Co to jest homeopatia i czy jest skuteczna? Co zawierają leki homeopatyczne i czy są bezpieczne w stosowaniu?

Homeopatia to jedna z form medycyny niekonwencjonalnej, czyli alternatywnej, znana od końca XVIII wieku. Jej główne założenie polega na przekonaniu, że symptomy choroby można złagodzić lub wyleczyć podając osobie cierpiącej bardzo mocno rozcieńczony roztwór substancji, która w większych dawkach wywołuje u osób zdrowych podobne objawy. Przekonanie to wynika z zasady, która brzmi „podobne leczy podobne”.

Roztwory wykorzystywane w homeopatii są przygotowywane w toku specjalnej procedury, zakładającej wielokrotne rozcieńczanie roztworu i mieszanie go poprzez potrząsanie, które ma zwiększyć skuteczność działania preparatu. Roztwory przygotowane w ramach leczenia homeopatycznego są tak silnie rozcieńczone, że zawierają śladowe ilości substancji czynnej lub nie zawierają jej wcale. To odzwierciedlenie drugiej zasady homeopatii, czyli „prawa minimalnej dawki” – im jest mniejsza, tym skuteczniejsze ma być jej działanie.

Założenie homeopatii mówi o leczeniu objawowym, a nie – przyczynowym. Przyjmowanie leku homeopatycznego nie służy więc wyleczeniu choroby, tylko złagodzenia jej objawów, zmniejszeniu dyskomfortu chorego i skrócenia czasu jego powrotu do zdrowia.

Leczenie homeopatyczne jest podbudowane rozległą filozofią i niepopartymi nauką teoriami. Koncepcja teoretyczna homeopatii praktycznie nie uległa zmianom od momentu jej powstania. Bazuje ona nie tylko na zasadzie podobieństwa i minimalnej dawki, ale też założeniach takich jak istnienie energii życiowej, pola energetycznego czy miazm, czyli skłonności do zachorowań na określone choroby przewlekłe.

Niepowodzenia w terapii homeopatycznej są tłumaczone istnieniem tak zwanych blokad (głównie promieniowania, smogu, stresu, życia w specyficznych warunkach czy prowadzenia konkretnego trybu życia).

Homeopatia nie jest powszechnie uznawaną metodą, a jej skuteczność homeopatii nie znalazła dotąd potwierdzona w badaniach naukowych. Niemniej stosuje się ją w wielu miejscach na świecie. Opinie na temat efektów, bezpieczeństwa i zasadności stosowania są mocno podzielone. Różni się także status prawny, jakim jest objęta homeopatia – od zakazów i surowych obostrzeń, aż po całkowitą dowolność stosowania.

Homeopatia zakłada stosowanie substancji zwanych lekami homeopatycznymi. Jednak nie są to leki czy substancje lecznicze w ścisłym znaczeniu tego słowa. Wiele z nich właściwie nie posiada w składzie substancji aktywnych, ponieważ są tak mocno rozcieńczane, że składają się jedynie z wody, glukozy, alkoholu. Inne mogą natomiast zawierać pokaźne dawki związków toksycznych i wchodzących w interakcje z lekami, co wiąże się z brakiem bezpieczeństwa ich stosowania.

Leki homeopatyczne przygotowuje się z użyciem surowców naturalnych. Składniki dzielą się one na trzy podstawowe grupy:

• roślinne, głównie maceraty alkoholowe i nalewki z ziół, takich jak sasanka, tojad, bieluń dziędzierzawa, bób św. Ignacego, widłak goździsty, kulczyba wronie oko (nux vomica, czyli orzech wymiotny),
• zwierzęce, np. jad węży i innych gadów, sepia, martwe zdrowe lub chore zwierzęta (np. pszczoły), surowce pochodzenia ludzkiego, tuberkulina (białko pochodzące z hodowli prątka gruźlicy na materiale bydlęcym),
• mineralne w postaci minerałów lub nieorganicznych związków chemicznych, takich jak np. siarka, fosfor, arszenik, azotan srebra, krzemionka, cholerek sodu, siarczan sodu, węglan potasu.

Do przygotowywania leków homeopatycznych często stosuje się substancje toksyczne, jak i niebezpieczne, m.in. arszenik, jady, opium, zainfekowany mocz i kał, plwocinę, wymioty. Niektórzy stosują także substancje „nieuchwytne”, do których należą m.in. promienie rentgenowskie które „chwytają” za pomocą alkoholu lub laktozy.

Zakres substancji wykorzystywanych do wytwarzania leków homeopatycznych jest bardzo szeroki. Wytwarzanie leku homeopatycznego zakłada stopniowe rozcieńczanie pierwotnej substancji wodą destylowaną lub alkoholem, połączone z energicznym wstrząsaniem. Ten proces ma na celu tak zwane „dynamizowanie”, czyli nadawanie roztworowi potencjału leczniczego.

Większość leków homeopatycznych w ogóle nie zawiera substancji aktywnej. W chemicznym znaczeniu jest to po prostu czysty alkohol lub woda. Sposób, w jaki tak wielokrotnie rozcieńczana substancja miałaby działać, jest tłumaczony niestwierdzonym realnie zjawiskiem „pamięci wody”. Dlatego leczenie homeopatyczne jest często określane jako oszustwo.

