Badanie trzustki – kiedy i jak zbadać trzustkę?
Badanie trzustki wykonuje się w sytuacji, gdy pojawiają się niepokojące objawy wskazujące na możliwe zaburzenia w jej funkcjonowaniu. Trzustka jest narządem gruczołowym: zewnątrz i wewnątrzwydzielniczym. Znajduje się zaotrzewnowo w jamie brzusznej, dokładnie w jej górnej części, obok dwunastnicy. Waży od 70 do 100 gram. Mimo niewielkich rozmiarów i masy, posiada dość skomplikowaną budowę anatomiczną i czynnościową.
Trzustka wydziela między innymi insulinę i glukagon, hormony niezbędne w procesie regulacji poziomu glukozy we krwi. Wśród hormonów powstających w wysepkach trzustki można wymienić także amylinę, proinsulinę, somatostatynę oraz polipeptyd trzustkowy. Jej działaniem sterują noradrenalina i acetylocholina.
Trzustka produkuje też sok trzustkowy wydzielany do dwunastnicy i zawierający liczne enzymy trawienne. 80 procent soku trzustkowego stanowią enzymy proteolityczne – trawiące białko, a 20 proc. odpowiedzialne za trawienie tłuszczu.
Najczęściej występującymi schorzeniami trzustki są jej ostre i przewlekłe zapalenie. Część zewnątrzwydzielniczą (produkującą sok trzustkowy) może zająć także rak trzustki, z kolei w częściach produkujących hormony rozwijają się guzy neuroendokrynne, które zachowują wydzielniczą czynność. Oprócz tego na narządzie rozwijają się różnego typu torbiele.
Badania trzustki lekarz dobiera do potrzeb danego pacjenta indywidualnie – ponieważ w zależności o obserwowanych objawów, mogą dotyczyć one jej czynności zewnętrz- lub wewnątrzwydzielniczej. Specjalista może zlecić laboratoryjne, podstawowe badanie trzustki z krwi lub metody obrazowe: USG trzustki lub rezonans magnetyczny, pozwalające w sposób nieinwazyjny przyjrzeć się wyglądowi narządu.
Do niepokojących objawów, które wymagają wizyty u lekarza, należą:
- ból w nadbrzuszu, zwłaszcza w lewym boku, promieniujący do kręgosłupa,
- "wędrujący" rumień na skórze, który czasem piecze i swędzi (w związku ze wzrostem stężenia bilirubiny w skórze),
- żółtaczka (żółtawe zabarwienie błon śluzowych, białek oczu i skóry),
- nietolerancja glukozy lub wahania poziomu glukozy,
- biegunki, zaparcia, wymioty "bez przyczyny".
Rozpoznawanie nowotworów tego narządu jest utrudnione ze względu na lokalizację, tymczasem wczesne rozpoznanie przekłada się na większe szanse wyleczenia. Jedynie 4 proc. osób z rakiem trzustki, wygrywa chorobę!
Zapalenia trzustki mogą z kolei doprowadzić do zniszczenia narządu. Szczególnie wrażliwe na objawy zapalenia trzustki powinny być osoby cierpiące na zdiagnozowaną kamicę żółciową. Schorzenia tego narządu są częste u osób nadużywających napojów wysokoprocentowych.
Jeśli trzustka nie działa prawidłowo, zaburzone jest także trawienie: białka i tłuszczu. Pojawić się mogą tłuszczowe stolce, osłabienie i utrata masy ciała. Nieprawidłowa dieta będąca przyczyną dużego wahania się poziomu glukozy we krwi, przyczynia się do stopniowego wyczerpywania komórek trzustki, prowadzi do schorzeń takich jak:
- nietolerancja glukozy,
- hiperinsulinemia,
- insulinooporność,
- cukrzyca typu 2.
Jak zbadać trzustkę, by wykryć przyczynę złego samopoczucia? Istnieje kilka różnych metod diagnostycznych, mniej i bardziej inwazyjnych.
