Irena Santor przeszła operację. Usunięto jej kamienie nerkowe. Zobacz, czym jest kamica nerkowa? Jak ją wykryć i leczyć?

Kamica nerkowa (kamica moczowa) to choroba, która charakteryzuje się występowaniem kamieni (złogów) w układzie moczowym: w nerce, kielichach, miedniczce i moczowodzie. Co ważne, wiele osób ma kamienie i nie zdaje sobie z tego sprawy. Wynika to z tego, że większość z występujących kamieni ma średnicę mniejszą niż 6 mm, a do tego usytuowana jest w końcowej części układu moczowego. Tego typu kamienie wydalane są spontanicznie wraz z moczem bez żadnych dolegliwości bólowych, przez co często pozostają niezauważone przez pacjenta.

W pierwszych latach trwania kamica nerkowa może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Zazwyczaj pierwszą wyraźną manifestacją choroby jest napad kolki nerkowej.

Kolka nerkowa jest najbardziej charakterystycznym objawem kamicy moczowej. Często towarzyszy jej krwinkomocz, krwiomocz lub białkomocz, a także nudności i wymioty. Bezpośrednią przyczyną kolki jest zablokowanie przez kamień moczowodu (połączenia miedniczkowo-moczodowego) lub postępujące i powolne wydalanie kamienia wzdłuż niego.

Napad kolki nerkowej jest bardzo bolesny i znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie. Dolegliwości bólowe wynikają w znacznej mierze z obkurczania mięśni wokół kamienia, czego konsekwencją jest tymczasowy zastój moczu i zwiększenie ciśnienia w drogach moczowych.

Przy napadzie kolki nerkowej bardzo ważna jest pierwsza pomoc, która polega na podaniu pacjentowi niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Przy czym leki te podawane są nie doustnie, a domięśniowo, doodbytniczo lub dożylnie, co spowodowane jest przede wszystkim nudnościami i wymiotami. Ból przy napadzie kolki nerkowej można porównać do bólów porodowych.

Napad koli – kiedy należy udać się do szpitala?
Napad kolki nerkowej jest poważnym stanem, którego pod żadnym pozorem nie należy bagatelizować. We wszystkich przypadkach konieczna jest konsultacja z urologiem, ale niekiedy nie należy zwlekać z wezwaniem pogotowia ratunkowego. Podstawowe przesłanki do tego to:

1. Gorączka.
2. Wodonercze i roponercza.
3. Podejrzenie sepsy.
4. Podejrzenie ostrego uszkodzenia nerek.
5. Intensywny ból (skutkujący np. utratą przytomności).
6. Współwystępowanie niewydolności serca, nerek lub wątroby.

Problem powstawania i gromadzenia się kamieni nerkowych w układzie moczowym dotyczy ok. 10 proc. ludzi na świecie. Według danych GUS-u na kamicę nerkową – chorobę, której bezpośrednim podłożem jest tworzenie się kamieni nerkowych – najbardziej narażeni są mężczyźni pomiędzy 30. a 45. rokiem życia. Stosunek zachorowalności mężczyzn do kobiet wynosi 3:1.

Co ważne, kamica nerkowa charakteryzuje się wyraźną tendencją do reemisji tj. ponownego tworzenia się kamieni nerkowych. Proces powstawania złogów w układzie moczowym jest kilkuetapowy. Pierwszym z etapów jest nukleacja, która – w dużym uproszczeniu – polega na wytrąceniu kryształków z kwasu moczowego lub szczawianu wapnia. Kolejnym etapem jest krystalizacja, następnym – łączenie kryształków w jedną całość, a ostatnim – ich magazynowanie w nerce w postaci złogu.

Biorąc pod uwagę skład chemiczny kamieni nerkowych można wyodrębnić: kamienie wapniowe, moczanowe, struwitowe, cystynowe i kasantynowe.

Kamienie wapniowe
Kamienie wapniowe to najczęściej występujące złogi w układzie moczowym. Składają się one ze szczawianu i fosforanu wapnia, a ich cechą charakterystyczną jest gładka powierzchnia i ciemno-brunatna barwa. Powstawanie tych kamieni może mieć związek z pierwotną nadczynnością przytarczyc, gruźlicą i osteoporozą.

Oprócz tego wapniowe kamienie nerkowe mogą powstawać na skutek przyjmowania: suplementów wapnia, witamin D i C w dużych dawkach, a także stosowania sulfonamidów (m.in. kropel do oczu), acetazolamidów (obniżających ciśnienie węwnątrzgałkowe), triamterenu (leku moczopędnego), indynawiru (stosowanego w objawowym leczeniu HIV).

Tworzenie się kamieni nerkowych może być również uwarunkowane przebywaniem w gorącym klimacie i przyjmowaniem niedostatecznej ilości płynów. Zazwyczaj kamica wapniowa związana jest z nadmierną podażą szczawianów (stąd jej inna nazwa to kamica szczawianowa). Szczawiany to potoczna nazwa jonów szczawianowych. Podstawową przyczyną ich nadmiernego gromadzenia się w organizmie człowieka jest zbyt duża podaż produktów zwierających te związki.

Tabela 1
Kamienie szczawianowe – dieta

Wpływ nadmiernego spożycia produktów bogatych w szczawiany na powstawanie kamieni wapniowych nie został do końca udowodniony. Mimo to profilaktycznie wielu lekarzy zaleca całkowite wyeliminowanie ich z diety.

