Tyfus, czyli dur brzuszny – drogi zakażenia, przebieg i leczenie. Dur brzuszny szczepionka. Tyfus brzuszny, a tyfus plamisty

Tyfus to zwyczajowa nazwa choroby znanej medycynie jako dur brzuszny (łać. typhus abdominalis). To bardzo poważna, zagrażająca życiu choroba bakteryjna o ostrym przebiegu. Wywoływana jest przez bakterie Gramm – ujemne o nazwie Salmonella Typhi. Dur brzuszny należy do grupy, tak zwanych "chorób brudnych rąk".

Na świecie tyfus wciąż stanowi znaczny problem – liczba zachorowań wynosi około 16-33 milionów, z czego około 500 000 kończy się śmiercią pacjenta. W obecnych czasach dur brzuszny występuje w krajach ubogich i tropikalnych, gdzie standardy higieniczne znajdują się na bardzo niskim poziomie.

Państwami o szczególnie wysokim odsetku zakażeń są: Indie i okoliczne kraje na terenie Azji Południowej. Dur występuje także w krajach Azji Wschodniej, Afryki, Ameryki Środkowej oraz Południowej.

Zobacz: Wychodzisz ze szpitala? Od 4 sierpnia 2023 r. o tych chorobach dowie się Sanepid

Szczepionka na dur brzuszny, a także bardzo duży wzrost standardów higienicznych życia pozwoliły ograniczyć występowanie tyfusa na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. W Polsce dur brzuszny niemal nie występuje. Zdarzają się wyłącznie jednostkowe przypadki zachorowań u osób, które podróżowały do miejsc, gdzie choroba ta wciąż jest stosunkowo częsta i stamtąd przywiozły bakterię.

Tyfus brzuszny przenoszony jest za pośrednictwem brudnej wody, niemytych owoców i warzyw, a także w wyniku kontaktu z nieczystościami (fekaliami) zakażonymi bakterią odpowiedzialną za rozwój choroby.

Najczęściej do zakażenia dochodzi drogą pokarmową przez spożycie zakażonej bakteriami wody, owoców morza wyławianych z zanieczyszczonej wody lub żywności, która miała kontakt z bakterią wywołującą tyfus.
W grupie ryzyka znajdują się:

• pracownicy służb komunalnych mający styczność z nieczystościami mogącymi zawierać bakterie,
• osoby podróżujące do krajów, gdzie tyfus wciąż występuje.

Osobom tym, zalecane jest szczepienie na dur, celem maksymalnego obniżenia ryzyka zachorowania. Opracowana specjalnie na dur brzuszny szczepionka pozwala zyskać odporność na 3 lata. Szczepienionka ta przeznaczona jest dla dzieci powyżej 2. roku życia oraz dorosłych do 60. roku życia.

Tyfus, czyli dur brzuszny daje objawy w obrębie całego organizmu. Jego przebieg jest fazowy, dość typowy i powtarzalny. Dolegliwości odczuwane przez chorego narastają stopniowo, trwają zwykle do 3-4 tygodni.
Do objawów charakterystycznych dla tej choroby należą:

• gorączka, która narasta stopniowo, do momentu, aż osiągnie wartość 40 stopni Celsjusza,
• osłabienie, a następnie krańcowe wyczerpanie,
• ból i charakterystycznie wydęty brzuch,
• brunatny nalot na języku,
• zaburzenia świadomości i pracy układu nerwowego,
• różyczka durowa – różowa, plamisto-grudkowa wysypka na skórze nadbrzusza lub klatki piersiowej, występująca w końcowych fazach choroby,
• powiększenie śledziony i wątroby,
• powiększenie węzłów chłonnych na szyi,
• zapalenie spojówek,
• objaw Fageta – spowolnienie pracy serca mimo gorączki, która zwykle powoduje jej przyspieszenie.

