Zez – rodzaje, przyczyny, leczenie operacyjne. Jak rozpoznać zez u niemowląt?

Na czym polega zez?

Zez, którego łacińska nazwa to strabismus, jest chorobą polegającą na niewłaściwym ustawieniu oraz ruchomości gałek ocznych. Chorobie tej zazwyczaj towarzyszą różnego typu zaburzenia widzenia jednoocznego i obuocznego. W takim przypadku obie lub tylko jedna z gałek może się obracać czy też wędrować na zewnątrz lub do wewnątrz, do dołu albo do góry. Zez może mieć charakter stały lub zmienny, a zatem pojawiać się i znikać. Choć niesymetryczne ustawienie osi oczu jest najbardziej charakterystycznym objawem zeza, problemem w tym schorzeniu nie jest tylko ten nieestetycznego defektu. Dlatego też, aby zwrócić uwagę na to, iż choroba ta ma również poważne konsekwencje zdrowotne, specjaliści często nazywają ją chorobą zezową.

Zez i jego rodzaje

Zez jest szeroko opisywany w literaturze, w związku z czym istnieje wiele rodzajów i podziałów zeza. Wśród nich wyróżniamy, chociażby podział na zez:

• Jednostronny, który polega na zezowaniu jednego oka.
• Naprzemienny, który polega na zezowaniu raz jednego, a raz drugiego oka.

Bardzo popularny jest również podział zeza ze względu na kierunek odchylenia oka. Wówczas rozróżniamy zez:

• Zbieżny, który polega na odchyleniu oka w kierunku nosa.
• Rozbieżny, który polega na odchyleniu oka w kierunku skroni.
• Ku górze, który polega na odchyleniu oka w kierunku czoła.
• Ku dołowi, który polega na odchyleniu oka w kierunku brody.

Oprócz tego, w chorobie zezowej stosuje się podział, w którym wyróżnia się:

• Zez ukryty, który dotyczy zaburzeń równowagi mięśni ocznych, stanowiących przyczynę wyłączenia się widzenia obuocznego i problemów z fuzją (scalanie obrazu z obu oczu).
• Zez jawny towarzyszący, który spowodowany jest trwałym odchyleniem osi jednego oka w stosunku do osi oka ustawionego na wprost, na skutek zaburzenia równowagi siły działania poszczególnych grup mięśni ocznych.
• Zez jawny nietowarzyszący, inaczej porażenny, który powstaje na skutek porażenia nerwu zaopatrującego daną grupę mięśni ocznych, powoduje zablokowanie możliwości poruszania gałką oczną w określoną stronę.

Przyczyny zeza

Zez jest chorobą, która może mieć różne przyczyny. Istnieje bowiem wiele czynników, które mogą wpływać na nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych u pacjenta. Do głównych przyczyn zeza należą jednak:

• Niemiarowość oka (wady refrakcji).
• Choroby gałki ocznej lub oczodołu.
• Schorzenia mięśni ocznych lub ich unerwienia.
• Choroby ośrodkowego układu nerwowego.
• Czynniki genetyczne.
• Uraz powodujący ograniczenie ruchomości gałki ocznej.
• Uszkodzenie mózgowia.

Jakie objawy daje zez?

Zez przez większość osób jest kojarzony przede wszystkim z najbardziej charakterystycznym objawem, jakim jest widoczne, nieprawidłowe i nierównoległe ustawienie gałek ocznych. Taki defekt nie występuje jednak u pacjentów z zezem ukrytym. Może on zostać ujawniony w trakcie badania, choć zdarza się również, że choroba ta ujawnia się samoistnie, gdy nastąpi osłabienie obuocznego widzenia. W takim przypadku, nieprawidłowe ustawienie oka zaczyna być dostrzegalne, a pacjent widzi podwójnie.

U pacjentów z zezem towarzyszącym zez jest już widoczny i widzą oni słabiej na oko zezujące. Chyba że jest to przypadek zeza naprzemiennego, w którym ostrość wzroku jest właściwa. Jeśli natomiast chodzi o zeza porażennego, pojawiają się zaburzenia w ruchu chorego oka lub oczu, pacjent widzi podwójnie i często można zaobserwować u niego wyrównawcze ustawienie głowy.

Zez u niemowlaka

Zez występuje u bardzo dużej liczby noworodków. Często jest on przyczyną występowania tak zwanego leniwego oka u maluchów. Jest to stan niedowidzenia, w którym tylko jedno oko przekazuje informację wzrokową do mózgu. W drugim oku zdolność widzenia jest wówczas znacząco osłabiona. Początkowo, oczy dziecka często wędrują, jednak w momencie osiągnięcia przez malucha 3. lub 4. miesiąca życia, powinien on już potrafić skupiać wzrok na niewielkich przedmiotach. Jego oczy powinny być również zdolne do równoległego ustawienia. Natomiast około 6. miesiąca życia, zdrowy niemowlak może już ogniskować wzrok zarówno na bliskich, jak i na odległych przedmiotach.

