Rozwój ruchowy dziecka – kiedy maluch siada, raczkuje, wstaje i zaczyna chodzić? Sprawdź, czy twój niemowlak rozwija się prawidłowo

Na wstępie należy zaznaczyć, że każde dziecko rozwija się indywidualnie, we właściwym dla siebie tempie i w różnych momentach przechodzi przez kolejne etapy rozwoju. Nie każdy maluch musi w tym samym czasie rówieśnicy ząbkować czy mówić pierwsze słowa. To dotyczy również rozwoju ruchowego. Tzw. rozwojowe kamienie milowe występują mniej więcej w określonych miesiącach życia dziecka, ale nie należy się jeszcze martwić, gdy dziecko nie osiąga ich w dokładnie określonym czasie.

Najważniejszy jest postęp, porównuj więc swoje dziecko tylko do niego samego z poprzedniego miesiąca, nie do innych dzieci. Dzięki temu dowiemy się, czy rozwija się prawidłowo, czy jednak powinno nas coś zaniepokoić. Sprawdzaj, czy podnosi główkę wyżej niż wcześniej, czy przekręca się na brzuszek chętniej i z większą łatwością niż tydzień czy dwa wcześniej, czy raczkując, pokonuje dłuższy dystans i prawidłowo ustawia nóżki i rączki itp.

Należy wziąć też pod uwagę to, że etapy rozwoju podzielone na miesiące liczone są od porodu w planowanym terminie, wcześniaki mogą więc osiągać je nieco później.

Rozwój ruchowy dziecka to zdolność poruszania poszczególnymi częściami ciała oraz umiejętność kontrolowania tych ruchów, której dziecko musi się dopiero nauczyć. Pierwsze ruchy malec wykonuje już w życiu płodowym. Na USG prenatalnym można je zauważyć już w 7. tygodniu ciąży, podczas gdy mama poczuje je dopiero ok. 20 tygodnia ciąży. Są to bezładne i mimowolne ruchy, których dziecko nie kontroluje. Wynika to z niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, ponieważ rozwój motoryczny dziecka zależy od dojrzewania struktur układu mięśniowego i nerwowego.

Sprawdź także: Położne to przewodniczki w zdrowiu kobiet. Dadzą ci profesjonalne wsparcie nie tylko w czasie ciąży. Jaka jest ich rola?

Rozwój dziecka według Wiliama i Marthy Sears, pediatry i pielęgniarki oraz znanych autorów poradników dla rodziców, przebiega w pięciu głównych obszarach, w których dziecko zdobywa umiejętności:

• z zakresu dużej motoryki,
• z zakresu małej motoryki,
• językowe,
• społeczne,
• poznawcze.

Dwie pierwsze z nich składają się na rozwój ruchowy dziecka, który przebiega w kierunku od głowy do kończyn. Pierwsze ruchy dziecka są nieskoordynowane, bezładne i odruchowe, po czym stają się one precyzyjne, uporządkowane i celowe.

W pierwszej kolejności kształtują się umiejętności z zakresu motoryki dużej obejmujące kontrolę nad dużymi partiami mięśni takimi jak głowa, tułów, ręce, nogi. W tym zakresie rozwijają się takie umiejętności jak podnoszenie głowy, siedzenie, raczkowanie, chodzenie.

Następnie rozwijane są umiejętności z zakresu motoryki małej, czyli bardziej precyzyjne ruchy małych mięśni, przede wszystkim palców oraz mięśni twarzy. Dziecko w coraz bardziej sprawny, dokładny i uporządkowany sposób zaczyna chwytać, manipulować zabawkami, obracając je w rączkach i stosując tzw. chwyt pęsetowy z użyciem kciuka i palca wskazującego.

Wśród zdobywanych umiejętności wyróżnia się tzw. kamienie milowe, czyli przełomowe etapy, które służą do obserwacji i monitorowania rozwoju dziecka w kolejnych miesiącach i latach. Następują one po sobie w określonej kolejności, wyznaczając poszczególne etapy rozwoju dziecka. Każdy z nich stanowi odrębną całość, ale jest równocześnie uzależniony od poprzedniego i ma wpływ na następujący po nim. Ważne jest więc całościowe spojrzenie na rozwój malca i uchwycenie postępu, a nie jedynie porównywanie rozwoju swojego dziecka z tabelką lub jego rówieśnikami.

Etapy rozwoju ruchowego dziecka według wieku:

