Nie żyje Tomasz Komenda. Przegrał walkę z jednym z najgroźniejszych nowotworów. Jak rozpoznać i leczyć raka płuc?

Rak płuc jest jednym z najpowszechniejszych nowotworów – według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) za kilka lat nowotwór ten znajdzie się w klasyfikacji pięciu najczęstszych przyczyn zgonu. Co rocznie na raka płuc umiera 1,6 mln. Według danych z Krajowego Rejestru Nowotworów rak płuc jest najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce zarówno pod względem liczby zachorowań (ok. 21 tys. rocznie), jak i liczby zgonów.

Czytaj: Zdążyła pogodzić się z nim przed śmiercią. Matka Tomasza Komendy wiele wycierpiała. Syn odwrócił się od niej i od rodziny

Rak płuca zaczyna rozwijać się na poziomie komórkowym – na skutek błędnego zakodowania DNA w procesie podziałów komórkowych. Wyodrębnia się dwa podtypy raka płuca:

• niedrobnokomórkowy rak płuca (NSCLC),
• drobnokomórkowy rak płuca (DRP).

Pierwszy z nich należy do najczęściej rozpoznanych nowotworów płuc. Przy czym drobnokomórkowy rak płuca jest znacznie niebezpieczniejszy, ponieważ zazwyczaj nie kwalifikuje się on do leczenia operacyjnego. Najpowszechniejszą przyczyną raka płuc jest palenie tytoniu. Według danych epidemiologicznych czynnik ten odpowiada za ok. 87 proc. przypadków zachorowań na raka płuc.

Zobacz: Przyczyna 9 na 10 przypadków tego raka jest jedna

Dym tytoniowy zawiera kilka tysięcy kancerogennych związków chemicznych, w tym: węglowodory aromatyczne (benzopiren, dibenzoantracen). Warto przy tym podkreślić, że ryzyko wystąpienia raka płuc ściśle powiązane jest z liczbą wypalanych papierosów. Ryzyko wystąpienia raka płuc u mężczyzny wypalającego paczkę papierosów dziennie po 30 latach wynosi ok. 60 proc., a u kobiet – ok. 40 proc. Czynnikiem ryzyka wystąpienia raka płuc jest również bierne palenie tytoniu.

Kolejną przyczyną zachorowania na raka płuc jest kontakt z rakogennymi substancjami chemicznymi: azbestem, chromem, krzemionką. Duży wpływ na wystąpienie tej choroby ma również nadmierna ekspozycja na pierwiastki promieniotwórcze, w tym w głównej mierze radon – bezbarwny i bezwonny gaz.

Niezmiennie duże znaczenie przypisuje się także zanieczyszczeniom środowiska. Według badań ryzyko zachorowania na raka płuc jest znacznie większe w regionach zurbanizowanych i wysokoprzemysłowych. Prawdopodobnie duży wpływ na wystąpienie nowotworów płuc mają predyspozycje genetyczne, jednakże jak dotąd ich rola nie została jeszcze dokładnie zbadana i opisania. Zachorowanie na raka płuc zwiększa się wraz z wiekiem – większość zachorowań odnotowuje się u mężczyzn powyżej 65. roku życia.

Zobacz: Krajowa Sieć Onkologiczna od kwietnia 2023 r. Pacjenci z nowotworami będą leczeni szybciej i pod opieką koordynatora. Co jeszcze się zmieni?

Najpowszechniejsze przyczyny raka płuc to:

• palenie tytoniu – zarówno bierne, jak i czynne,
• kontakt z kancerogennymi substancjami chemicznymi,
• kontakt z kancerogennymi pierwiastkami promieniotwórczymi,
• zanieczyszczenie środowiska,
• uwarunkowania genetyczne,
• wiek,
• przebyte nowotwory.

Większość objawów raka płuca jest na tyle niespecyficznych, że zwykle utożsamia się je z innymi dolegliwościami. W początkowym stadium rozwoju nowotwór ten mylony jest z gruźlicą, zapaleniem płuc i innymi chorobami górnych dróg oddechowych.

Najbardziej charakterystyczne objawy raka płuc to:

• przewlekły kaszel,
• nawracające zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych,
• duszność,
• ból w klatce piersiowej,
• krwioplucie, które jest objawem zwiastującym ostatnie stadium raka płuc.