Niektórzy krytycy uważają stosowane w nim preparaty za nieszkodliwe, inni alarmują, że stosowanie homeopatii może odwodzić pacjentów od poddawania się konwencjonalnym formom leczenia przy pomocy substancji o udowodnionym działaniu farmaceutycznym.

Homeopatia to system leczniczy, który został poddany wielu badaniom naukowym. Zdecydowana większość z nich pokazuje, że leczenie homeopatyczne nie działa realnie na organizm człowieka i nie jest w stanie pomóc w żadnych dolegliwościach. Dokonano bardzo wielu przeglądów badań nad lekami homeopatycznymi, które opublikowano między innymi w tak uznanych pismach branżowych, jak „The British Medical Journal” czy „The Lancet”.

Niedawno pojawiły się pewne dowody świadczące na korzyść homeopatii. Jak wynika z randomizowanego badania z podwójną próbą ślepą, przeprowadzonego w 2018 roku, terapia astmy klasycznymi lekami wspomaganymi preparatem homeopatycznym może być bardziej skuteczna niż połączenie ich z placebo. Jednak analiza badań związanych z homeopatycznym leczeniem astmy, wykonana w 2019 roku, wykazała wiele błędów w przeprowadzonych eksperymentach.

Istotną przeszkodą w przeprowadzeniu wiarygodnych badań jest fakt, że terapia homeopatyczna jest silnie zindywidualizowana, a do leczenia tych samych dolegliwości u różnych pacjentów używa się odmiennych surowców.

Pomimo tego homeopaci twierdzą niezmiennie, że ich terapie pomagają pacjentom. Skuteczność można jednak tłumaczyć efektem placebo, wynikającym z silnej wiary w działanie substancji. Efekty psychologiczne przekładają się wtedy na odczucia somatyczne, m.in. subiektywne zmniejszenie nasilenia dolegliwości.

Liczne kontrowersje wiążą się z faktem, że lekarze homeopaci niekiedy odradzają pacjentom stosowanie konwencjonalnych form leczenia czy wykonywanie szczepień ochronnych, twierdząc, że zaburzy to działanie leków homeopatycznych. Takie postępowanie jest przez wielu lekarzy uważane za nieetyczne i zagrażające zdrowiu oraz życiu pacjentów.

Leki homeopatycznie nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży, karmiące oraz dzieci. Zaleca się, by każdą terapię w wykorzystaniem homeopatii przeprowadzać po wcześniejszej konsultacji z lekarzem, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych, a tym bardziej stosowania leków.

Niedopuszczalne jest zastępowanie leków tradycyjnych tymi homeopatycznymi, ponieważ może skutkować pogorszeniem się symptomów, a nawet zagrożeniem życia pacjenta.

Lekarze przestrzegają też przed efektem pogorszenia się symptomów na początku terapii preparatami homeopatycznymi, co specjaliści tej gałęzi medycyny alternatywnej uważają za zjawisko prawidłowe.

Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku sięgania po leki homeopatyczne z istotną zawartością potencjalnie niebezpiecznych składników. Stosowanie ich w dużych dawkach lub długim czasie grozi wystąpieniem efektów ubocznych, np. w przypadku popularnego składnika o nazwie nux vomica, który zawiera brucynę i strychninę, mogą to być:

• zesztywnienie mięśni szyi i twarzy,
• kurcze mięśniowe,
• zasinienie skóry,
• drgawki,
• niepokój,
• nadmierne pobudzenie,
• uszkodzenie wątroby.

Homeopatia ma odmienny status prawny w różnych krajach. Unia Europejska wydała dotąd dwie bardzo ogólne dyrektywy dotyczące stosowania homeopatii u ludzi i zwierząt. W Polsce zajmujący się nią lekarz homeopata nie musi wcale być lekarzem, czyli osobą, która ukończyła studia medyczne. W praktyce jednak ograniczenie grupy osób uprawnionych do homeopatycznego leczenia do lekarzy dyplomowanych zależy od decyzji danego państwa. W Polsce preparaty homeopatyczne mogą być stosowane bez udowodnienia ich skuteczności, w przeciwieństwie do konwencjonalnych leków.

W niektórych państwach UE preparaty homeopatyczne są refundowane, a konsultacje z homeopatą można uzyskać w ośrodkach uniwersyteckich (należy do nich m.in. Austria). W wielu krajach, takich jak Niemcy, Francja czy Hiszpania, istnieją uznane studia podyplomowe dla lekarzy, które umożliwiają zdobycie tytułu homeopaty. Homeopatia może być stosowana jedynie przez dyplomowanego lekarza między innymi w Luksemburgu i na Węgrzech.

Natomiast w Stanach Zjednoczonych na opakowaniu preparatów homeopatycznych musi znaleźć się m.in. informacja, że nie są one zatwierdzone przez Agencję Żywności i Leków, a ich działanie nie zostało potwierdzone naukowo.

ZOBACZ: Homeopatia – placebo, oszustwo czy niedoceniona dziedzina medycyny?