Densytometria – badanie gęstości kości niezbędne przy diagnostyce osteoporozy. Kiedy należy wykonać badanie na osteoporozę?

Inna nazwa dla densytometrii to badanie na osteoporozę, ponieważ wyniki densytometrii mogą pomóc zidentyfikować nieprawidłowości w układzie kostnym i oszacować ryzyko zachorowania na osteoporozę, a także określić jej stopień zaawansowania. Badanie to pozwala oszacować zagrożenie złamaniami, a także pomaga zdiagnozować zwapnienie kości.

Densytometria to nieinwazyjne i bezpieczne badanie gęstości kości. Ma ono na celu ocenić gęstość mineralną układu kostnego (czyli zawartość wapnia i innych minerałów), w tym w szczególności takich części szkieletu jak kręgosłup, kości kończyn górnych oraz kości kończyn dolnych.

Sprawdź też: Chcesz mieć mocne kości? Zadbaj o układ trawienia

Badanie na osteoporozę (inaczej badanie osteodensytometryczne lub badanie BMD – Bone Mineral Density) wykonuje się, korzystając z technologii promieniowania rentgenowskiego, a dokładniej, wykorzystując dwuenergetyczną absorpcjometrię rentgenowską (w skrócie DEXA, czyli z języka angielskiego: dual-energy X-ray absorptiometry).

Dawki promieniowania, których używa się do densytometrii, są minimalne i nieszkodliwe. Do densytometrii używa się bowiem mniejszej dawki promieniowania niż np. w przypadku badania RTG. Rentgen wybranych części ciała pozwala stwierdzić, czy u badanego występują ubytki masy kostnej, czyli tzw. zrzeszotnienie kości.

Badanie densytometryczne trwa kilkanaście minut i jest bezbolesne dla pacjenta. Nie trzeba się do niego rozbierać. Promieniami X zostaje naświetlony konkretny wybrany fragment szkieletu, rzadziej prześwietla się całość. Jeśli kości są mocne i grube (mają dużą gęstość), przenika przez nie mniej promieni X, co wpływa na wynik badania.

Badanie gęstości kości wykonuje się w pozycji siedzącej lub leżącej, w zależności od tego, która partia układu szkieletowego jest badana. W przypadku gdy badane są małe dzieci, może być konieczne zastosowanie znieczulenia ogólnego. Do densytometrii używa się specjalnego urządzenia pomiarowego – densytometru poligraficznego.

Densytometr poligraficzny to rentgenowski aparat densytometryczny, składający się z lampki rentgenowskiej oraz czujnika promieniowania. Urządzenie to mierzy natężenie promieni X przechodzących podczas naświetlania przez ciało badanego.

Densytometr poligraficzny odczytuje wynik, a następnie oblicza masę kości. Z pomocą tego urządzenia można wykonywać zarówno standardowe pomiary, np. badanie gęstości kości kręgosłupa lub kości kończyn, jak i nietypowe badania gęstości kości w określonych odcinkach ciała.

Najczęściej badaniu densytometrycznym poddawane są:

• Kręgosłup – w szczególności odcinek lędźwiowy kręgosłupa.
• Kości kończyn górnych – kości przedramienia oraz kości nadgarstka.
• Kości kończyn dolnych – w szczególności górna część kości udowej.

Statystycznie rzecz biorąc, właśnie te kości łamie się najczęściej oraz w ich obrębie najszybciej pojawiają się objawy osteoporozy, w związku z czym ważne jest, by kontrolować ich stan zdrowia oraz badać ich gęstość.

Zobacz także: Jedz suszone śliwki codziennie, a zmniejszysz ryzyko rozwoju osteoporozy. Już niewielka ilość owoców zwiększa gęstość kości. Ile ich jeść?

Badanie na osteoporozę pozwala ocenić ogólny stan zdrowia układu kostnego. Jest ono szczególnie ważne w kontekście choroby układu kostnego – osteoporozy. Schorzenie to może rozwijać się długo, nie dając żadnych objawów i doprowadzić do degradacji kości i utraty masy kostnej.

Im gęstsze i bogatsze w substancje mineralne są kości, tym są one silniejsze i mniej podatne na złamania i inne urazy. Odporność ta maleje z wiekiem, dlatego też badanie na osteoporozę zalecane jest w szczególności osobom starszym - powyżej 65 roku życia oraz powyżej 40 roku życia, jeśli w rodzinie wystąpiły przypadki osteoporozy. U tych dwóch grup może postępować demineralizacja kości, zwiększając ich podatność na złamania i urazy.

