Kto nie powinien szczepić się przeciw grypie? Takie są przeciwwskazania. Kiedy i czy warto zgłosić się po szczepionkę na grypę?

Od 23 listopada br. każda osoba pełnoletnia może bezpłatnie zaszczepić się przeciw grypie w jednym z 3 tys. punktów szczepień w Polsce. Darmowe szczepienie na grypę to efekt podpisania przez ministra zdrowia Adama Niedzielskiego nowelizacji rozporządzenia w sprawie metody zapobiegania grypie w sezonie 2021/2022. Decyzja ta podyktowana jest wzrostem zachorowań na COVID-19, który zbiegł się z sezonem grypowym trwającym zwykle od października do maja. Bezpłatne szczepienia przeciw grypie dla wszystkich dorosłych będą dostępne do 31 marca 2022 r. lub do wyczerpania zapasów z Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych.

Dotychczas szczepionki przeciw grypie proponowane były w szczególności:

• osobom narażonym na zakażenie (np. pracownikom szpitali, przedszkola i szkoły),
• osobom z grup wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań po grypie (np. osoby z cukrzycą),
• a także tym, którzy mogą stanowić źródło zakażenia.

Szczepionka przeciw grypie może zostać podana już niemowlętom, które ukończyły 6. miesiąc życia, ponieważ jej rodzaje dopasowane są do wieku.

Dotychczas szczepionki przeciw grypie dostępne były dla osób w każdym wieku, ale nie były refundowane. W Polsce odsetek dzieci i młodzieży szczepionych w ramach szczepień obowiązkowych jest nadal stosunkowo wysoki. Problemem natomiast jest liczba osób zainteresowanych korzystaniem ze szczepień zalecanych, niefinansowanych przez Ministerstwo Zdrowia. Wśród nich znajduje się na przykład omawiana szczepionka na grypę. Co warte odnotowania, po pandemii grypy A(H1N1) liczba ta jeszcze uległa obniżeniu w stosunku do poprzednich lat. Zdaniem ekspertów oznacza to tylko tyle, że społeczeństwo nie do końca rozumie rolę i zasadę działania szczepień ochronnych. W tym celu Ministerstwo Zdrowia podjęło decyzję o udostępnieniu bezpłatnych szczepień dla wszystkich osób, które ukończyły 18. rok życia oraz o zwiększeniu liczby dostępnych w aptekach szczepionek przeciw grypie.

Dostępne w Polsce szczepionki przeciw grypie to tzw. szczepionki inaktywowane, czyli zawierające zabitego wirusa. Mogą to być warianty typu "split", w skład których wchodzą rozszczepione wiriony lub typu "subunit", w których znajdują się hemaglutynina i neuraminidaza – powierzchniowe białka wirusa grypy.

W sezonie 2019/2020 wprowadzona została donosowa szczepionka przeciw grypie przygotowana z myślą o dzieciach. Eksperci szacują, że przyjazna forma podania szczepionki w znaczący sposób eliminująca barierę towarzyszącą kłuciu i bólowi, w dłuższej perspektywie korzystnie wpłynie na wzrost liczby szczepień wśród najmłodszych do kilku, a nawet kilkunastu procent. Na ten moment corocznie w Polsce przeciw grypie szczepionych jest bardzo niewiele, bo tylko około 1 procent dzieci. To znacznie mniej niż w przypadku całego naszego społeczeństwa.

Od sezonu 2017/2018 szczepionki przeciw grypie w Polsce są szczepionkami trój- lub czteroskładnikowymi. Skład szczepionek jest oparty na antygenach tych samych trzech lub czterech różnych szczepów wirusa grypy. Corocznie są one wskazywane producentom przez WHO. Wirus grypy mutuje, stąd też nie wiadomo, który z nich będzie dominował w danym sezonie. Właśnie dlatego tak istotna jest szczepionka czterowalentna. Tak opracowany skład szczepionek zwiększa w tym momencie szansę skoncentrowania się na właściwym szczepie.

Szczepionki zawierają także szereg substancji pomocniczych. Zaliczamy do nich między innymi adiuwanty wzmacniające działanie szczepionki np. wodorotlenek glinu, fosforan glinu, środki konserwujące i stabilizatory. W ilościach śladowych odnaleźć można składniki będące pozostałościami z procesu produkcyjnego. Generalnie są to substancje bezpieczne, choć – oczywiście – mogą wywołać reakcje alergiczne, co powinno zostać uwzględnione w procesie kwalifikacji do szczepienia.

Szczepienia przeciw grypie uznaje się za najbardziej efektywną metodę zapobiegania grypie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) sugerują, iż szczepionka na grypę powinna być aplikowana przede wszystkim:

• zdrowym dzieciom w wieku przedszkolnym oraz szkolnym,
• osobom starszym,
• tym, którzy przeszli transplantację narządów,
• cierpią na stany obniżonej odporności,
• zmagają się z niewydolnością układu oddechowego, astmą oskrzelową, niektórymi chorobami płuc, niewydolnością układu krążenia,
• kobietom w ciąży lub planującym ciążę.

