Deksametazon – działanie, dawkowanie i skutki uboczne. Wskazania i przeciwwskazania do stosowania deksametazonu

Deksametazon to syntetyczna substancja zaliczana do glikokortykosteroidów. To grupa hormonów steroidowych, które są naturalnie wytwarzane w organizmie człowieka z cholesterolu, przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Deksamatazon w formie leku ma właściwości przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwświądowe i immunosupresyjne. Wykazuje działanie hamujące na przepuszczalność naczyń włosowatych, co pomaga zmniejszyć obrzęk np. towarzyszący alergii.

Dostępne formy leków zawierających deksametazon to:

• krople do oczu w formie zawiesiny o stężeniu 0,1 procent deksametazonu,
• tabletki doustne zawierające 0,5 mg lub 1 mg deksametazonu,
• zawiesina do wstrzykiwań o zawartości 4 mg deksametazonu na 1 ml,
• aerozol do stosowania na skórę o zawartości 0,28 mg deksametazonu na 1 ml.

Wskazania do zastosowania kropli zawierających deksametazon to:

• leczenie ostrych i przewlekłych chorób alergicznych,
• leczenie ostrych i przewlekłych stanów zapalnych gałki ocznej,
• zabiegi i operacje, w których doszło do przebicia gałki ocznej,
• leczenie późnych skutków oparzeń termicznych i chemicznych oczu.

Osoby, które na co dzień noszą soczewki kontaktowe przed zakropleniem zawiesiny powinny zdjąć je z oczu. Szkła kontaktowe można ponownie zaaplikować na gałkę oczną po upływie ok. 30 minut.

Nie należy przedłużać leczenia kropami do oczu z deksametazonem, gdyż może to prowadzić do wtórnych infekcji grzybiczej, bakteryjnej lub wirusowej.

Deksametazon do stosowania doustnego lub w postaci iniekcji ma bardzo szerokie zastosowanie. Przede wszystkim to leczenie chorób, które odpowiadają na podawanie glikokortykosteroidów, czyli m.in.:

• wrodzony przerost nadnerczy,
• niektóre przypadki ostrej niedoczynności kory nadnerczy,
• astma,
• wstrząs,
• obrzęk mózgu,
• ostre reumatoidalne zapalenie stawów,
• zesztywniejące zapalenie stawów kręgosłupa i inne choroby tkanki łącznej,
• białaczka limfatyczna i szpikowa,
• zespoły toksyczne w chorobach zakaźnych.

Deksametazon w formie aerozolu stosowanego bezpośrednio na skórę, znajduje zastosowanie w leczeniu:

• niektórych postaci łuszczycy,
• chorób alergicznych, pokrzywki,
• ostrego wyprysku,
• dermatoz kontaktowych,
• liszaja pokrzywkowego,
• pęcherzycy,
• rumienia wysiękowego wielopostaciowego,
• erytrodermia,
• łagodzenia odczynów po ukąszeniach owadów.

Dawki dexamethasonu ustala lekarz biorąc pod uwagę indywidualne potrzeby i reakcję pacjenta na leczenie. Zawsze celem jest dobranie najniższej skutecznej porcji. Częstotliwość i sposób dawkowania deksametazonu w formie aerozolu oraz kropli do oczu określa lekarz w zależności od schorzenia i jego nasilenia. Dla dzieci doustne dawki deksametazonu wynoszą od 0,01 mg do 0,1 mg/ kg masy ciała. Natomiast dla dorosłych są wyższe, gdyż mieszczą się zwykle w przedziale od 0,5 mg do 10 mg na dobę w zależności od rodzaju choroby.

Deksametazom może dawać różne działania niepożądane, które są zależne od dawki, formy leku, pory zażywania oraz czasu trwania całego leczenia. Przewlekłego leczenia nie wolno przerywać nagle, zwłaszcza bez porozumienia z lekarzem prowadzącym, gdyż stwarza to zagrożenie dla zdrowia.

Hormony glikokortykosteroidowe wpływają na przemiany w organizmie białka, węglowodanów i tłuszczu. Deksametazon będący syntetyczną formą tego typu hormonów również oddziałuje na gospodarkę energetyczną ustroju. Niestety jego przewlekłe stosowanie nasila apetyt, co powoduje zwiększenie masy ciała. Sprzyja zwłaszcza gromadzeniu tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, a ta predysponuje do rozwoju zespołu metabolicznego. Może wywołać zespół Cushinga.