Kamienie moczanowe
Kamienie moczanowe składają się z kwasu moczowego i przybierają formę kryształowych rombów o ciemno-brunatnej barwie i płaskiej powierzchni. Ich powstawanie ma związek z hiperurykozurią, małą objętością moczu i niskim pH moczu. Tworzenie się złogów moczanowych może towarzyszyć chorobom wrodzonym (zespół Lescha-Nyhana i zespół Kelleya-Seegmillera), ale częściej wynika z błędów dietetycznych, choroby nowotworowej i ze stosowania leków zwiększających wydalanie kwasu moczowego.

Jednym z czynników ryzyka wystąpienia kamieni moczanowych jest dieta bogatopurynowa. Puryny to związki organiczne, które znajdują się w bardzo wielu produktach spożywczych, w tym przede wszystkim w: tłustych, wędzonych rybach (łososiu, sardynkach, śledziach i makreli), krewetkach, przetworzonych produktach mięsnych, a także w słoninie i w smalcu.

Przy czym warto podkreślić, że puryny obecne są także w warzywach, w tym w: brokułach, kalafiorze, brukselce, papryce, porze, szpinaku i zielonym groszku. Spożywanie puryn w zbyt dużej ilości skutkuje nadmiernym wydzielaniem kwasu moczowego, a co za tym idzie – tworzeniem złogów moczanowych.

Kamienie struwitowe
Kamienie struwitowe składają się z fosforanu magnezowo-amonowego. Charakteryzują się one nieregularnym kształtem, chropowatą powierzchnią i żółtą barwą. Często towarzyszy im ropomocz i bakteriomocz. Powstawanie kamieni struwitowych pozostaje w ścisłym związku z zakażeniem dróg moczowych bakteriami ureazododatnimi. Przy czym wystąpienie infekcji nie jest równoznaczne z tworzeniem się złogów w drogach moczowych. Aby do tego doszło, pH moczu musi mieć co najmniej 7,2, a do tego musi wystąpić przesycenie moczu solami wapnia.

Kamica struwitowa jest trudna do wyleczenia, ponieważ powstające złogi są doskonałym siedliskiem bakterii, które są niedostępne dla antybiotyków. Jedynym zasadnym leczeniem kamicy struwitowej jest leczenie chirurgiczne, które powinno być uzupełniane leczeniem przeciwbakteryjnym.

Nieleczona kamica struwitowa może prowadzić do poważnych powikłań w postaci: przewlekłego zakażenia dróg moczowych, roponercza i ropnia okołonerkowego.

Kamienie cystynowe
Kamienie cystynowe składają się z cystyny (aminokwasu) i charakteryzują się jednorodnym kształtem, żółtą barwą o perłowym połysku, a do tego są miękkie. Ich powstawanie ma ścisły związek z cystynurią – genetyczną chorobą metaboliczną, która występuje zaledwie u 1 proc. ludzi na świecie. Choroba ta jest skutkiem nieprawidłowej budowy układu moczowego, czego konsekwencją jest upośledzone przyswajanie aminokwasów, które trafiają do moczu. Jednym z typowych objawów gromadzenia się kamieni cystynowych w nerkach jest krwiomocz.

Kamienie ksantynowe
Kamienie ksantynowe charakteryzują się kulistym kształtem i brązowo-żółtą barwą. W przeciwieństwie do innych złogów nerkowych nie są one widoczne w obrazie RTG, co znacznie utrudnia ich diagnostykę. Powstawanie tych kamieni występuje niezwykle rzadko – zazwyczaj spowodowane jest wrodzoną ksantynurią, która jest chorobą dziedziczną, polegającą na występowaniu nadmiernego stężenia ksantyny w kwasie moczowym.

W większości przypadków kamienie nerkowe wydalane są samoczynnie, co wiąże się z dolegliwościami bólowymi i znacznym dyskomfortem. W takim przypadku wdraża się leczenie zachowawcze, do którego pacjentów kwalifikuje się na podstawie oceny układu moczowego i wielkości złogów.

Zachowawcze leczenie kamicy nerkowej polega na stosowaniu leków przeciwbólowych (najczęściej niesteroidowych leków przeciwzapalnych), leków rozkurczowych i leków przeciwwymiotnych. Oprócz tego konieczne jest stałe nawadnianie organizmu (doustnie lub dożylnie). Wówczas, gdy średnica kamieni nerkowych przekracza 7 mm, konieczne jest wdrożenie leczenia zabiegowego, o którym decyzję podejmuję urolog.

Podstawowe wskazania do podjęcia tego typu leczenia to: intensywny ból, nieustępujący po zastosowaniu leków przeciwbólowych, zbyt duży kamień, by mógł on zostać wydalony naturalnie przez drogi moczowe, nawracające zakażenia dróg moczowych i zablokowany odpływ jednej nerki. W zabiegowym leczeniu kamieni nerkowych największą popularnością cieszą się zabiegi o niskim stopniu inwazyjności w tym:

• Litotrypsja falami uderzeniowymi generowanymi pozaustrojowo
• Ureterorenoskopia
• Przezskórna nefrolitotrypsja.

Źródła:

1. Mutrynowski T., Torz C., Dzigowski P., Kamica układu moczowego. Medycyna po Dyplomie. 2011; 8: 91-94.
2. Duława J., Czynniki rozwoju kamicy nerkowej. Forum Nefrologiczne. 2009; 10: 184-188.
3. Charles P. McKay, MD, Kamica nerkowa. Pediatria po Dyplomie. 2011; 15: 36-47.
4. Dieta w kamicy nerkowej: www.su.krakow.pl/system/files/14961/d398280396.pdf?1446457371