Wskazania do wykonania badania gęstości kości to także:

• Anoreksja.
• Brak aktywności fizycznej, np. w sytuacji, gdy pacjent jest w stanie przedłużającego się (ponad miesięcznego) unieruchomienia.
• Chemioterapia.
• Choroby genetyczne, które prowadzą do utraty masy kostnej,
• Częste porody w krótkich odstępach czasowych.
• Długie przyjmowanie leków kortykosteroidowych.
• Nadciśnienie tętnicze, gdy pacjent jest leczony lekami – blokerami wapnia.
• Nadczynność tarczycy.
• Nadmierne spożywanie kawy.
• Nadmierne stosowanie używek, takich jak: papierosy czy alkohol.
• Nieodpowiednia dieta (uboga w wapń i witaminę D).
• Niska masa ciała.
• Obniżenie wzrostu,
• Objawy osteopenii lub osteoporozy.
• Późna pierwsza miesiączka u kobiet.
• Przebyte złamania, w tym w szczególności kości kończyn, kręgosłupa lub bioder.
• Przedwczesna menopauza.
• Przewlekła sterydoterpia.
• Schorzenia, które wiążą się z utratą masy kostnej, np. choroby reumatyczne lub choroby nerek,
• zespół złego wchłaniania (np. trwała nietolerancja glutenu, czyli celiakia).
• Znajdowanie się w grupie ryzyka zachorowania na osteoporozę.

Poza osteoporozą, w ludzkim układzie szkieletowym można obserwować także osteopenię. To stan poprzedzający wystąpienie osteoporozy, który także charakteryzuje się niższą gęstością kości. Badanie osteoporozy, jako jedyne badanie pozwala zidentyfikować także osteopenię i zawczasu podjąć działania niezbędne do tego, aby zadbać o układ kostny i zapobiec odwapnieniu kości.

W grupie ryzyka zachorowania na osteoporozę znajdują się przede wszystkim osoby starsze, a także kobiety, które wielokrotnie i w krótkich odstępach czasu rodziły dziecko. Schorzenia układu kostnego korelują także dodatnio z menopauzą oraz chorobami nerek i chorobami reumatycznymi, a także z niskim poziomem hormonów płciowych, zarówno estrogenów, jak i testosteronu. Mała gęstość kości jest

charakterystyczna dla osób, które nie dbają o to, by odpowiednio zbilansować dietę, mają celiakię, uprawniają w niewielkim stopniu (lub wcale) aktywność fizyczną oraz nadużywają alkoholu. Może wystąpić także u tych osób, które w przeszłości przeszły złamania.

Badanie densytometryczne wykonuje się najczęściej do określenia ryzyka wystąpienia osteoporozy (gdy istnieją ku temu wskazania). Densytometria jest wykonywana także raz w roku lub raz na dwa lata w niektórych terapiach, np. hormonalnej terapii zastępczej u kobiet po przebytej menopauzie. Aby wykonać badanie gęstości kości w publicznej placówce zdrowotnej i skorzystać z refundacji Narodowego Funduszu Zdrowia, potrzebne jest skierowanie od lekarza.

Badanie na osteoporozę można wykonać także odpłatnie w prywatnych placówkach medycznych. W niektórych z nich nie jest wymagane skierowanie i można wykonać takie badanie profilaktycznie, do celów prywatnych. Możliwość wykonania badania bez skierowania oraz jego wysoka dostępność pozwala wykryć chorobę na bardzo wczesnym etapie i podjąć niezbędne leczenie w celu zahamowania jej rozwoju.

Koszt badania densytometrycznego może wynieść od 40 do nawet 200 złotych, wiele zależy od wybranej placówki zdrowotnej, a także tego, które partie ciała mają zostać poddane prześwietleniu. Najtańsze jest wykonanie densytometrii szyjki kości udowej oraz odcinka lędźwiowego kręgosłupa, nieco droższe jest wykonanie skanu całego ciała lub przeprowadzenie badania u pacjenta, który posiada wszczepioną endoprotezę. Niektóre prywatne placówki oferują dodatkowo badanie morfometryczne kręgosłupa oraz badania określające skład jakościowy ciała, analizy te jednak nie powinny stanowić podstawy do zdiagnozowania osteoporozy.

W dniu badania nie należy przyjmować żadnych suplementów witaminowych ani preparatów z wapniem. Badania densytometrii nie wykonuje się na czczo, można przed nim normalnie spożyć posiłek. Na badanie należy założyć wygodne, niekrępujące ruchów ubranie.

Przed przystąpieniem do badania densytometrycznego mierzone są parametry związane z ciałem badanego, takie jak masa oraz wysokość ciała. Do wykonania densytometrii nie trzeba się rozbierać, ale należy zdjąć wszystkie metalowe przedmioty – paski, szlufki, suwaki, zamki, guziki, łańcuchy, a także biżuterię (kolczyki, naszyjniki, zegarki i bransoletki). Pacjent powinien tkwić nieruchomo podczas całego badania, które trwa dosłownie kilkanaście minut.