Czytaj też: Diagnoza: rak. Gdzie szukać pomocy? Skorzystaj z tych wydarzeń i możliwości, aby lepiej poradzić sobie z nowotworem

Inne, mniej charakterystyczne, objawy raka płuc to:

• zespół żyły głównej górnej w obrębie śródpiersia,
• zespół Hornera, który charakteryzuje się przerwaniem ciągłości unerwienia oka i objawia się: zwężeniem szpary powiekowej, zwężeniem średnicy oka i zapadnięciem gałki ocznej do oczodołu,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• zespoły paranowotworowe: podwyższenie poziomu kortyzolu, zaburzenie gospodarki wapniowej w organizmie, hipoglikemia, nadczynność tarczycy, toczeń rumieniowaty,
• zapalenia wielomięśniowe.

Diagnostyka raka płuc nie przysparza lekarzom wielu problemów. W tym celu wykorzystuje się szereg dostępnych badań, które pomagają wykryć nowotwór już w początkowym stadium rozwoju.

Podstawowe badania wykorzystywane przy diagnostyce raka płuca to:

• RTG klatki piersiowej, dzięki któremu można wykryć zmiany radiologiczne w postaci cienia w miąższu płuca, niedodmę, powiększenie węzłów chłonnych, obecność płynu w jamie opłucnowej,
• tomografia komputerowa klatki piersiowej, która wykorzystywana jest wyłącznie w celu oceny śródmiąższu płuc,
• tomografia emisyjna, która wykorzystywana jest przy ocenie przerzutów nowotworu do węzłów chłonnych śródpiersia i ocenie zasięgu nowotworów. Badanie to pozwala również sprawdzić, czy zmiany rakowe pacjenta nadają się do leczenia operacyjnego,
• badanie MRI, w którym wykorzystuje się rezonans magnetyczny,
• badanie bronchoskopowe, które wykonuje się za pośrednictwem bronchoskopu wprowadzanego do organizmu przez nos lub przez usta. Dzięki temu badaniu można pobrać wycinek guza do badań,
• badanie cytologiczne, które obejmuje badanie plwociny z płuc,
• aspiracyjna biopsja cienkoigłowa, która przeprowadzana jest przez ściankę klatki piersiowej.

W ostatnich latach dużą nadzieję pokłada się w badaniach molekularnych, które pozwalają na wykrycie zmian genetycznych, przyczyniających się do wystąpienia określonych typów nowotworów. Dzięki wczesnemu odkryciu mutacji można zastosować ukierunkowane leczenie. Wadą badań molekularnych jest to, że nie są one refundowane przez NFZ, a ich cena waha się od 3000 do 4500 zł.

Przy rozpoznawaniu raka płuc konieczne jest określenie typu raka płuc. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2004 r. stworzyła klasyfikację histopatologiczną raka płuca, w której wyodrębniła kilka typów nowotworów płuc:

• rak płaskonabłonkowy: rak brodawkowaty, rak jasnokomórkowy, rak z drobnych komórek, rak podstawnokomórkowy.
• rak drobnokomórkowy: złożony,
• rak gruczołowy: zmiana przedinwazyjna, gruczolak naciekający i inne postacie gruczolaka,
• rak gruczołowo-płaskonabłonkowy,
• raki plemorficzne: rak plemorficzny, rak wrzecionowatokomórkowy, rak olbrzymiokomórkowy, mięsakorak, blastoma płuc.
• rakowiaki: typowe i atypowe,
• raki z gruczołów typu śliniankowego: rak śluzowo-naskórkowy, rak gruczołowo-torbielowaty.

Diagnozowaniem, leczeniem i zapobieganiem chorób płuc, w tym również nowotworów płuc, zajmuje się pulmonolog. Leczenie raka płuc jest wieloczynnikowe, uwzględniające: leczenie chirurgiczne, chemio- i radioterapię, brachyterapię, leczenie celowane i leczenie paliatywne. Wybór optymalnej metody leczenia uwarunkowany jest rozpoznanym typem nowotworu płuca.

