Skąd biorą się bliźnięta? Wyjaśniamy, czym różnią bliźnięta jednojajowe i dwujajowe oraz jakie są zagrożenia dla zdrowia w ciąży mnogiej

Bliźnięta w naszym kraju przychodzą na świat średnio raz na 80 porodów. W 2022 r. w Polsce na 1000 urodzeń przypadało 25 bliźniąt, jak podaje Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. W niektórych rodzinach ciąże mnogie zdarzają się raz na kilka pokoleń. Badania pokazują, że zwiększona skłonność do ciąż bliźniaczych dwujajowych jest dziedziczona przez kobiety.

Zobacz: Najbardziej znane bliźnięta w polskim show-biznesie. Nie tylko Mroczkowie i Golcowie postawili na wspólną karierę

Występowanie ciąż mnogich u kobiet, które urodziły już raz bliźnięta, jest częstsze dwukrotnie względem ciąż mnogich u kobiet, które nie rodziły (lub urodziły w poprzednich ciążach jedno dziecko). Wiele badań wskazuje też na wiek powyżej 35. roku życia jako czynnik zwiększający prawdopodobieństwo urodzenia bliźniąt.

Na liście potencjalnych czynników znajduje się także wcześniejsze hormonalne leczenie niepłodności oraz zapłodnienie in vitro. Stosowana podczas leczenia niepłodności gonadotropina stymuluje uwalnianie komórek jajowych, dlatego może się zdarzyć, że zamiast jednej zostaną uwolnione dwie. Również długotrwałe przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej także zwiększa szansę na ciążę mnogą.

Wyniki badań dotyczących częstotliwości zachodzenia w ciąże mnogie wskazują także na inne zmienne, takie jak miesiąc, w którym kobieta zachodzi w ciążę, pora roku, budowa jej ciała czy częstotliwość stosunków płciowych. Brak przy tym jednoznacznych (innych niż korelacyjne) dowodów na takie związki. Co ciekawe, częstotliwość występowania ciąż mnogich różni się w zależności od klimatu. Najwięcej bliźniąt rodzi się w Afryce, a najmniej w Azji.

Bliźniaki rodzą się w wyniku ciąży mnogiej, która stanowi rezultat zapłodnienia dwóch komórek jajowych lub podzielenia zapłodnionej komórki jajowej, inaczej zygoty, na dwie części. Wyróżnia się przy tym:

• bliźnięta jednojajowe (monozygnotyczne),
• bliźnięta dwujajowe (dizygotyczne),
• bliźnięta syjamskie.

Bliźnięta jednojajowe powstają w wyniku podziału jednej zygoty na dwie części. Mają one tę samą płeć, identyczny materiał genetyczny, a podczas życia płodowego najczęściej współdzielą łożysko. Ciąże, w których wyniku rodzą się bliźnięta jednojajowe, dzieli się na cztery grupy w zależności od tego, w którym momencie po zapłodnieniu doszło do podziału zygoty:

• ciąża bliźniacza dwukosmówkowa dwuowodniowa,
• ciąża bliźniacza dwukosmówkowa jednoowodniowa,
• ciąża bliźniacza jednokosmókowa dwuowodniowa,
• ciąża bliźniacza jednokosmókowa jednoowodniowa.

Zdecydowana większość to ciążę dwukosmówkowe i jednoowodniowe po podziale w 4-8 dniu. Nieco rzadziej zdarzają się ciąże dwukosmówkowe i dwuowodniowe (1-3 dzień), jeszcze rzadziej jednokosmówkowe i jednowodniowe (8-13 dzień). Najrzadszym przypadkiem jest podział zygoty w 13-15 dniu, dający bliźnięta syjamskie i związany z wysoką śmiertelnością płodów.

Bliźniaki jednojajowe rodzą się raz na 250-300 wszystkich urodzeń. Przy ponownym podziale obu zygot może dojść do ciąży czworacznej, dając czworaczki jednojajowe. Natomiast trojaczki jednojajowe rodzą się wtedy, gdy po podziale na dwie części jedna z nich podzieli się ponownie.

Ze względu na identyczne zestawy genów bliźnięta jednojajowe stanowią grupę chętnie badaną przez psychologów. Można u nich wykluczyć różnice związane z predyspozycjami genetycznymi, co odkrywa niemal czysty wpływ środowiska na rozwój dziecka i jego przyszłe funkcjonowanie. Okazuje się, że nawet rozdzielone i wychowywane w różnych środowiskach bliźniaki wykazują spore podobieństwo cech temperamentu. Niektóre cechy zmieniają się jednak wraz ze sposobem wychowania i otoczeniem oddziałującym na dzieci.