Stwierdzono jego negatywny wpływ na układ hormonalny. U niemowląt, dzieci i młodzieży może prowadzić do zahamowania wzrostu, u kobiet do zaburzeń miesiączkowania i wystąpienia męskiego owłosienia na twarzy (tzw. hirsutyzm). Ponadto ten lek zmniejsza tolerancję węglowodanów, zwiększa zapotrzebowanie na insulinę i leki przeciwcukrzycowe, co muszą wziąć pod uwagę osoby z cukrzycą i insulinoopornością.

Jego działanie nie jest obojętne również na stan kości. Deksametazon obniża wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, a ponadto nasila jego wydalanie wraz z moczem. Konsekwencją tego działania jest obniżenie gęstości mineralnej kości u osób dorosłych i w wieku podeszłym (osteoporoza) oraz zaburzenia wzrastania u niemowląt, dzieci i młodzieży. Stosowanie tego leku u najmłodszych i seniorów wymaga specjalistycznej opieki lekarskiej.

Deksametazon ma także wpływ na funkcjonowanie nerek. Co prawda nie nasila zatrzymywania sodu i wody w organizmie, lecz nieznacznie zwiększa wydalanie potasu wraz z moczem. Dlatego podczas leczenia tym preparatem, wskazane jest zadbać o odpowiednią podaż potasu wraz z dietą. O to na szczęście nie trudno konsumując minimum 400-500 gramów warzyw i owoców dziennie. Drugim rozwiązaniem jest suplementacja tego składnika mineralnego.

Leczenie deksametazonem może powodować osłabienie siły mięśni i predysponować do urazów, co jest szczególnie istotne w przypadku osób aktywnych fizycznie. Mogą pojawić się drgawki, wzrost ciśnienia śródczaszkowego, zawroty i bóle głowy, oraz podgorszenie w przebiegu padaczki. Lek może nasilać choroby psychiczne, powodując myśli samobójcze, nerwowość, zaburzenia funkcji poznawczych oraz bezsenność. Ze strony układu pokarmowego pojawić się mogą niestrawności, wzdęcia, wymioty, a nawet rozwinąć choroba wrzodowa.

Leczenie chorób oczu deksametazonem w kroplach może zwiększać ciśnienie śródgałkowe powodować lub nasilać jaskrę, zaćmę podtorebkową tylną, wytrzeszcz oczu, ścieńczenie rogówki i twardówki, a także zaostrzać wirusowe choroby gałki ocznej.

Deksametazon to lek, którego nie należy stosować, mając nadwrażliwość, lub alergię na jakikolwiek składnik preparatu. W tabletkach zawarte są substancje pomocnicze takie jak laktoza, skrobia ziemniaczana, żelatyna oraz stearynian magnezu. Skład tabletek sugeruje, że lek jest bezglutenowy (jednak pewność daje gwarancja producenta), lecz ze względu na obecność cukru mlecznego nie jest wskazany dla osób z nietolerancją laktozy i galaktozy. Warto mieć na uwadze, że ilość laktozy w tabletce nie jest duża, a więc przy nienasilonej nietolerancji tego cukru, preparat może być dobrze tolerowany. Z uwagi na obecność żelatyny lek nie jest wskazany dla wegan i wegetarian.

Deksametoazonu w żadnej formie nie powinny stosować kobiety w ciąży i w okresie laktacji. Lek jest przeciwwskazany przy układowych zakażeniach, o ile nie jest stosowane odppowiednie ich leczenie. Ponadto nie należy go stosować u pacjentów po szczepieniach żywymi szczepionkami leczonych immunosupresyjnie (leki obniżające działanie układu immunologicznego).

Działanie leku mogą nasilać leki zawierające: ryfampicyna, ryfabutin, karbamazepina, fenobarbital, fenytonina, prymidon, aminoglutetimid oraz efedryna.

Ponieważ działanie deksametazonu oddziałuje na wiele procesów metabolicznych w organizmie, należy poinformować lekarza o wszystkich chorobach. Szczególną ostrożność powinien zachować specjalista w przypadku pacjentów z:

• zastoinową niewydolnością serca,
• miopatią wywołaną leczeniem kortykosteroidami,
• cukrzycą,
• gruźlicą,
• nadciśnieniem tętniczym,
• chorobami nerek i wątroby, zwłaszcza niewydolnością obu lub jednego z narządów,
• osteoporozą, zwłaszcza u kobiet po menopauzie,
• ciężkimi chorobami psychicznymi (lek może nasilać ich objawy),
• epilepsją,
• chorobą wrzodową żołądka,
• niedoczynnością tarczycy,
• migrenami,
• jaskrą.

Źródła:

• Charakterystyka produktu leczniczego