Leczenie niedrobnokomórkowego raka płuc
Podstawową metodą leczenia niedrobnokomórkowego raka płuc jest leczenie chirurgiczne, które jest możliwe wówczas, gdy pozwala na to lokalizacja. W takim przypadku zabieg operacyjny polega na całkowitym zniszczeniu guza wraz z miąższem płucnym. Niekiedy konieczna jest pneumonektomia, czyli usunięcie całego płata płucnego. Mimo że leczenie chirurgiczne niedrobnokomórkowego raka płuc jest skuteczne i daje zadowalające efekty, to jest ono możliwe tylko u 15-20 proc. chorych. U pacjentów niekwalifikujących się do leczenia chirurgicznego, zazwyczaj wdraża się radioterapię, w tym:

• teleradioterapię, która polega na naświetlaniu tkanek zmienionych chorobowo wiązkami zewnętrznymi. W niektórych przypadkach naświetlanie obejmuje również regionalne węzły chłonne,
• brachyterapię, która polega na umieszczeniu źródła promieniowania wewnątrz zmiany nowotworowej. Dzięki temu można podać pacjentowi wyższą dawką promieniowania, a także zminimalizować ryzyko zniszczenia zdrowych tkanek.

Przy leczeniu niedrobnokomórkowego raka płucnego wykorzystuje się również terapię celowaną, która polega na niszczeniu zmutowanych komórek nowotworowych. W Polsce dostępne są trzy preparaty do terapii celowanej: erlotynib, gefitynib, afatynib.

Leczenie drobnokomórkowego raka płuca
Podstawową metodą leczenia drobnokomórkowego raka płuca jest chemioterapia, w której wykorzystuje się leki o wysokiej aktywności przeciwnowotworowej. Po zastosowaniu kilku cykli chemioterapii zazwyczaj u większości pacjentów można zaobserwować krótkotrwałą poprawę stanu zdrowia. W większości przypadków klinicznych drobnokomórkowego raka płuca chemioterapię uzupełnia się o radioterapię. Celem takiego postępowania leczniczego jest poprawa jakości życia pacjenta, wydłużenie jego życia, a także zwiększenie szans na wyleczenie.

W przypadku wszystkich typów raka płuc konieczne jest wdrożenie leczenia paliatywnego (objawowego), które polega na poprawie jakości życia osób chorych na nowotwory. W większości przypadków klinicznych rak płuc objawia się dusznością, której konsekwencją jest poczucie lęku, a także znaczne obniżenie tolerancji aktywności fizycznej.

Uciążliwy dla pacjentów z nowotworami płuc jest także przewlekły kaszel, o którym można mówić wówczas, gdy trwa on co najmniej 8 tygodni. Ponadto pacjenci z rakiem płuca zmagają się z dolegliwościami bólowymi, które pojawiają się wówczas, gdy guz zaczyna uciskać na nerwy. W takiej sytuacji stosuje się farmakoterapię lekami przeznaczonymi do leczenia bólu o umiarkowanym nasileniu (niesteroidowe leki przeciwzapalne) i lekami przeznaczonymi do leczenia bólu ostrego (opioidy).[/b]

Rokowanie przy raku płuc uzależnione jest od stopnia zaawansowania zmian nowotworowych. W przypadku chorób nowotworowych wyodrębnia się kilkustopniową skalę:

• stopień 0 – komórki nowotworowe w plwocinie, brak guza w RTG i bronchoskopii. Przeżycie powyżej 5 lat,
• stopień IB – guz >3 cm z niedodmą, z przerzutami do opłucnej lub oskrzeli, bez przerzutów do węzłów chłonnych. Przeżycie 5-letnie: 40-50 proc. pacjentów,
• stopień II B – guz z naciekaniem: ściany klatki piersiowej, przepony, opłucnej osierdziowej, opłucnej śródpiersiowej, osierdzia, nerwów przeponowych. Przeżycie 5-letnie: 20-30 proc. pacjentów,
• stopień III A – guz z przerzutami do węzłów chłonnych, rozwidlenia tchawicy, bez przerzutów odległych. Przeżycie 5-letnie: 20-30 proc. pacjentów,
• stopień IIIB – guz naciekający: śródpiersie, serce, naczynia, tchawicę, przełyk, ostrogę główną, trzony kręgów, nerw krtaniowy i węzły chłonne. Przeżycie 5-letnie: 1 proc. pacjentów,
• stopień IV - guz z przerzutami do odległych narządów. Przeżycie 5-letnie: 1 proc. pacjentów.