• 1. miesiąc – to okres noworodkowy. Dziecko nie ma kontroli nad własnym ciałem, wykonuje odruchowo mimowolne i nieprecyzyjne ruchy. Często pojawia się u niego tzw. odruch Moro, czyli nagłe i szybkie rozkładanie rączek i nóżek na boki pod wpływem silnego bodźca np. głośnego dźwięku czy zmiany pozycji ciała. Jego ciało jest zwinięte w pozycji embrionalnej, jak w łonie matki, a dłonie ciasno zaciśnięte. Maluch ma też wzmożone napięcie mięśniowe, które z czasem ustępuje.
• 2. miesiąc – maluch podnosi lekko głowę w pozycji leżącej. W pozycji siedzącej głowa jest nadal chwiejna. Jego dłonie zaczynają się rozluźniać, umie chwycić grzechotkę, ale tylko na chwilę, nie potrafi jej dłużej utrzymać. Rączki trzyma blisko ciała, macha nimi bez ukierunkowania na cel. Dziecko nawiązuje też kontakt z otoczeniem, wpatruje się w twarze opiekunów. Pod koniec tego miesiąca pojawia się pierwszy uśmiech.
• 3. miesiąc – leżąc na brzuchu, podpiera się na przedramionach i utrzymuje główkę, rozglądając się dookoła. Potrafi przekręcić się z pleców na bok. Wyciąga rączki i nóżki na całą długość, nie są już podkurczone, a dłonie są otwarte, nie zaciska już piąstek. Potrafi utrzymać przez jakiś czas grzechotkę w dłoni, bawi się rączkami, wkłada je do ust.
• 4. miesiąc – przekręca się z brzucha na bok. Unosi głowę pod kątem 90 st. od podłoża. Sięga po przedmioty, obejmuje rączkami, ciąga za ubrania, używając przy tym chwytu prostego, bez użycia kciuka. Niemowlę podparte siedzi, a wspierane stoi.
• 5. miesiąc – przekręca się z pleców na brzuch i odwrotnie. Leżąc na brzuszku, potrafi się przesuwać. Łapie swoje nóżki i przyciąga do buzi. Poprawnie sięga i chwyta, celowo przenosi zabawki z ręki do ręki i do buzi. W czasie siedzenia z podparciem, podpiera się również na swoich rączkach. Broni się przed przewracaniem.
• 6. miesiąc – pierwsze próby samodzielnego siadania, siada na chwilę, podpierając się rękoma. Leżąc na brzuchu, obraca się dookoła, przenosi też ciężar ciała na jedną rękę, podpierając się nią. Postawione przy meblach potrafi krótko stać, trzymając się ich. Sięga precyzyjnie, używa całej ręki, żeby złapać przedmiot. Małe rzeczy podnosi, używając wszystkich paluszków, w tym też kciuka – chwyt pęsetowy.
• 7. miesiąc – siedzi samodzielnie, bez podtrzymywania, buja się na boki, kontrolując te ruchy. Rozkłada ręce na boki, żeby utrzymać równowagę. Trzymane pod pachami z nóżkami opartymi o podłoże „sprężynuje”, czyli wykonuje szybkie ruchy prostowania i zginania nóg.
• 8. miesiąc – maluch jest bardzo ruchliwy, zaczyna pełzać i raczkować, chętnie siedzi, broni się przed próbą położenia go. Je samodzielnie, robiąc przy tym duży bałagan. Rozrzuca jedzenie, zrzuca zabawki i obserwuje, jak spadają.
• 9. miesiąc – poprawnie raczkuje (lewa noga, prawe ramię), chodzi na czterech wyprostowanych kończynach (chód niedźwiedzi), samodzielnie siada i utrzymuje się w tej pozycji przez długi czas. Postawione opiera się stopami o podłoże, zaczyna poruszać się, przytrzymując się mebli.
• 10. miesiąc – potrafi samodzielnie lub podtrzymywane za jedną rękę stać przez chwilę. Wykonuje ruchy równocześnie obiema rączkami. Sprawnie raczkuje po całym domu, a podtrzymywane za rączki w pozycji stojącej, stawia pierwsze kroki.
• 11. miesiąc – sprawnie przesuwa się, trzymając się mebli, obraca się w pozycji siedzącej. Chodzi podtrzymywane za jedną rękę. Precyzyjnie chwyta i utrzymuje nawet małe przedmioty.
• 12. miesiąc – stoi samodzielnie z rozłożonymi rączkami i rozstawionymi nóżkami, w ten sposób utrzymując równowagę i broniąc się przed upadkiem. Robi pierwsze zupełnie samodzielne kroki.

Pamiętajmy, że każde dziecko rozwija się inaczej i nie musi osiągać danych etapów rozwoju dokładnie w przedstawionych miesiącach. Należy obserwować jego postępy i według nich oceniać, czy rozwój przebiega prawidłowo. Jednak następujące zachowania dziecka w pierwszym roku jego życia powinny zaniepokoić rodziców:

• nietrzymanie główki w pozycji siedzącej u dziecka w wieku powyżej 4. miesiąca,
• brak stabilności w pozycji siedzącej w wieku powyżej 9-ciu miesięcy,
• brak reakcji malca na własne imię czy polecenia typu „nie wolno”,
• nieumiejętność naśladowania gestów i zachowań rodziców oraz wykonywania prostych gestów np. wskazywania, machania,
• nieumiejętność wymawiania prostych słów takich jak mama, tata, baba,
• niechęć do zabawy, np. w chowanego czy „akuku”,
• brak umiejętności samodzielnego chodzenia u dziecka w wieku powyżej 18. miesiąca życia.

Wymienione zachowania to sygnały ostrzegawcze, które powinny być wychwycone w odpowiednim czasie przez lekarza pediatrę. Jeśli tak się jednak nie stanie, to powinny one skłonić rodziców do udania się do specjalisty w celu rozpoznania i leczenia zaburzeń rozwoju u dziecka.

Źródła:

• Wiliam Sears, Martha Sears, Robert Sears, James Sears, Księga dziecka. Od narodzin do drugiego roku życia, Wyd. Mamania, Warszawa 2017.
• Rozwojowe kamienie milowe: rozwój ruchowy Pediatria po dyplomie