Łączenie szczepionek na COVID-19 – oficjalne zalecenia MZ. Wyjaśniamy, jakie korzyści zapewnia stosowanie schematów mieszanych szczepień

Łączenie szczepionek przeciw COVID-19 od różnych producentów to nie tylko konieczność wymuszona dostępnością tych preparatów. To wręcz korzyść dla organizmu, ponieważ jest to sposób na zwiększenie skuteczności ich działania i jednoczesne ograniczenie skutków ubocznych.

Schematy mieszane szczepień przeciw COVID-19 mogą zmniejszać częstotliwość występowania ciężkich odczynów poszczepiennych (NOP), co udowodniono już w przypadku łączenia szczepionek Vaxzevria (AstraZeneca) i Comirnaty (Pfizer-BioNTech), podanych odpowiednio w pierwszej i drugiej dawce w hiszpańskim badaniu CombivacS.

Liczba skutecznie działających przeciwciał po połączeniu tych szczepionek była większa niż po podaniu dwóch dawek Pfizera, a poważnych NOP nie odnotowano. To właśnie przeciwciała zwalczają koronawirusa i są wymiennie nazywane immunoglobulinami (Ig).

Również w badaniach niemieckich oceniono działania niepożądane występujące po podaniu tych preparatów w odstępie 3 miesięcy. Uogólnione odczyny najczęściej dotyczyły sytuacji podania pierwszej dawki Vaxzevria (86 proc.), były rzadsze po dwóch dawkach Comirnaty (65 proc.), a NOP występowały najrzadziej, gdy preparaty AstraZeneca i Pfizer podano po sobie (48 proc.).

Od kwietnia 2021 r. trwa badanie o nazwie CoVac prowadzone w Niemczech. W jego ramach uczestnicy otrzymali pierwszą dawkę szczepionki Moderny (Spikevax), Comirnaty (Pfizer) – są to szczepionki mRNA – albo Vaxzevria (AstraZeneca, szczepionka wektorowa). Następnie podano im drugą dawkę – Spikevax lub Comirnaty odpowiednio po 28 oraz 41 dniach.

Wykazano, że liczba specyficznych przeciwciał IgG anty-SARS-COV-2 wytworzonych w organizmie po podaniu 2 dawek szczepionki wektorowej AstraZeneca była 10 razy mniejsza niż w grupie osób, które otrzymały dwie dawki szczepionki mRNA.

Podanie dwóch dawek preparatu AstraZeneca skutkowało też ich mniejszą skutecznością w neutralizacji koronawirusa i słabszą odpornością związaną z działaniem limfocytów T niż szczepienie heterologiczne (dwoma preparatami)

Zastosowanie różnych szczepionek zapewniało podobną efektywność w stymulowaniu produkcji specyficznych przeciwciał skierowanych przeciwko białkom kolca wirusa (immunoglobuliny anty-Sp1-IgG), ale znacznie skuteczniej pobudzało wytwarzanie uniwersalnych przeciwciał (w tym IgA i IgM).

W badaniach szwedzkich udowodniono ponadto, że w porównaniu z osobami niezaszczepionymi ci, którzy otrzymali 2 dawki AstraZeneki o 50 proc. rzadziej cierpieli z powodu objawowego COVID-19, a podanie dwóch różnych preparatów (AstraZeneca plus Pfizer) zmniejszało to zagrożenie o 68 procent.

Efekty stosowania heterologicznych schematów podawania szczepionek są wciąż przedmiotem prac. Choć prezentowane wyniki pochodzą również z publikacji oczekujących na recenzję, wskazują na istotne korzyści z łączenia preparatów – zwłaszcza, że jest ono oficjalnie uznawane i dokumentowane w tzw. paszporcie COVID.

Zastosowanie tzw. schematów mieszanych dla szczepień przeciw COVID-19 jest możliwe w określonych okolicznościach w kilku europejskich krajach, takich jak Niemcy, Francja, Szwecja, a także Polska. Natomiast w Stanach Zjednoczonych dopuszczono stosowanie tej strategii dopiero pod koniec października 2021 r.

Krajowe zalecenia przyjęto w połowie bieżącego roku. W ramach Narodowego Programu Szczepień przeciw COVID-19 możliwe jest stosowanie schematów mieszanych szczepionkami Vaxzevria (AstraZeneca), Comirnaty (Pfizer BioNTech) i Spikevax (Moderna).

Umożliwiają one podanie dwóch różnych preparatów, gdy:

• zakończenie schematu szczepienia wymaga podania innego rodzaju w ramach 2. dawki i pomimo wystąpienia NOP zapewnia korzyści przeważające nad ryzykiem, zwłaszcza osób zagrożonych ciężkim przebiegiem COVID-19,
• pacjentowi zostanie podana 1. dawka szczepionki niezgodnie z zaleceniami dla danej grupy wiekowej – wtedy druga dawka powinna zapewniać preparat rekomendowany (dotyczy to produktu AstraZeneca, który jest obecnie zalecany do 69. r.ż),
• zastosowanie dwóch różnych szczepionek wyniknie z błędnego podania,
• w ramach schematu mieszanego stosuje się cykl dwudawkowy,
• jako druga dawka szczepionki zostanie podana jednodawkowy produkt Johnson & Johnson,
• po pierwszej dawce szczepionki typu mRNA lub wektorowej wystąpiły powikłania – wtedy podanie drugiej dawki drugiego typu jest możliwe po upływie minimum 28 dni.

Decyzję o kwalifikacji do szczepienia w schemacie mieszanym podejmuje lekarz. Zostaje ono udokumentowane w tzw. paszporcie covidowym, czyli Unijnym Certyfikatem COVID.

W ramach opisanego wyżej niemieckiego badania CoVac szukano też źródeł ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych. Jak zostało już ustalone już wcześniej, przyczyną groźnych NOP są autoprzeciwciała w organizmie, typowe dla chorób autoimmunologicznych. To właśnie one są źródłem nasilonego stanu zapalnego, który skutkuje powikłaniami infekcji.

U pacjentów zarażonych koronawirusem przebieg choroby pogarsza obecność we krwi: przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) oraz anty-SS-A (Ro), jak również przeciwciał antyfosfolipidowych. Tendencja do ich wytwarzania obserwowana jest jednak nawet w przypadku pacjentów bezobjawowych i rośnie wraz z wiekiem.

Naukowcy wykazali, że żaden ze schematów łączenia szczepionek nie powodował wytwarzania autoprzeciwciał u pacjentów – z wyjątkiem kobiet, które otrzymały dwa różne preparaty. W nielicznych przypadkach wykrywano u nich przeciwciała IgM skierowane przeciw beta-2-glikoproteinie, należące do przeciwciał antyfosfolipidowych.

Choć wyniki te zaprezentowano przed recenzją naukową, wskazują na możliwy problem i konieczność rozwinięcia prac nad tymi kwestiami. Konieczność dokładniejszego przebadania nowej strategii podkreśla też Światowa Organizacja Zdrowia.

ZOBACZ: Ekspertka rozwiewa wątpliwości co do trzeciej dawki. „Nie ma przeciwskazań dla łączenia szczepionek” – dr Joanna Jursa-Kulesza, kierowniczka zespołu kontroli zakażeń w szpitalu wojewódzkim w Szczecinie.

Akcja #szczepiMYgminy jest objęta Patronatem Honorowym Premiera Mateusza Morawieckiego