Użądlenia owadów: osy, pszczoły, trzmiela i szerszenia. Jak się przed nimi bronić?

Użądlenie trzmiela

Trzmiele są owadami błonkoskrzydłymi o bardzo łagodnym usposobieniu. Atakują one w ostateczności – w przypadku poczucia bezpośredniego zagrożenia. Trzmiele to stosunkowo duże owady (dojrzałe osobniki osiągają długość ciała do 30 mm) o gęstym owłosieniu i jaskrawo-czarnym ubarwieniu. Użądlenia trzmiela zdarzają się rzadko, ale są one stosunkowo bolesne. Co ważne, żądło trzmiela nie pozostaje w skórze, ponieważ nie ma ono haczykowatych zakończeń. Jad trzmieli charakteryzuje się mniejszą toksycznością od jadu innych owadów błonkoskrzydłych. Po użądleniu zazwyczaj występuje miejscowy obrzęk i zaczerwienienie.

Użądlenie pszczoły

Pszczoły to owady z rodziny pszczołowatych z rzędu owadów błonkoskrzydłych. W porównaniu do trzmieli są one stosunkowo niewielkie – ich maksymalna długość ciała to 18 mm (wyjątkiem jest pszczoła-matka). Pszczoły mają bardzo zróżnicowane ubarwienie – począwszy od jednolicie czarnego, przez ciemnobrązowe, aż po żółte i ciemnopomarańczowe. Z natury nie są to owady agresywne – atakują wyłącznie w samoobronie. Co ważne, największe zagrożenie użądleniem występuje w pobliżu gniazda pszczół – wówczas stają się znacznie bardziej agresywne, co związane jest z obroną swojego terytorium. Z tego powodu przebywanie w pobliżu uli, bez odpowiedniego zabezpieczenia, jest niebezpieczne dla człowieka. Dodatkowo użądlenie jednej pszczoły powoduje rozsianie zapachu jadu, co stanowi dla pszczół informację o potencjalnym zagrożeniu. Pracujące pszczoły spotkane na łące czy nawet w przydomowym ogródku zazwyczaj nie są agresywne i nawet lekko dotknięte mogą nie zaatakować. Związane jest to z tym że pszczoła wraz z żądłem traci fragment odwłoku, przez co ginie.

Użądlenie osy

Osy to owady z rodziny osowatych z rzędu owadów błonkoskrzydłych. Wielkością można porównać je do pszczół – ich maksymalna długość ciała może wynosić 18 mm, zwykle jest to jednak 10-15 mm. Osy charakteryzują się czarno-żółtym ubarwieniem i silnym przewężeniem tylej części ciała. Z natury są one owadami znacznie bardziej agresywnymi od trzmieli czy pszczół, ale z reguły atakują w przypadku poczucia bezpośredniego zagrożenia. Zdarzają się jednak przypadki ataku os bez wyraźnego powodu. Co ważne, osa może użądlić kilkukrotnie, ponieważ jej żądło jest gładkie i z łatwością może je wyciągnąć.

Użądlenie szerszenia

Szerszenie to owady z rodziny osowatych z rzędu owadów błonkoskrzydłych. Charakteryzują się one zróżnicowanym ubarwieniem – w Polsce najczęściej można spotkać gatunek szerszenia o czarnym tułowiu i rudych plamach. Ich cechą dystynktywną jest wielkość – średnia długość ciała szerszenia wynosi aż 20 mm. Co ważne, toksyczność jadu szerszeni europejskich porównywalna jest do jadu os i pszczół. Dlatego też do mitów należy zaliczyć przekonanie, że użądlenie kilku szerszeni może doprowadzić do śmierci (wyjątkiem jest uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych). Przy czym użądlenie szerszenia jest znacznie boleśniejsze od użądlenia innych owadów, co jest wynikiem dłuższego żądła, które znacznie głębiej penetruje skórę. Ponadto jad szerszenia zawiera acetylocholinę, która powoduje silne pieczenie rany. Nie bez znaczenia przy tym jest to, że szerszenie są znacznie mniej agresywne od os i trudniej je sprowokować.

Ugryzienie mrówki

Mrówki to bardzo zróżnicowana grupa owadów należąca do rzędu owadów błonkoskrzydłych. W Polsce żyje aż 103 gatunków mrówek, z czego zdecydowana większość jest niejadowita. Podobnie jak inne wyżej wymienione owady także i mrówki atakują wyłącznie w samoobronie. Ugryzienie mrówki polega na nacięciu skóry, a następnie podlaniu rany jadem, którego głównym składnikiem jest kwas mrówkowy. Skutkiem ugryzienia jest miejscowe podrażnienie i zaczerwienienie skóry. Oprócz tego może pojawić się świąd i ból, który znika samoistnie po kilkunastu minutach od ataku mrówki.

Alergia na jad osy, pszczoły, trzmiela i szerzenia

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych: pszczół miodnych, os, szerszeni, trzmieli i mrówek, jest poważnym problemem medycznym, ponieważ może skutkować reakcją anafilaktyczną, która stanowi zagrożenie dla życia. Reakcja na użądlenie wyżej wymienionych owadów może różnić się w zależności od stopnia uczulenia, miejsca użądlenia i toksyczności jadu. Co ciekawe, dotychczasowe badania wskazują, że w jadzie owadów błonkoskrzydłych znajduje się ok. 10 alergenów o różnym stężeniu. Wśród najważniejszych składników można wymienić; fosfolipazę A (Api m 1), hialuronidazę (Api m 2), kwaśną fosfatazę (Api m 3), a także melittynę (Api m 4).

