Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) – właściwości lecznicze i zastosowanie. Jak dawkować bluszcz, by nie był trujący?

Bluszcz – co to za roślina?

Bluszcz (Hedera L.) to roślina z rodziny araliowatych (Araliaceae Juss.). Wyróżnia się około 15 gatunków bluszczu. Roślina ta występuje głównie w klimacie ciepłym, ale można go uprawiać także w krajach o klimacie umiarkowanym, w tym w Polsce. Najbardziej popularnym gatunkiem bluszczu jest bluszcz pospolity (Hedera helix L.). Bluszcz pospolity jest często uprawiany w domach jako roślina doniczkowa. Może być także sadzony w ogrodach jako pnącze lub roślina okrywowa. Dodatkowo bluszcz pospolity, ze względu na swoje właściwości lecznicze, od wieków stosowany był w medycynie naturalnej i ziołolecznictwie. Surowcem zielarskim są liście bluszczu pospolitego.

Właściwości lecznicze bluszczu

Liście bluszczu zawierają saponiny trójterpenowe (ok. 7%), glikozydy flawonoidowe takie jak kemferol, rutyna, izokwercytryna i astragalina, kwasy fenolowe – kwas chlorogenowy, rozmarynowy, dikawoilochinowy, neochlorogenowy, protokatechinowy i kawowy, poliacetyleny (falkarinon, falkarinol), olejek eteryczny, sterole i kumaryny.

Saponina alfa-hederyna występująca w liściach bluszczu ma bardzo wysoki indeks hemolityczny: 150 000 (wyższy nawet niż wyciągi z kasztanowca). Liście bluszczu zawierają też niewielkie ilości alkaloidów emetynowych.

Wyciągi z bluszczu mają przede wszystkim właściwości przeciwzapalne i przeciwkaszlowe (wykrztuśne). Działają też rozkurczowo na oskrzela i oskrzeliki. Fitoncydy zawarte w liściach bluszczu mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Hamują rozwój między innymi paciorkowców i grzybów z gatunku Candida. Saponiny bluszczowe mają też działanie przeciwpasożytnicze i antywirusowe.

Hederyna zawarta w bluszczu stymuluje receptory beta-2-adrenergiczne i ma działanie sekretolityczne (stymulują komórki błony śluzowej do produkcji rzadkiej wydzieliny) oraz bronchospazmolityczne (pobudzają skurcze oskrzeli). Natomiast saponiny zawarte w roślinie spowalniają procesy rozkładu włókien elastynowych i hialuronowych w tkankach. Dzięki czemu mają korzystny wpływ na wygląd i kondycję skóry – sprawiają, że skóra staje się jędrniejsza i bardziej elastyczna, a zmarszczki są mniej widoczne.

Lecznicze zastosowanie bluszczu

Wyciągi z bluszczu stosuje się w przemyśle farmaceutycznym do produkcji syropów i pastylek na kaszel. Mają one zastosowanie do łagodzenia objawów przeziębienia i grypy, szczególnie kaszlu. Sprawdzają się także przy zapaleniu krtani, gardła i oskrzeli oraz uogólnionych stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. Dzięki działaniu ściągającemu hedera (bluszcz) dobrze działa także w przypadku kataru.

Saponiny zawarte w liściach bluszczu mają działanie wykrztuśne i pomagają oczyścić drogi oddechowe z zalegającej w nich wydzieliny. Fitoncydy, w które zasobne są liście bluszczu, mają zaś właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze, dlatego wyciągi z bluszczu stosowane są w lekach przeciwdziałających zakażeniom bakteryjnym i drożdżakowym.

Bluszcz znalazł też zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Ma korzystne działanie na tkankę łączną i spowalnia procesy starzenia się skóry. Zmiękcza ją też, dzięki czemu składniki odżywcze z kosmetyków łatwiej wnikają w głębsze warstwy skóry, regenerując ją i zmniejszając oznaki starzenia. Dodatkowo wyciąg z liści bluszczu ma działanie antycellulitowe, dlatego często stosowany jest jako składnik balsamów do ciała przeciwdziałających temu mankamentowi urody.

Preparaty kosmetyczne na bazie wyciągu z bluszczu mają działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne – łagodnie oczyszczają skórę i zapobiegają powstawaniu zmian trądzikowych. Bluszcz pospolity ma też działanie wybielające, dlatego stosowany jest na przykład jako składnik toników.

Jak wygląda dawkowanie bluszczu i czy bluszcz może być trujący?

Trzeba wiedzieć, że bluszcz pospolity ma także właściwości trujące. Dlatego bezpieczniej jest korzystać z gotowych preparatów. Należ też przestrzegać zaleceń dotyczących dawkowania.
Jaki ciekawostkę warto wiedzieć, że nazwa „trujący bluszcz” (poison ivy) dotyczy też pewnej północnoamerykańskiej rośliny, która jednak z bluszczem ma niewiele wspólnego. Po polsku bywa też nazywana „sumakiem jadowitym”, jednak według obecnych badań należy do jeszcze innego gatunku – Toxicodendron radicans (który nie ma polskiej nazwy).

Środki ostrożności i przeciwwskazania do stosowania bluszczu

Spożycie nadmiernych dawek wyciągu z bluszczu lub liści bluszczu może spowodować zatrucie, które objawia się silnym bólem brzucha, biegunką, wymiotami, hemolizą, dreszczami, podrażnieniem nerek i obniżeniem wrażliwości, a nawet porażeniem układu oddechowego.

Preparaty lecznicze na bazie bluszczu są przeciwwskazane dla kobiet w ciąży i karmiących piersią.