Badanie trzustki – badania trzustki z krwi
Badanie trzustki może polegać na pomiarze stężenia we krwi substancji, które są produkowane i wydzielane przez ten narząd. Mogą to być:
- hormony – funkcja wewnątrzwydzielnicza: insulina, glukagon,
- enzymy trawienne zawarte w soku trzustkowym – funkcja zewnątrzwydzielnicza: poziom lipazy w surowicy, glukozy, amylazy i trypsyny.
Profil trzustkowy w formie pakietu badań oferowanych w wielu przychodniach obejmuje badanie stężenia lipazy i amylazy trzustkowej w surowicy, amylazę w moczu, a coraz częściej także marker raka trzustki CA 19-9. Na podstawie wyników profilu trzustkowego można zbadać funkcję zewnątrzwydzielnicza trzustki, celem wykrycia przewlekłego lub ostrego jej zapalenia.
Profil trzustkowy to stanowi często początek procedur diagnostycznych. Rozszerzony pakiet trzustkowy może zawierać badanie poziomu trypsyny. Badania trzustki z krwi pozwalają doświadczonemu diagnoście zauważyć wiele niepokojących sygnałów. Nie są kosztowne, a ich wynik przekłada się na szybsze podjęcie niezbędnego leczenia.
Procedura badania wymaga jedynie pobrania krwi, najczęściej z żyły łokciowej. Pacjent przez badaniem powinien być na czczo, czyli na 8-10 godzin przed badaniem nie spożywać jedzenia ani nie pić żadnych napojów, z wyjątkiem wody.
Profil trzustkowy można wykonać ze skierowaniem na NFZ. Koszt prywatnego badania wynosi kilkadziesiąt złotych, a czas oczekiwania rzadko przekracza jedną dobę.
Badanie trzustki – USG trzustki
Badanie trzustki bardzo często oznacza wykonanie USG trzustki. Metoda ultrasonograficzna pozwala wykryć bardzo wiele zmian, w tym zmiany zapalne na narządzie, guzy i torbiele. Często stanowi pierwszą metodę stosowaną u pacjentów z problemami w obrębie jamy brzusznej.
W badaniu USG, diagnosta jest w stanie wykryć ostre zapalenie narządu, które wymaga natychmiastowego wdrożenia leczenia.
Do badania USG należy się przygotować. Dzień przed badaniem zaleca się stosowanie diety niskobłonnikowej, czyli opartej o jasne pieczywo, biały ryż, kaszę jaglaną, drobiowe mięso i jedynie gotowane warzywa. Nie należy spożywać ciemnego pieczywa, ciemnych kasz i makaronów, a także surowych warzyw i owoców. Dodatkowo można zażyć lek eliminujący wzdęcia, gdyż gazy nagromadzone w jamie brzusznej, mogą zaburzyć wynik badania.
W dniu badania warto założyć wygodne ubranie – USG wymaga odsłonięcia brzucha. Przed badaniem nie należy spożywać posiłków przez minimum 5 godzin, nie należy także pić żadnych płynów poza niegazowaną wodą, nie należy palić, ani żuć gumy. Na dwie godziny przed badaniem zaleca się wypić od 1 do 4 szklanej niegazowanej wody i nie oddawać moczu.
Samo badanie jest krótkie i całkowicie bezbolesne. Wyniki otrzymujemy w dniu badania. Ceny są różne w zależności od badanego narządu, a także miejsca wykonywania badania.
Badanie trzustki – tomografia komputerowa
Badanie trzustki przeprowadzane w celu diagnostyki raka tego narządu to tomografia komputerowa. Badanie jest bezbolesne, a bardzo dokładne i cenne dla specjalisty. Opiera się na uzyskaniu obrazu narządu za pomocą dawki promieni rentgenowskich. Badanie może być przeprowadzone z podaniem kontrastu lub bez – o tym decyduje lekarz zlecający badanie lub specjalista wykonujący badanie.
Do tomografii komputerowej trzeba przygotować się wcześniej. Przede wszystkim konieczne jest wykonanie pomiaru stężenia kreatyniny we krwi i przedstawienie go lekarzowi – zbyt wysoki uniemożliwia wykonanie badania z podaniem kontrastu. Można wykonać badanie bez jego podawania.
