Bliźniaki - bliźnięta jednojajowe a bliźnięta dwujajowe, mechanizm zapłodnienia i ryzyko związane z ciążą mnogą

Według szacunków bliźnięta rodzą się w Polsce średnio raz na 80 porodów. Mianem bliźniąt określa się osoby urodzone w wyniku ciąży mnogiej, która stanowi rezultat zapłodnienia dwóch komórek jajowych lub podzielenia zapłodnionej komórki jajowej (zygoty) na dwie części. Wyróżnia się:

• Bliźnięta jednojajowe (monozygnotyczne).
• Bliźnięta dwujajowe (dizygotyczne).
• Bliźnięta syjamskie.

Bliźnięta jednojajowe rodzą się w wyniku podziału jednej zygoty na dwie części. Mają one tę samą płeć, identyczny materiał genetyczny, a podczas życia płodowego najczęściej współdzielą łożysko. Ciąże, w których wyniku rodzą się bliźnięta jednojajowe, dzieli się na cztery grupy w zależności od tego, w którym momencie po zapłodnieniu doszło do podziału zygoty:

• Ciąża bliźniacza dwukosmówkowa dwuowodniowa.
• Ciąża bliźniacza dwukosmówkowa jednoowodniowa.
• Ciąża bliźniacza jednokosmókowa dwuowodniowa
• Ciąża bliźniacza jednokosmókowa jednoowodniowa

Zdecydowana większość to ciążę dwukosmówkowe i jednoowodniowe, przy podziale w 4-8 dniu. Nieco rzadziej zdarzają się ciąże dwukosmówkowe i dwuowodniowe (1-3 dzień), jeszcze rzadziej jednokosmówkowe i jednowodniowe (8-13 dzień). Najrzadszym przypadkiem jest podział zygoty w 13-15 dniu, dający bliźnięta syjamskie i związany z wysoką śmiertelnością płodów. Bliźniaki jednojajowe rodzą się raz na 250-300 wszystkich urodzeń. Przy ponownym podziale obu zygot może dojść do ciąży czworacznej (czworaczki jednojajowe).

Ze względu na identyczne zestawy genów bliźnięta jednojajowe stanowią grupę chętnie badaną przez psychologów. Można u nich wykluczyć różnice związane z predyspozycjami genetycznymi, co odkrywa niemal czysty wpływ środowiska na rozwój dziecka i jego przyszłe funkcjonowanie. Okazuje się, że nawet rozdzielone i wychowywane w różnych środowiskach bliźniaki wykazują spore podobieństwo cech temperamentu. Niektóre cechy zmieniają się jednak wraz ze sposobem wychowania i otoczeniem oddziałującym na dzieci.

Na uwagę zasługuje także zjawisko ciąży jednojajowej dwuplemnikowej. Dochodzi do niej, gdy komórka jajowa podzieli się przed zapłodnieniem, a każda z nowopowstałych komórek zostanie zapłodniona innym plemnikiem. Materiał genetyczny pochodzący od matki jest u obu dzieci identyczny, natomiast różni się materiał od ojca – stąd też możliwa różnica płci biologicznej pomiędzy dziećmi. Rodzeństwo, z jakiej ciąży jest bardziej podobne do siebie wzajemnie niż bliźnięta dwujajowe, jednak mniej niż typowe jednojajowe.

Ciąża mnoga heterozygotyczna daje bliźnięta dwujajowe. Dzieci rozwijają się i rodzą jednocześnie, ale genetycznie są względem siebie jak zwyczajne rodzeństwo: wspólne jest u nich zaledwie 50 proc. zestawu genetycznego. Mogą być tej samej lub różnej biologicznej płci. Bliźnięta dwujajowe rozwijają się, gdy podczas cyklu menstruacyjnego wyjątkowo uwolnione zostaną dwie komórki jajowe zdolne do zapłodnienia zamiast jednej. Od początku ciąży istnieją dwie odrębne zygoty z osobnymi łożyskami i w osobnych workach owodniowych. W Polsce bliźniaki dwujajowe stanowią około 1 proc. wszystkich urodzeń.