Rodzice powinni rozważyć wizytę u specjalisty w sytuacji, gdy widoczny zez utrzymuje się u niemowlaka przez okres przekraczający 4 miesiące. Konsekwencją tego schorzenia jest przecież nie tylko defekt kosmetyczny. Zez upośledza właściwe widzenie obuoczne, co w niektórych przypadkach skutkuje niedowidzeniem graniczącym czy też ślepotą.

Okulista przede wszystkim ocenia jakość i ostrość widzenia w obu oczach dziecka. Aby to zrobić, obserwuje, w jaki sposób zachowują się gałki oczne podczas podążania wzroku na przykład za kolorową zabawką. Często przeprowadzany jest także test, w ramach którego naprzemiennie zasłania się oczy dziecka zasłonką albo ciemnym szkłem. W ten sposób można stwierdzić, które z oczu zezuje. Lekarz może także zlecić wykonanie badania dna oka, aby wykluczyć, chociażby nowotwór oka.

Jak dbać o wzrok?

Jak wygląda leczenie zeza?

Zez może zostać skutecznie wyleczony, jednak odpowiednia terapia musi zostać wdrożona na jak najwcześniejszym etapie życia pacjenta. Zwłaszcza że schorzenie to może być również przyczyną wielu nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak nawracające bóle głowy, bóle oczu czy podwójne widzenie. Zez u dziecka może być początkowo leczony poprzez noszenie przez pacjenta opaski na zdrowym oku. Jego zasłonięcie sprawia, że oko chore jest zmuszane do podjęcia większego wysiłku i skupiania wzroku. Innym sposobem na osiągnięcie tego celu może być również zapuszczanie pacjentowi kropli rozszerzających źrenicę do zdrowego oka, przez co obraz nim widziany staje się zamazany.

U większości dzieci, lekarze zalecają również stałe noszenie okularów. Mogą one skutecznie poprawić zdolność wędrującego oka do ogniskowania, a także wyregulować kierunek linii wzroku, aby się zsynchronizowały i wyprostowały.

Operacja zeza u dzieci i dorosłych

Zez u większości pacjentów jest leczony operacyjnie. Decyzja o zabiegu jest podejmowana zwłaszcza, gdy chodzi o zez skośny, pionowy lub zez o dużym kącie. Celem takiego leczenia jest wzmocnienie tych mięśni, które działają zbyt słabo i osłabienie tych, które działają za mocno. Oczywiście im wcześniej zostanie przeprowadzona operacja, tym większe szanse na to, że zakończy się pełnym sukcesem. Z tego powodu, najlepiej, jeśli zabieg będzie wykonany do 10. roku życia. Wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo tego, że gałkom ocznym zostanie przywrócone właściwe ustawienie oraz że pacjent nauczy się prawidłowego widzenia obuocznego. Jeśli natomiast chodzi o zeza u dorosłych, nie ma już możliwości przywrócenia prawidłowego widzenia, nawet poprzez leczenie operacyjne. W przypadku tych pacjentów zabieg ma zatem charakter czysto kosmetyczny, niwelując w ten sposób defekt estetyczny.

Jak przebiega operacja zeza

Jeszcze przed podjęciem decyzji o operacji, lekarz ocenia wadę wzroku pacjenta, sprawdza widzenie obuoczne i przeprowadza próby dwojenia w przypadku osób dorosłych. Szczegółowy wywiad z pacjentem przeprowadza również anestezjolog, ponieważ operacje zeza są wykonywane w pełnej narkozie.W trakcie zabiegu lekarz najczęściej nacina ściankę zewnętrzną oka, aby wyregulować napięcie, jakie mięśnie zewnętrzne wywierają na jedno lub dwoje oczu. W niektórych przypadkach przeprowadzany jest także zabieg resekcyjny, który pozwala na skrócenie mięśni ocznych oraz poprawieniu ich położenia.

Po operacji, na oko zostaje nałożony opatrunek, który jest zdejmowany kolejnego dnia. Przez następne kilka do kilkunastu dni oko jest zaczerwienione i opuchnięte oraz łzawi. Przez kilka tygodni pacjent musi stosować krople przeciwzapalne, unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz zabrudzeń oka. Konieczne jest także pojawianie się na kontrolach u lekarza, zgodnie z jego zaleceniami.