Czym jest błędnik? Zaburzenia błędnika to nie tylko choroba lokomocyjna i zawroty głowy! Jak objawia się zapalenie błędnika?

Czym jest błędnik?

Błędnik to malutki element ucha wewnętrznego, który jest narządem ruchu i odpowiada za równowagę całego ciała. Znajduje się on w uchu wewnętrznym, czyli schowanej w głębi czaszki części narządu słuchu. Organ zwany potocznie błędnikiem w rzeczywistości składa się z dwóch części: błędnika kostnego oraz błędnika błoniastego. Błędnik kostny to wyznaczona sztywnymi ścianami przestrzeń ucha wewnętrznego, przez którą przenoszone są dźwięki do dalszych części układu słuchowego. Wewnątrz błędnika kostnego, zawieszony na pasmach z tkanki łącznej, znajduje się dużo mniejszy błędnik błoniasty.

Błędnik błoniasty dzieli się z kolei na dwie części:

• błędnik ślimakowy – jego nazwa wynika z kształtu: jest to spiralny przewód, przypominający muszlę ślimaka. Wypełniony jest licznymi zakończeniami nerwowymi, które pobudzane są przez wibracje przenoszone przez inne elementy ucha wewnętrznego. Dzięki temu odbieramy dźwięk i różnice w jego natężeniu czy częstotliwości,
• błędnik przedsionkowy – ta część błędnika odpowiada za utrzymanie zmysłu równowagi. Składa się ona z systemu kanałów wypełnionych płynem zwanym śródchłonką lub endolimfą. Śródchłonka zawiera dużo jonów potasu, które pobudzają zakończenia nerwowe wewnątrz kanałów błędnika przedsionkowego. Podczas ruchu płyn przemieszcza się, pobudzając inne zakończenia. W ten sposób wykrywane są zmiany równowagi. Rozmieszczenie kanałów pozwala na wykrywanie zmian położenia ciała we wszystkich płaszczyznach, a także odczuwanie nagłych przyspieszeń.

Funkcje błędnika

Sygnały z przedsionka błędnika synchronizowane są przez móżdżek z sygnałami dostarczanymi przez narząd wzroku, a także zakończenia nerwowe mięśni kończyn. Jeżeli wszystkie elementy tego mechanizmu działają prawidłowo, człowiek dysponuje kompletem informacji o ułożeniu swojego ciała, a także jego położeniu w przestrzeni.

Działania błędnika zwykle nie zauważamy. Wyjątkiem są sytuacje, w których błędnik wykrywa znaczne różnice położenia: podczas gwałtownych przyspieszeń pojazdów, pokonywania ostrych zakrętów czy nagłych zmian wysokości, np. przy starcie i lądowaniu samolotu.

Zaburzenia błędnika - Na jakie choroby wskazuje?

Tak jak wszystkie części układu słuchowego, błędnik to niezwykle delikatny organ, w którym każda zmiana powoduje odczuwalne dysfunkcje. Do najczęściej spotykanych schorzeń błędnika zalicza się:

• choroba lokomocyjna – nie jest stanem chorobowym w ścisłym znaczeniu tego słowa. Polega ona na zbyt silnej reakcji na niezgodność bodźców płynących z oczu i błędnika. Gdy podróżujemy środkiem komunikacji, oczy widzą nieruchome otoczenie. Błędnik natomiast wyczuwa ruch, co powoduje sprzeczność, na którą układ nerwowy reaguje nadmierną reakcją obronną. W rezultacie dochodzi do nudności, wymiotów i zawrotów głowy,
• choroba Meniere’a – to dosyć rzadkie schorzenie, polegające na gromadzeniu się nadmiernej ilości śródchłonki w błędniku błoniastym. Z czasem ciecz nabiera zbyt wysokiego ciśnienia, co skutkuje odbieraniem błędnych sygnałów przez zakończenia nerwowe przedsionka błędnika, jej objawami są zaburzenia równowagi i zawroty głowy,
• zapalenie błędnika – to stan zapalny rozwijający się w konsekwencji infekcji bakteryjnej w obrębie ucha wewnętrznego. Bardzo często rozprzestrzenia się po całym układzie słuchowym, zaburzając jego pracę i powodując dokuczliwe dolegliwości (bóle, szumy w uszach),
• zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego – to z kolei stan zapalny obejmujący nerw odpowiedzialny za przekazywanie bodźców z błędnika błoniastego do mózgu. Zazwyczaj ma podłoże wirusowe. Jeżeli nie zostanie on odpowiednio szybko wyleczony, może dojść do uszkodzenia nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Skutkuje to nieodwracalnym uszkodzeniem słuchu, a nawet całkowitą głuchotą, a także nawracającymi problemami z równowagą,
• choroby nowotworowe – różne guzy w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mogą uciskać nerw przedsionkowo-ślimakowy, zaburzając jego pracę. Najczęściej są to guzy kąta mostkowo-móżdżkowego i inne guzy śródczaszkowe.

Jakie są objawy problemów z błędnikiem?

Chociaż zaburzenia błędnika mają zróżnicowane przyczyny, wszystkie z nich mają dosyć podobne objawy. Dlatego, jeżeli wystąpią jakiekolwiek z poniższych sygnałów świadczące o tym, że występują zaburzenia błędnika, konieczne jest wykonanie kompletu badań w celu postawienia prawidłowej diagnozy.

Powodami do niepokoju o stan błędnika powinny być:

• zaburzenia równowagi – jeżeli praca błędnika jest zaburzona, będzie on przesyłał do mózgu sygnały niezgodne z tymi, jakie przesyłają zakończenia nerwowe mięśni kończyn. Móżdżek interpretuje je jako zmianę położenia ciała i wysyła do kończyn sygnały w reakcji na tę zmianę. Dla chorego objawia się to uczuciem, jakby jego nogi nie współgrały z resztą ciała,
• zawroty głowy – także są efektem nieprawidłowych sygnałów przesyłanych przez błędnik. Występują nagle, są intensywne i krótkotrwałe. Wiążą się z wrażeniem, jakby świat wokół chorego wirował lub ziemia kołysała się pod nogami. Mogą występować spontanicznie lub w określonych sytuacjach, np. przy wstawaniu z pozycji siedzącej lub leżącej,
• oczopląs – jak wiadomo, zmysł wzroku także uczestniczy w pracy narządu równowagi. Tym samym właściwa praca oczu w pewnym stopniu zależy od prawidłowego funkcjonowania błędnika. Sprzeczność pomiędzy sygnałami odbieranymi z błędnika a tymi z oczu skutkuje czasem mimowolnymi ruchami gałek ocznych,
• nudności i wymioty – to reakcja obronna układu nerwowego na nietypowe sygnały płynące z błędnika,
• szum w uszach – powstaje, gdy zaburzeniu ulega praca błędnika ślimakowego lub nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Może on przybierać różnorodne postaci: szumu, pisku, dzwonienia, szelestu czy pulsowania. Czasami towarzyszy mu pogorszenie słuchu,
• omdlenia – wynikają z faktu, iż błędnik bierze udział w regulacji przepływu krwi do mózgu. Przy jego zaburzeniach może dojść do niedotlenienia mózgu i omdlenia.

W przypadku pojawienia się któregoś z powyższych objawów należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który w zależności od przyczyn problemu z błędnikiem skieruje pacjenta na specjalistyczne badania do otolaryngologa, okulisty i neurologa.