Reakcja na ukąszenie pszczoły, osy czy szerszenia, w przypadku uczulenia na ich jad, może ograniczyć się wyłącznie do miejscowego stanu zapalnego. Znacznie poważniejszym przypadkiem jest reakcja, polegająca na pojawieniu się spectrum objawów ogólnych, które stanowią poważne zagrożenie dla życia. Objawy te mogą się nasilać w przypadku użądlenia w okolice błony śluzowej.

• Objawy skórne w przypadku uczulenia na jad owadów: pokrzywka, świąd, obrzęk naczynioruchowy Quinckego, który charakteryzuje się obrzękiem twarzy, małżowin usznych i dłoni.
• Objawy dotyczące układu oddechowego w przypadku uczulenia na jad owadów: skurcz oskrzeli, świszczący oddech, duszność i świst krtaniowy (w przypadku ukąszenia w szyję).
• Objawy dotyczące układu pokarmowego w przypadku uczulenia na jad owadów: nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha, bóle podbrzusza, krwawienie z dróg rodnych.
• Objawy dotyczące układu krwionośnego w przypadku uczulenia na jad owadów: spadek ciśnienia tętniczego, zamroczenie, utrata przytomności, zaburzenia rytmu serca, skurcz naczyń wieńcowych (rzadko).
• Objawy dotyczące układu neurologicznego w przypadku uczulenia na jad owadów: zawroty głowy, ból głowy, napady drgawek.
• Najpoważniejszą reakcją na jad osy, pszczoły czy szerszenia jest wstrząs anafilaktyczny, który polega na nagłym spadku ciśnienia tętniczego, utracie przytomności i zatrzymania akcji serca.

Prawidłowa reakcja na ukąszenie takich owadów jak: pszczoła, osa, szerszeń, trzmiel czy mrówka, charakteryzuje się wystąpieniem miejscowego odczynu, któremu towarzyszy miejscowe zaczerwienienie, niewielki obrzęk i ból utrzymujący się do kilku godzin.

Objawy uczulenia na jad, a nawet zatrucia zawartymi w nim związkami, może wywołać również ugryzienie przez meszkę, której dorosłe osobniki żeńskie żywią się ludzką krwią tak jak komary.

Postępowanie po użądleniu owadów

Najważniejszym elementem samopomocy po użądleniu owadów błonkoskrzydłych (os, pszczół, trzmieli, szerszeni) jest usunięcie żądła. Najlepiej je zdrapać lub zeskrobać np. paznokciem. Pod żadnym pozorem nie należy wyciskać żądła palcami, ponieważ w takim przypadku uwalniamy większą ilość jadu, a tym samym serwujemy sobie – większy obrzęk, ból i zaczerwienienie. Następnie należy odkazić miejsce użądlenia, a także przyłożyć lód w celu zmniejszenia dolegliwości. Opcjonalnie można także przyłożyć rozciętą na pół świeżą cebulę, korzeń pietruszki, a także wypić roztwór z wapnia. Nieco inaczej powinno przebiegać postępowanie w przypadku reakcji alergicznej. Wówczas, należy zdrapać żądło, odkazić ranę, a następnie posmarować miejsce użądlenia maścią lub żelem z kortykosteroidem. Lek ten należy aplikować na skórę kilka razy dziennie przed ok. 2-3 dni. W niektórych przypadkach zalecane jest również przyjęcie leków antyhistaminowych, a także niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Zdecydowanie najbardziej niebezpieczną reakcją organizmu na jad owadów jest wstrząs anafilaktyczny, który wymaga podania adrenaliny w postaci zastrzyku domięśniowego. Osoby uczulone na jad owadów błonkoskrzydłych powinny mieć zawsze przy sobie ampułkę z adrenaliną, a jej rodzina i przyjaciele, powinni być przeszkoleni z zasad podawania tej substancji. Jest to istotne, ponieważ adrenalina może uratować życie.

Jak uniknąć użądlenia osy, pszczoły i szerszenia?

Osy, pszczoły, trzmiele i szerszenie w większości przypadków atakują wyłącznie w samoobronie. Z tego powodu stosując się do podstawowych zasad bardzo łatwo, można uniknąć użądlenia przez te owady:

1. Unikaj jedzenia i picia na świeżym powietrzu. Jeśli jest to nie możliwe, to zawsze szczelnie przykrywaj ciasta i inne słodkie dania, a także pij napoje z pojemnika z przykrywką.
2. Nie spaceruj w pobliżu pasiek i gniazd owadów.
3. Nie używaj intensywnych perfum, ponieważ mogą one rozdrażnić owady.
4. Nie zakładaj ubrań o kolorze niebieskim, fioletowym i zielonym.
5. Nie chodź boso po trawie.
6. Unikaj przebywania w sadach.
7. Jeśli jesteś uczulony na jad owadów błonkoskrzydłych, poinformuj o tym swojego towarzysza i zawsze noś ze sobą ampułkę z adrenaliną.

Użądlenie przez osę, ukąszenie przez żmiję - jak pomóc?