Pierwsze wywołane przez dur brzuszny objawy przypominają przeziębienie lub grypę i trwają około 10-14 dni. Następnie przez 3 do 7 dni stopniowo narasta gorączka, obniża się ciśnienie tętnicze krwi i pojawia nalot na języku.

Po tym okresie występuje różyczka durowa, która daje nadzieję, że chory będzie powoli wracał do zdrowia, pod warunkiem wprowadzenia odpowiedniego leczenia. Zdiagnozowanie choroby na wczesnych etapach jej rozwoju, pozwala na zastosowanie odpowiedniego i skutecznego leczenia. Bardzo ważny, jest także ogólny dobry stan zdrowia i prawidłowa odporność chorego, które pozwalają przewidywać całkowite wyleczenie choroby.

Przebycie duru brzusznego nie zapewnia odporności na bakterię Salmonella Typhi. Czasową odporność zapewnia jedynie szczepienie ochronne.

Typowym badaniem diagnostycznym pozwalającym potwierdzić zakażenie bakterią Salmonella Typhi jest posiew krwi. Dodatkowo może zostać wykonany posiew moczu lub kału w kierunku wykrycia pałeczki duru brzusznego.

Organizm człowieka z niezaburzoną odpornością jest w stanie poradzić sobie z chorobą, jeśli zostało podjęte jej leczenie. Tyfus wymaga kuracji odpowiednimi antybiotykami. Do najczęściej stosowanych preparatów należą leki zawierające chloramfenikol (o potwierdzonym działaniu przeciwko pałeczce duru brzusznego), ampicylinę i sulfametoksazol. Oprócz tego stosuje się leczenie objawowe, polegające na nawadnianiu organizmu chorego i wyrównywaniu poziomu elektrolitów. Podawane są także leki stymulujące krążenie krwi.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na tyfus podczas podróży do krajów tropikalnych jest połączenie trzech metod:

• wykonana przed wyjazdem szczepionka na dur brzuszny – dostępna jest w centrach medycyny podróży,
• przestrzeganie higieny osobistej – częste mycie rąk, dokładne mycie naczyń, higiena po skorzystaniu z toalety,
• dbanie o czystość spożywanych produktów i higiena podczas posiłków – dokładne mycie owoców i warzyw, spożywanie czystej i sterylnej wody oraz produktów mlecznych z pewnych źródeł, a także wybór owoców morza ze sprawdzonych źródeł.

Tyfus plamisty (łać. Typhus exanthematicus), choć swoją nazwę zwyczajową dzieli z durem brzusznym, jest inną chorobą. Wyróżnia się dwa rodzaje tyfusu plamistego:

• tyfus plamisty europejski – wywoływany przez bakterie Rickettsia prowazekii przenoszone na człowieka przez wszy ludzkie,
• tyfus plamisty szczurzy – wywoływany przez bakterie Rickettsia prowazekii varietas mooseri, przenoszone na człowieka przez pchły ludzkie i zwierzęce.

Tyfus plamisty europejski może rozwinąć się u osoby, która zaraziła się wszami zakażonymi Rickettsią prowazekii varietas mooseri. Wspomniana bakteria zakaża wszy i rozwija się w ich organizmach. Gdy człowiek drapie skórę głowy, powstają drobne uszkodzenia na jej powierzchni, przez które wnikają bakterie wydalone przez wszy z kałem i wymiocinami.

Inną odmianę tyfusu plamistego przenoszą szczury, a dokładniej bytujące na nich pchły.

Tyfus plamisty wywołuje liczne, groźne objawy obejmujące układ nerwowy, krwionośny (w tym serce) oraz gruczoły dokrewne. Choroba ma ciężki przebieg, często kończący się śmiercią pacjenta. Ponadto wywołuje liczne, groźne powikłania.

Dziś epidemie tyfusu plamistego w krajach rozwiniętych niemal się nie zdarzają. Pozostają problemem ubogich regionów świata o niskim standardzie higienicznym.