Należy też przez co najmniej 6 godzin pozostać bez posiłku, a na godzinę przed badaniem wypić 1,5 litra niegazowanej wody. Jeśli badanie ma być przeprowadzone z kontrastem, pacjentowi podaje się go do wypicia tuż przed badaniem. Należy pamiętać, by po badaniu z kontrastem trzeba pić dużo płynów minimum 2 litry, by przyspieszyć wypłukiwanie kontrastu z organizmu.
Badanie przebiega w pozycji leżącej, w specjalnym aparacie i trwa do godziny, co może to stanowić pewien problem dla osób borykających się z klaustrofobią. W trakcie całego badania należy pozostać bez ruchu. Badanie można wykonać bezpłatnie ze skierowaniem. Prywatnie kosztuje około 200-300 złotych.
Badanie trzustki – rezonans magnetyczny
Badanie trzustki metodą rezonansu magnetycznego, wykonywane jest w tym samym celu do tomografia komputerowa. Rezonans jest metodą mniej czułą w odniesieniu do tomografii, jednak obecnie niewiele odbiega od tego badania. W przypadku trzustki istnieje możliwość zbadania przewodów trzustkowych, za pomocą których doprowadzany jest do dwunastnicy sok trzustkowy, bez podania kontrastu.
Klasyczny rezonans magnetyczny jamy brzusznej odbywa się po podaniu kontrastu lub bez niego, w zależności od zalecenia. Często rezonans magnetyczny jest wykonywany w przypadku niejednoznacznego wyniku uzyskanego w tomografii komputerowej lub u pacjentów z wysokim poziomem kreatyniny, który uniemożliwia podanie kontrastu i wykonanie tomografii komputerowej, które tego bardzo często wymaga.
Pacjent nie musi specjalnie przygotowywać się przed badaniem za pomocą rezonansu magnetycznego. Należy pić dużo niegazowanej wody mineralnej, a na badanie przyjść bez biżuterii i w ubraniach pozbawionych metalowych elementów. Wskazane jest także pozostawienie poza pokojem telefonów komórkowych i kart płatniczych, ze względu na użyte w badaniu silne pole magnetyczne.
Rezonans magnetyczny jamy brzusznej w celu diagnozy chorób trzustki można wykonać na NFZ, po otrzymaniu skierowania. Prywatnie badanie kosztuje około 400-600 złotych.
Badanie trzustki – ECPV trzustki
Badanie trzustki, które niezwykle skutecznie ocenia stan dróg żółciowych oraz samego narządy wydzielniczego to ECPV – endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna. To specjalistyczna metoda badania, którą rzadko wykuje się jedynie w celu diagnostycznym. Jest dość inwazyjna i ciągnie za sobą ryzyko powikłań. Pozwala wykonać wiele zabiegów połączonych z diagnostyką – usuwanie złogów żółciowych, pobieranie wycinków do biopsji, diagnozowanie przewlekłych ognisk zapalnych.
Badanie trzustki ECPV łączy w sobie ocenę radiologiczną oraz endoskopię. Procedura przypomina nieco gastroskopię, wymaga też podania kontrastu. W trakcie badania lekarz może ocenić stan narządu i podjąć odpowiednie kroki (wykonać zabiegi).
Przygotowanie pacjenta do badania trzustki metodą ECPV wymaga wykonania laboratoryjnych badań krwi:
- morfologii krwi,
- układu krzepnięcia,
- stężeń elektrolitów,
- ewentualnie stężeń hormonów tarczycy.
- grupy krwi,
- aktywności amylazy,
- stężenia mocznika
- kreatyniny.
Niekiedy także chwilowych zmian w dawkach i rodzajach przyjmowanych codziennie leków. Po zabiegu, który odbywa się na czczo w znieczuleniu miejscowym, a nierzadko także ogólnym, trzeba pozostać przynajmniej dobę na oddziale szpitalnym.
To jedna z najbardziej inwazyjnych metod badania trzustki, dlatego nie wykonuje się jej profilaktycznie. Zawsze jest związana z już rozpoznanym zaburzeniem pracy trzustki i często łączy się ją z leczniczym zabiegiem.
