trzustkowego powinien wyjaśnić pacjentowi, jak zbadać trzustkę, by zyskać komplet niezbędnych w diagnozie danych. Niektóre prywatne laboratoria oferują tak zwany pakiet trzustkowy, zawierający podstawowe badania trzustki i wątroby. Wykonanie takiego łączonego badanie jest bardziej korzystne cenowo, pozwala też zyskać szerszy ogląd faktycznego stan zdrowia i funkcjonowania tych narządów.

Badania enzymów trzustkowych – jakie są normy?

Wyniki badań enzymów trzustkowych powinny mieścić się w ustalonych normach. Dla amylazy podaje się górną oraz dolną granicę normy, natomiast dla lipazy i elastazy jedynie tę górną lub dolną.

Normy dla enzymów trzustkowych wynoszą:

• amylaza w moczu – 10–490 U/I,
• amylaza we krwi – 25-125 U/I.
• lipaza we krwi – poniżej 150,0 U/l,
• elastaza w kale – powyżej 200,0 U/l.

Wyniki niezgodne z normami należy zawsze skonsultować z lekarzem, który podejmie decyzję o ewentualnych dalszych badaniach diagnostycznych.

Z jakimi chorobami wiąże się niedobór enzymów trzustkowych?

Enzymy trzustkowe występujące w niedostatecznych ilościach oznaczają zaburzenia trawienia i wchłaniania substancji odżywczych. Ponieważ każdy enzym pełni inną funkcję, jego niedobór wiąże się z odmiennymi konsekwencjami i pozwala podejrzewać konkretne schorzenia.

Najczęściej występujący zaniżony wynik dotyczy zawartość amylazy w moczu lub krwi i w największym stopniu pozwala na postawienie konkretnej diagnozy.

Niska amylaza trzustkowa może świadczyć o takich chorobach, jak:

• rozległe uszkodzenia trzustki,
• mukowiscydoza,
• uszkodzenie wątroby.

Poważny niedobór elastazy, mogący wiązać się z niewydolnością trzustki, stwierdza się w sytuacji, gdy wartość jej poziomu spadnie poniżej 100 U/I.

Co może oznaczać nadmiar enzymów trzustkowych?

Enzymy trzustkowe nie powinny być wydzielane w nadmiarze. Wynik powyżej normy dotyczy częściej lipazy i elastazy niż amylazy. Podwyższona lipaza trzustkowa może być objawem następujących stanów:

• ostre zapalenie trzustki,
• nowotwory trzustki,
• zapalenie otrzewnej,
• pęknięcie wrzodu dwunastnicy.

Zbyt wysoka elastaza zwykle towarzyszy schorzeniom takim jak:

• zapalenie trzustki (ostre i przewlekłe),
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• niewydolność nerek,
• choroby wątroby,
• pęknięcie wrzodu dwunastnicy lub żołądka.

Nieprawidłowych wyników badania trzustki nigdy nie należy lekceważyć ze względu na możliwość istnienia chorób, leżących u podstaw obserwowanych zaburzeń. Co więcej, jej prawidłowa czynność jest kluczowa w procesach trawienia i wchłaniania składników odżywczych, które są niezbędne dla zachowania zdrowia całego organizmu.