Bliźniaki w niektórych rodzinach zdarzają się raz na kilka pokoleń. Badania pokazują, że zwiększona skłonność do ciąż bliźniaczych dwujajowych jest dziedziczona przez kobiety, choć nie zidentyfikowano jeszcze odpowiedzialnych za to zjawisko genów. Występowanie ciąż mnogich u kobiet, które urodziły już raz bliźnięta jest częstsze dwukrotnie względem ciąż mnogich u kobiet, które nie rodziły (lub urodziły w poprzednich ciążach jedno dziecko). Wiele badań wskazuje też na wiek powyżej 35. roku życia jako czynnik zwiększający prawdopodobieństwo urodzenia bliźniąt. Na liście znajduje się także wcześniejsze hormonalne leczenie niepłodności oraz zapłodnienie in vitro. Stosowana podczas leczenia niepłodności gonadotropina stymuluje uwalnianie komórek jajowych, dlatego może się zdarzyć, że zamiast jednej zostaną uwolnione dwie. Długotrwałe przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej także zwiększa szansę na ciążę mnogą.

Wyniki badań dotyczących częstotliwości zachodzenia w ciąże mnogie w związku z różnymi czynnikami są niejednoznaczne. Wskazuje się niekiedy na takie zmienne, jak miesiąc, w którym kobieta zachodzi w ciążę, pora roku, budowa jej ciała czy częstotliwość stosunków płciowych. Brak jednak rzetelnych (innych niż korelacyjne) dowodów na takie związki. Co ciekawe, częstotliwość występowania ciąż mnogich różni się w zależności od klimatu. Najwięcej bliźniąt rodzi się w Afryce, najmniej w Azji.

Bliźnaki syjamskie przychodzą na świat w wyniku podziału zapłodnionej komórki jajowej dochodzi po 14. dniu ciąży. Podział nie przebiega całkowicie, przez co płody pozostają w mniejszym lub większym stopniu połączone. Ciąża taka uważana jest za patologiczną. Większość dzieci z takiej ciąży rodzi się martwych lub umiera niedługo po urodzeniu. Im później dojdzie do podziału, tym więcej narządów dzielą dzieci. Ciąże niecałkowicie rozdzielone zdarzają się raz na 50 000 do 100 000 ciąż. W niektórych przypadkach możliwe jest operacyjne rozdzielenie dzieci. Czasem operacja jest konieczna tuż po narodzinach (np. gdy jedno z dzieci jest martwe lub w bardzo złym stanie). Niekiedy wspólne są ważne narządy, takie jak serce, rdzeń kręgowy. W takim przypadku rodzice muszą podjąć trudną i niezwykle przykrą decyzję o ocaleniu jednego dziecka kosztem życia drugiego lub o nierozdzielaniu bliźniąt. Bliźniaki syjamskie mogą żyć wiele lat, jednak ich życie jest obciążone wieloma trudnościami natury zdrowotnej, funkcjonalnej i psychicznej.

Bliźniaki to wyzwanie nie tylko po urodzeniu, ale i w czasie ciąży. Wiele ciąż bliźniaczych uważanych jest za ciąże wysokiego ryzyka. Zmiany adaptujące organizm matki do ciąży i porodu są tu znacznie nasilone. Sam ciężar rozwijających się dzieci sprawia wielu kobietom trudności. Wśród zagrożeń i powikłań związanych z ciążą mnogą wymienia się:

• Silne obciążenia kręgosłupa.
• Niedokrwistość.
• Mocno nasilone wymioty.
• Zwiększone ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego.
• Wielowodzie.
• Krwotok poporodowy.
• Przedwczesny poród.

Porody w przypadku ciąż mnogich rzadko odbywają się drogą naturalną. Bliźnięta często są ułożone niepoprawnie (główkami w górę lub jedno główką w górę, drugie w dół), co sprawia, że konieczne jest wykonanie cesarskiego cięcia. Ponad połowa dzieci z ciąż mnogich rodzi się przedwcześnie, a ich masa urodzeniowa jest nawet o kilogram mniejsza, niż masa noworodków z ciąż pojedynczych.

Bliźniaki - jak wygląda ich specyficzna więź?