To jedna z najgroźniejszych chorób zakaźnych. Błonica atakuje szybko, a powikłania mogą prowadzić do śmierci. Jak można jej zapobiegać?

Błonica, dyfteryt i krup to trzy nazwy tej samej jednostki chorobowej wywoływanej przez maczugowca błonicy. Choroba ta znana była już w starożytności, a pierwsze świadectwa o jej istnieniu pochodzą jeszcze z czasów prehistorycznych. Do połowy XX w. błonica była chorobą śmiertelną o stosunkowo częstych ogniskach epidemiologicznych. Dopiero w ubiegłym wieku udało się skutecznie zminimalizować liczbę osób chorujących na krup za sprawą szczepionki przeciwbłoniczej zawierającej toksoid – nieaktywną toksynę błoniczą.

W Polsce szczepienia na błonicę wprowadzono w 1954 r., dzięki czemu choroba została niemal zupełnie wyeliminowana. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH, w 2024 r. w naszym kraju zanotowano dwa przypadki błonicy, w 2023 r. – jeden, a w 2022 r. żadnego. Natomiast od kilku dni we wrocławskim szpitalu przebywa dziecko, u którego zdiagnozowano błonicę po powrocie z Zanzibaru. Sześciolatek jest w ciężkim stanie.

Zobacz też: Kolejny przypadek błonicy. Dorosły pacjent z podejrzeniem zakażenia przebywa w szpitalu

Błonica, nazywana również dyfterytem i krupem, jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie – maczugowce błonicy. Do zakażenia tymi drobnoustrojami zwykle dochodzi drogą kropelkową w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą. Co istotne, krupem można zarazić się także za pośrednictwem zwierząt domowych – psów i kotów.

Dowiedz się więcej: Jakie choroby są przenoszone przez koty i psy?

Błonica jest uznawana za jedną z groźniejszych chorób zakaźnych, ponieważ wiąże się z dużym ryzykiem zgonu. Maczugowce błonicy wnikają do układu oddechowego za pośrednictwem nosa, oczu czy gardła. Szczególnie niebezpieczne są wówczas, gdy przedostają się do krwiobiegu, ponieważ mogą one zaburzać funkcjonowanie: nerek, serca, wątroby i mózgu.

Objawy błonicy uzależnione są w głównej mierze od klinicznej postaci choroby, a dokładnie miejsca pierwszego kontaktu z maczugowcem błonicy. Wspólne objawy dla wszystkich typów krupu to:

• ból gardła o stopniu umiarkowanym,
• stan podgorączkowy,
• podwyższone tętno,
• szary lub biały nalot na migdałkach,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• nadmierna bladość,
• powiększenie migdałków podniebiennych,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• niskie ciśnienie tętnicze krwi.

Pozostałe objawy błonicy uzależnione są od postaci choroby. Wyodrębnia się:

1. Błonicę gardłową, która jest najpowszechniejszym typem tej choroby. Charakteryzuje się ona występowaniem nalotu na migdałkach podniebiennych, wysoką gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych i nieprzyjemnym zapachem z ust.
2. Błonicę nosa, która jest właściwa dla wieku niemowlęcego. Charakteryzuje się ona występowaniem ropno-wodnistego kataru, w którym wraz z rozwojem choroby pojawiają się domieszki krwi.
3. Błonicę krtani, która jest szczególnie groźna ze względu na problemy z oddychaniem. Charakteryzuje się ona występowaniem: chrypki, szczekającego kaszlu, świstów w oddechu, duszności i sinicy.
4. Błonicę toksyczną, która występuje wówczas, gdy maczugowiec błonicy przedostanie się do krwiobiegu. Charakteryzuje się ona: ogólnym osłabieniem organizmu, podwyższoną temperaturą ciała, zaburzeniami rytmu serca i porażeniem kończyn.

Mimo postępu medycyny leczenie błonicy przysparza lekarzom wielu kłopotów. Nadal jest to choroba groźna o wysokim ryzyku wystąpienia wielu powikłań. Decydujący wpływ na wynik leczenia ma czas między zakażeniem i wystąpieniem pierwszych objawów choroby, a wdrożeniem postępowania terapeutycznego. Po zdiagnozowaniu błonicy pacjentom jak najszybciej podaje się surowicę, w celu wyeliminowania ryzyka ewentualnych powikłań po wniknięciu maczugowca błonicy do krwiobiegu.

Dalsze leczenie błonicy polega na wdrożeniu antybiotykoterapii. Antybiotykiem pierwszego rzutu jest penicylina. W przypadku uczulenia na ten antybiotyk, stosuje się erytromycynę lub metronidazol. W przypadku błonicy krtani, która jest najpoważniejszą postacią krupu, konieczna jest intubacja, której celem jest udrożnienie dróg oddechowych pacjenta.

Dodatkowo dziecku choremu na błonicę zaleca się podawać chłodne, a nawet zimne napoje. Odgrywają one dużą rolę w leczeniu krupu, ponieważ zmniejszają przekrwienie górnych dróg oddechowych.

Błonica jest poważną chorobą zakaźną o wysokim ryzyku wystąpienia groźnych powikłań, których nie należy bagatelizować. Powikłania te wynikają w głównej mierze z przedostania się maczugowców błonicy do krwiobiegu. Mogą one dotyczyć: nerek, nadnerczy, wątroby, serca i innych narządów wewnętrznych.

Wystąpienie powikłań po błonicy wiąże się z ryzykiem nagłego zgonu. Z tego powodu lekarze po przebyciu błonicy zalecają zaniechanie wszelkiej aktywności fizycznej, ponieważ wiąże się ona z wystąpieniem nagłej śmierci sercowej.

Do tej pory w Europie każdego roku odnotowywano 20-30 zachorowań i kilka zgonów z powodu błonicy, w 2022 r. liczba zachorowań zaczęła wzrastać. Od czasu wprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych nie zaobserwowano w Polsce żadnych ognisk epidemiologicznych tej choroby.

Szczepionka przeciw błonicy zaliczana jest do tzw. szczepionek inaktywowanych, które zawierają zabite drobnoustroje chorobotwórcze (w tym przypadku toksynę błoniczą). Szczepienie to podawane jest w formie szczepionki skojarzonej DTP: przeciw błonicy, krztuścowi i tężcowi.

• I dawka szczepionki DTP – 2. miesiąc życia dziecka,
• II dawka szczepionki DTP – 3.-4. miesiąc życia dziecka,
• III dawka szczepionki DTP – 5.-6. miesiąc życia dziecka,
• IV dawka szczepionki DTP – 16.-18. miesiąc życia dziecka,
• szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa – 6. rok życia dziecka,
• szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa, z obniżoną zawartością błonicy i krztuśca – 14. rok życia dziecka,
• szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa, z obniżoną zawartością antygenów błonicy – 19. rok życia (szczepienie zalecane).

Źródło: Program Szczepień Ochronnych w 2025 roku szczepienia.info