Ustawa Kamilka wchodzi w życie 15 sierpnia. Wiele podmiotów zgłaszało wątpliwości. Co się zmieni na mocy „lex Kamilek”?

28 lipca 2023 roku Sejm znowelizował kodeks rodzinny i opiekuńczy tzw. ustawą Kamilka, która ma wzmacniać ochronę dzieci przed przemocą. Nowelizacja weszła w życie 15 lutego. Od tego czasu podmioty pracujące z dziećmi, musiały wdrożyć standardy ochrony małoletnich. Miały na to cztery miesiące. Oznacza to, że „lex Kamilek” wchodzi w pełni wchodzi w życie 15 sierpnia 2024 r. Najważniejszym założeniem nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest lepsza ochrona dzieci przed możliwością ich skrzywdzenia przez stykających się z nimi ludźmi. Nowe standardy mają m.in. pomóc wcześniej dostrzegać sygnały, że dziecku może dziać się krzywda lub przed krzywdą chronić. Wiele placówek wciąż nie wie jednak, jak przygotować się do nowych przepisów.

Według danych Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, każdego roku w Polsce stwierdza się prawie cztery tysiące przestępstw fizycznego i psychicznego znęcania się nad dziećmi według definicji z art. 207 Kodeksu karnego. Jednocześnie 41 proc. dzieci przyznaje, że doświadczyło przemocy ze strony bliskich im dorosłych, czyli zwykle ojca lub matki. Dane policji wskazują, że w 2023 roku ponad 17 tys. małoletnich doznało przemocy domowej. W wyniku przemocy w rodzinie 611 dzieci umieszczono w ubiegłym roku w pieczy zastępczej. Szacuje się też, że co roku ok. 30 dzieci traci życie w wyniku przemocy ze strony dorosłych.

Obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich mają organy zarządzające:

• jednostką systemu oświaty, o której mowa w art. 2 pkt 1-8 Prawa oświatowego, czyli m.in. przedszkola, szkoły i schroniska młodzieżowe;
• inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni;
• organizator działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich;
• podmioty świadczące usługi hotelarskie oraz turystyczne, a także prowadzące inne miejsca zakwaterowania zbiorowego, w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony małoletnich.

Osoby, które w swojej pracy mają kontakt z dziećmi, nie tylko muszą przejść procedurę pozytywnej weryfikacji w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, ale także przedłożyć zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego, które potwierdza ich niekaralność. Przedsiębiorcy alarmowali, że może to skutecznie zniechęcać niektórych do podejmowania np. pracy sezonowej lub wolontariatu w sektorach, w których występuje kontakt z małoletnimi. Ten przepis obowiązuje już od 15 lutego.

Na początku sierpnia swoje uwagi do „lex Kamilek” wystosował Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Marcin Wiącek. RPO sygnalizował podnoszone przez specjalistów i media możliwe problemy z prawidłowym rozumieniem i stosowaniem nowych przepisów. Prof. Wiącek zwrócił uwagę, że wciąż istnieje wiele niewiadomych, podając przykłady np. kierowcy autobusu, który wozi dzieci na wycieczki, pracowników recepcji, prelegentów, prywatnych korepetytorów, jednoosobowych gabinetów psychologicznych czy stomatologicznych. RPO zaznaczył, że „obowiązek ścisłej weryfikacji może odstraszać potencjalnych pracowników, współpracowników i wolontariuszy jednostek prowadzących działalność związaną m.in. z wychowaniem, edukacją lub realizacją zainteresowań przez najmłodszych”. W piśmie skierowanym do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara RPO zauważył, że „nowelizacja nie w pełni odpowiada konstytucyjnym zasadom poprawnej legislacji”.

Od 15 sierpnia „lex Kamilek” nakłada na podmioty pracujące z dziećmi szereg obowiązków: zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnimi a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich; zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego; procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadomienie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskiej Karty”; zasady przeglądu i aktualizacji standardów; zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, zasad przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentacji tej czynności; zasady i sposób udostępnienia rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nim i ich stosowania; osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia; sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów, lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.