Tak jak w przypadku innych badań, przed wykonaniem densytometrii należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i preparatach, a także dotychczasowych przebytych chorobach oraz chorobach przewlekłych (np. cukrzycy). Po badaniu można od razu powrócić do domu lub pracy.

Badania densytometrycznego nie wykonuje się, jeśli w przeciągu ostatniego czasu u pacjenta były wykonywane inne badania obrazowe, takie jak np. RTG jamy brzusznej, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Densytometrii nie przeprowadza się także u ciężarnych kobiet. Przeprowadzenie badania może być znacznie utrudnione, gdy pacjent posiada duże zmiany zwyrodnieniowe lub protezy.

Densytometria – wyniki badania wraz z opisem radiologicznym odbiera się od lekarza. Są one przedstawiane na specjalnej skali, tzw. T-score. To wskaźnik, który określa, jak duży ubytek masy kostnej ma badany, w stosunku do gęstości kości, którą powinien mieć w tym wieku. Pozwalają one oszacować ryzyko wystąpienia u badanego osteoporozy w oparciu o wartości prawidłowe. Poza wynikiem badania drukowana jest także obliczona masa kości pacjenta oraz porównanie z grupami kontrolnymi. Wynik jest porównywany z normami gęstości kości dla danego wieku oraz płci.

Wyniki badania densytometrycznego interpretuje się w oparciu o inne czynniki, takie jak np. predyspozycje genetyczne do wystąpienia osteoporozy, czy przyjmowane leki. Dla lekarza ważną informację stanowią przebyte złamania i urazy, a także choroby.

Wynik T-score może osiągnąć wartość od -1,00 do 1,00, wtedy mamy do czynienia z prawidłowym rozwojem układu kostnego. Jeśli wynik jest niższy niż -1,0 wskazuje on na osteopenię, z kolei, jeśli wynosi -2,5 lub mniej niż -2,5, może to sugerować postępującą w organizmie badanego osteoporozę.

Wskazujący na nieprawidłowości wynik badania densytometrycznego może wynikać z niedawno przebytego złamania, zmian zwyrodnieniowych oraz zwapnienia kości, dlatego, aby zdiagnozować osteoporozę, konieczny jest pełen wywiad z pacjentem oraz dalsze badania. Decyzję o zastosowaniu leczenia należy podjąć w oparciu o wszechstronną ocenę stanu zdrowia pacjenta, a nie pojedyncze badanie densytometryczne.

UWAGA: tylko równoczesne badanie biodra i kręgosłupa może pomóc jednoznacznie zdiagnozować osteoporozę. Nie należy opierać diagnozy o wyniki np. densytometrii wykonanej na kości piętowej lub jedynie o badania wykonane metodą ultradźwiękową.

Zwapnienie kości to schorzenie układu kostnego, które może występować w różnych partiach szkieletu. Zwapnienie kości może dotyczyć:

• Kości kręgosłupa.
• Kości kończyn.
• Kości obręczy barkowej lub biodrowej (zwapnienie kości barku, zwapnienie kości biodrowej).

W przeciwieństwie do osteoporozy, która wywołana jest ubytkiem masy kostnej, do zwapnienia dochodzi wskutek obumierania tkanki kostnej z powodu odkładania zbyt dużych ilości wapnia w tkance. Dzieje się tak np. u osób starszych lub u osób młodszych, które się nieprawidłowo odżywiają. Do zwapnienia może się przyczynić także nadmierna ilość wapnia w organizmie, np. w chorobach tarczycy.

Zwapnienie kości ma związek z postępującą degeneracją tkanki kostnej. Najczęściej objawia się ono zwiększoną podatnością na urazy i złamania lub bólem, w szczególności podczas wykonywania aktywności fizycznej. W bardziej zaawansowanym stadium zwapnienie kości może doprowadzić do poważnych deformacji w układzie kostnym.

Zwapnienie kości leczy się objawowo, poprzez modyfikację diety, a także stosowanie preparatów wspomagających mineralizację kości. Dodatkowym uzupełnieniem terapii są ćwiczenia fizjoterapeutyczne oraz pływanie. Samo zdiagnozowanie wapnienia nie jest wskazaniem do leczenia.

Zarówno zwapnienie kości, jak i osteoporozę należy leczyć w konsultacji z lekarzem. Nie należy wprowadzać żadnych leków oraz diet samodzielnie! Leczenie chorób układu kostnego może być bardzo uciążliwe i trwać nawet kilka lat. Jeśli choroba zostanie zawczasu wykryta, współczesna medycyna może nie tylko zahamować jej przebieg, ale także zastosować metody, które pomogą odbudować utraconą tkankę kostną i przywrócą pacjentowi dobry stan zdrowia.

Kulisy Zdrowia – ból kręgosłupa