Na uwagę zasługuje także zjawisko ciąży jednojajowej dwuplemnikowej. Dochodzi do niej, gdy komórka jajowa podzieli się przed zapłodnieniem, a każda z nowopowstałych komórek zostanie zapłodniona innym plemnikiem. Materiał genetyczny pochodzący od matki jest u obu dzieci identyczny, natomiast różni się materiał od ojca – stąd też możliwa różnica płci biologicznej pomiędzy dziećmi. Rodzeństwo, z takiej ciąży jest bardziej podobne do siebie wzajemnie niż bliźnięta dwujajowe, jednak w mniejszym stopniu niż typowe bliźniaki jednojajowe.

Bliźnięta dwujajowe powstają wyniku zapłodnienia dwóch różnych komórek jajowych, jednocześnie wyprodukowanych przez jajniki (ciąża mnoga heterozygotyczna). Dzieci rozwijają się i rodzą jednocześnie, ale genetycznie są względem siebie jak zwyczajne rodzeństwo: wspólne jest u nich zaledwie 50 proc. zestawu genetycznego. W Polsce bliźniaki dwujajowe stanowią około 1 proc. wszystkich urodzeń.

Dzieci mogą być tej samej lub różnej biologicznej płci. Bliźnięta dwujajowe rozwijają się, gdy podczas cyklu menstruacyjnego wyjątkowo uwolnione zostaną dwie komórki jajowe zdolne do zapłodnienia zamiast jednej. Od początku ciąży istnieją dwie odrębne zygoty z osobnymi łożyskami i w osobnych workach owodniowych. Jeżeli jedna z zygot podzieli się dalej na dwie części, powstają trojaczki dwujajowe. Przy dalszych podziałach może też dojść do poczęcia pięcioraczków.

Bliźnaki syjamskie przychodzą na świat w wyniku podziału zapłodnionej komórki jajowej po 14. dniu ciąży. Podział nie przebiega całkowicie, przez co płody pozostają w mniejszym lub większym stopniu połączone. Ciąża taka uważana jest za patologiczną. Większość dzieci z takiej ciąży rodzi się martwych lub umiera niedługo po urodzeniu. Im później dojdzie do podziału, tym więcej narządów dzielą dzieci.

Ciąże niecałkowicie rozdzielone zdarzają się raz na 50 000 do 100 000 ciąż. W niektórych przypadkach możliwe jest operacyjne rozdzielenie dzieci. Czasem operacja jest konieczna tuż po narodzinach (np. gdy jedno z dzieci jest martwe lub w bardzo złym stanie). Niekiedy wspólne są ważne narządy, takie jak serce, rdzeń kręgowy. W takim przypadku rodzice muszą podjąć trudną i niezwykle przykrą decyzję o ocaleniu jednego dziecka kosztem życia drugiego lub o nierozdzielaniu bliźniąt. Bliźniaki syjamskie mogą żyć wiele lat, jednak ich życie jest obciążone wieloma trudnościami natury zdrowotnej, funkcjonalnej i psychicznej.

Bliźniaki to wyzwanie nie tylko po urodzeniu, ale i w czasie ciąży. Wiele ciąż bliźniaczych uważanych jest za ciąże wysokiego ryzyka. Zmiany adaptujące organizm matki do ciąży i porodu są tu znacznie nasilone. Sam ciężar rozwijających się dzieci sprawia wielu kobietom trudności. Wśród zagrożeń i powikłań związanych z ciążą mnogą wymienia się:

• silne obciążenia kręgosłupa,
• niedokrwistość,
• nasilone wymioty,
• zwiększone ryzyko rozwoju nadciśnienia ciążowego,
• wielowodzie,
• przedwczesny poród,
• krwotok poporodowy.

Zobacz: Nadciśnienie w ciąży może prowadzić do zaburzeń zdrowia psychicznego u dziecka

Porody w przypadku ciąż mnogich rzadko odbywają się drogą naturalną. Bliźnięta często są ułożone niepoprawnie (główkami w górę lub jedno główką w górę, drugie w dół), co sprawia, że konieczne jest wykonanie cesarskiego cięcia. Ponad połowa dzieci z ciąż mnogich rodzi się przedwcześnie, a ich masa urodzeniowa jest nawet o kilogram mniejsza, niż masa noworodków z ciąż pojedynczych.