Liczba zakażeń spowodowana grypą sezonową w Polsce nieustannie rośnie. Na przełomie 2013 i 2014 roku zarejestrowano ponad 2,7 mln tych infekcji, natomiast w sezonie 2017/2018 już prawie 5,4 mln. Grypa była bezpośrednią przyczyną śmierci w zaledwie kilku przypadkach zgonów na 4 mln zachorowań, problemem są jednak powikłania pogrypowe. To one mogły się przyczynić do śmierci około 6 tys. osób powyżej 65. roku życia. Właśnie dlatego szczepienia zaleca się również seniorom i z tej przyczyny są one w Polsce obecnie refundowane jako profilaktyka zachorowań wśród osób starszych.

Szczepienie przeciw grypie, jak każde inne, może wiązać się z wystąpieniem niepożądanych odczynów poszczepiennych. Co prawda, zgromadzone dane wskazują, że przypadków pogrypowych rejestruje się najmniej, jednak takowe sytuacje się zdarzają. Najczęstsze są reakcje miejscowe, przejawiające się zaczerwienieniami, bolesnością i obrzękiem w miejscu wkłucia. Po szczepieniu przeciw grypie rzadziej mamy do czynienia z symptomami o charakterze bardziej ogólnym: niewielkim wzrostem temperatury ciała, bólem mięśni, głowy czy stawów. Najczęściej objawy te ustępują samoistnie po kilku dniach.

Istnieją także przeciwwskazania do szczepienia. Może to być między innymi wstrząs anafilaktyczny, który występował po wcześniejszym podaniu szczepionki. Szczepić nie można również przy ostrej infekcji oraz wysokiej gorączce. Ze względu na obecność w składzie substancji używanych w procesie produkcji szczepionki przeciw grypie nie są przeznaczone dla osób nadwrażliwych na białko kurze oraz niektóre antybiotyki. Choroby o ostrym przebiegu oraz gorączkowe również są przeciwwskazaniem. W tym kontekście wymienia się również zespół Guillain-Barre, czyli nieprawidłową reakcję przeciwciał, jeśli pojawił się w okresie 6. tygodniu po poprzednim szczepieniu.

W jednym z badań opublikowanych na łamach Annals od Medicine potwierdzono, iż szczepionki mogą wywoływać alergie i zaburzenia autoimmunologiczne. Zaszczepienie się przeciw grypie może również wpłynąć na układ sercowo-naczyniowy, stymulując ostry stan zapalny w organizmie, który może przejść w przewlekły.

Kwestią nadal dyskutowaną pozostaje bezpieczeństwo szczepień w przypadku osób z zapalnymi chorobami narządu ruchu. Medycynie znane są niepokojące przypadki zaostrzenia objawów, aczkolwiek obserwacje prowadzone na dużych grupach pacjentów nie potwierdzają faktycznego związku między szczepieniami a rozwojem zapalnych chorób reumatycznych. Często pojawiają się również wątpliwości dotyczące tematu: katar a szczepienie. Okazuje się, że sam katar nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, również w przypadku dzieci. Jeśli dziecko nie ma gorączki ani innych objawów, wskazujących na rozwijanie się infekcji w organizmie, może być zaszczepione. Przed szczepieniem dzieci wykonywane jest badanie potwierdzające, czy szczepionka może zostać podana.

Jako najlepszy czas na zaszczepienie się przeciw grypie eksperci wskazują okres od września do grudnia, co pozwala przygotować organizm na szczyt zachorowań, w Polsce przypadający na przedział czasowy od stycznia do końca marca. Kluczowy jednak nie jest moment zaszczepienia, ale czas wykształcenia odporności, który może potrwać od 2-3 tygodni.

Przeciwnicy szczepień mają swoje argumenty również w zakresie szczepionki przeciw grypie. W kanadyjskiej prasie opublikowano artykuł udowadniający, że szczepionka przeciwko grypie zwiększa ryzyko wystąpienia zachorowań na grypę typu H1N1 i może powodować poważniejsze ataki choroby. Z kolei badanie opublikowane w czasopiśmie Virology w listopadzie 2011 roku wskazuje, że szczepionka przeciw grypie sezonowej osłabia układ odpornościowy dzieci i paradoksalnie, zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na wirusa grypy innego niż ten zawarty w szczepionce.

W tekstach przedstawiono przede wszystkim hipotezy, a główna część badania przeprowadzana była na fretkach, a nie ludziach, nie jest więc miarodajna.

Osoby przeciwne szczepionkom często przywołują homeopatyczne szczepionki na grypę jako bezpieczniejszą alternatywę. Homeopatyczne nozody to po prostu rozcieńczone wytwory chorobowe organizmu przygotowane na bazie modyfikowanej corocznie klasycznej szczepionki przeciwgrypowej.

Sama metoda nie stanowi nowinki: nozody znane i dość powszechnie stosowane były na pół wieku przed wyizolowaniem prątka gruźlicy. Określane jako doustna szczepionka przeciw grypie, według niektórych badań, skutecznie zapobiegają wystąpieniu choroby, nie wywołując przy tym żadnych działań niepożądanych. Trzeba jednak zaznaczyć, że nawet sami specjaliści homeopatii nie są jednomyślni w kwestii tego, czy nozody są skuteczne.

1. Szczepionki przeciw grypie. PZH, dostęp online (8.07.2020)
2. Szczepionka przeciw grypie zwiększa ryzyko pandemii. Pubmedinfo.org, dostęp online (8.07.2020)
3. Kozera-Ptaszyńska U., Strach M.:Szczepienia u pacjentów z autoimmunologicznymi zapalnymi chorobami reumatycznymi. Gastroenterologia Polska, 2013.