To nie wszystko. W standardach wprowadzanych w placówce lub miejscu prowadzonej działalności należy określić także: wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnim, a w szczególności zachowania niedozwolone; zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do Internetu; procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w Internecie oraz utrwalonymi w innej formie, a także zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia.

Problemy z wdrożeniem nowych zasad sygnalizowali hotelarze, których także obejmie obowiązek wprowadzenia standardów. Chodzi m.in. o zasady zapewniające bezpieczne relacje między personelem podmiotu a małoletnim, w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich; zasady i procedury identyfikacji małoletniego przebywającego w obiekcie hotelarskim i jego relacji w stosunku do osoby dorosłej, z którą przebywa w tym obiekcie; zasady i procedury reagowania w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że dobro małoletniego znajdującego się na terenie obiektu hotelarskiego lub korzystającego z usług turystycznych jest zagrożone; procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego oraz zawiadomienie sądu opiekuńczego; zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu podmiotu do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności.

Wiceministra sprawiedliwości Zuzanna Rucińska-Bluszcz już zapowiedziała nowelizację „lex Kamilek”. Zapewniła, że ministerstwo doprecyzuje m.in., czym jest działalność związana z małoletnim. Wiceszefowa resortu sprawiedliwości pytana przez „DGP” o to, czy pracodawcy wiedzą, że przed zatrudnieniem muszą prosić przyszłych pracowników o weryfikację w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym oraz wymagać od nich zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego, odpowiedziała, iż ma nadzieję, że mają taką świadomość. „Ale przypominam, że obowiązek weryfikacji pracowników w kontekście przestępstw seksualnych istnieje od 2017 roku. Niestety, ten przepis przez lata nie był stosowany. Ustawa Kamilka dodała konieczność przedstawiania zaświadczenia z KRK i wskazała organ kontrolujący to, czy pracodawcy dokonują weryfikacji. Dodatkowo wprowadziła m.in. obowiązek wypracowania standardów ochrony małoletnich, tzn. procedury bezpiecznych reakcji i ścieżki reagowania wtedy, gdy jest podejrzenie krzywdzenia dziecka” – wyjaśniła.

Zuzanna Rusińska-Bluszcz poinformowała, że Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad nowelizacją ustawy". „Jesteśmy już na zaawansowanym etapie. Chcemy sprecyzować, co należy rozumieć jako działalność, dopuszczenie do działalności. Planujemy zwolnić wolontariuszy z opłaty za zaświadczenie z KRK” – wyjaśniła. Zapowiedziała, że „dla rozwiania wszelkich wątpliwości w znowelizowanej wersji art. 21 ustawy pojawi się jednak jasne sprecyzowanie tego, czym jest działalność związana z małoletnimi”. „Ale już teraz np. goście zapraszani przez szkołę na pojedynczą prelekcję nie muszą przechodzić weryfikacji, tak samo jak kierowcy wożący dzieci na wycieczki” – przypomniała.

Projekt ustawy został złożony w Sejmie w maju 2023 roku, po tragicznej śmierci ośmioletniego Kamilka z Częstochowy, który został zakatowany przez swojego ojczyma. Kamil zmarł 8 maja ubiegłego roku. Lekarze walczyli o jego życie aż 35 dni. Chłopiec był wcześniej wielokrotnie maltretowany przez ojczyma, 27-letniego Dawida B. Mężczyzna znęcał się nad dzieckiem ze szczególnym okrucieństwem. Matka Kamilka, 35-letnia Magdalena B., mimo że wiedziała, co robi jej mąż, nie zrobiła nic, by pomóc dziecku. Kamilek wielokrotnie uciekał z domu. Ojczymowi – katowi oraz matce zakatowanego dziecka grożą kara dożywotniego więzienia.