Sperma (nasienie) - skład, barwa, konsystencja i badania

Co znajduje się w spermie?

Sperma to płynna wydzielina, która charakteryzuje się zróżnicowanym i bogatym składem. Oprócz plemników znajdują się w niej także:

• Hormony – m.in. prostaglandyny,
• Aminokwasy,
• Enzymy,
• Witamina C i B12,
• Cukry – fruktoza i galaktoza,
• Składniki mineralne – magnez, cynk, wapń, selen,
• Cholesterol i lipidy,
• Poliaminy: spermidyna (chroni materiał genetyczny plemników), kadaweryna i putrescyna (obie odpowiadają za zapach nasienia).

Wbrew pozorom plemniki nie są jedynym składnikiem spermy, który odgrywa istotną rolę w procesie zapładniania. Jej ważnym składnikiem jest również spermidyna, która odpowiada za wytworzenie w nasieniu środowiska zasadowego, chroniącego plemniki przed kwaśnym odczynem pochwy. W takich warunkach, spermatozoidy (plemniki) tracą zdolność ruszania się, toteż bez spermidyny zapłodnienie nie byłoby możliwe.

W trakcie ejakulacji (wytrysku) organizm mężczyzny produkuje około 5 ml spermy (czasami mniej, czasami więcej). Taka objętość spermy zawiera około 500 milionów plemników, przy czym należy zaznaczyć, że większość z nich ginie tuż po wytrysku. Niektórzy naukowcy są zdania, że mamy tu do czynienia z naturalnym mechanizmem ewolucyjnym: do komórki jajowej ma dotrzeć najsilniejszy plemnik, co ma zagwarantować przekazanie potomstwu najlepszych genów męskich.

Sperma a zapłodnienie

Sperma wyrzucana jest przez cewkę moczową, w fazie najwyższego pobudzenia seksualnego. Aby ruchliwość plemników została zachowana w kwaśnym środowisku pochwy, nasienie musi wykazywać odczyn słabo zasadowy, o pH 7,2. Od chwili wytrysku, plemniki muszą przebyć długą drogę do żeńskiej komórki jajowej – połączenie następuje w jajowodzie. W chwili, gdy spermatozoid dociera do jajeczka, zaczyna ono produkować pewnego rodzaju osłonę, której funkcją jest zapobieganie polispermii (dotarciu kolejnych plemników).

Prawidłowe parametry nasienia

Sperma powinna wykazywać ściśle określone parametry. Są one pewnego rodzaju wskaźnikiem, pozwalającym na dokonanie oceny jakości nasienia. Co istotne, parametry, o których mowa, nie są stałe. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) co jakiś czas dokonuje ich aktualizacji. Minimalna objętość nasienia powinna wynosić 1,5 ml. Idealny odczyn to przekraczający 7,2. Minimalna liczba plemników to 39 milionów, przy czym właściwy odsetek żywych komórek to minimum 58 proc., a wykazujących ruch postępowy - minimum 32 proc. Plemniki o prawidłowej budowie powinny stanowić minimum 4 procent ogółu.

Jeżeli sperma wykazuje odstępstwo w jednym, a nawet w kilku parametrach, nie musi to świadczyć o bezpłodności. O ile zaburzenia w tym obszarze rzeczywiście wpływają na rezultaty zapłodnienia, to odstępstwa mogą też wynikać z czynników niepowiązanych, jak choćby z przebytych lub trwających infekcji.

Jaki kolor spermy jest prawidłowy?

Sperma zdrowego mężczyzny powinna mieć kolor perłowo-szary. Za barwę spermy odpowiedzialny jest gruczoł krokowy, czyli prostata. O ile kolor nasienia, podobnie jak jego konsystencja i objętość, może zmieniać się wraz z wiekiem mężczyzny, prowadzonym przez niego stylem życia, stosowaną dietą i ze wzrostem lub spadkiem aktywności seksualnej, to niektóre przebarwienia mogą wskazywać na stan chorobowy.

Żółty kolor spermy nie jest sygnałem alarmowym, o ile przebarwienie jest lekkie. Może to wskazywać na obecność niewielkiej ilości moczu w nasieniu, co wynika z faktu, że obie substancje wydalane są przez cewkę moczową. Niewielkie przebarwienie może też wynikać ze stosowanej diety.

Intensywnie żółty kolor spermy może wskazywać na rozwijający się stan zapalny, infekcję lub na zakażenie jąder. Problem może dotyczyć też gruczołu krokowego. W takiej sytuacji, zmianie koloru nasienia towarzyszy też ból i pieczenie. Oddawanie moczu jest utrudnione, może wystąpić gorączka. Wszystkie te objawy powinny skłonić do niezwłocznej wizyty u lekarza (urologa). Na podstawie postawionej diagnozy, specjalista zaordynuje odpowiednie leczenie.

Ciemny kolor spermy – czerwony lub brązowy – świadczy o obecności krwi w nasieniu, co jest efektem krwawienia narządów płciowych. Różowe zabarwienie nasienia wskazuje na świeże krwawienie. Im sperma jest ciemniejsza, tym dalej posunięty jest proces gojenia. Krwawienie najczęściej pojawia się w okolicy gruczołu krokowego. Może to wskazywać na pękniętą żyłkę lub na podrażnienie prostaty, ale może też być objawem choroby nowotworowej. Tego rodzaju przebarwień nie można lekceważyć. Wizyta u specjalisty jest koniecznością.

Pilna konsultacja lekarska jest wskazana także wtedy, gdy sperma przybiera zielony kolor. Najczęściej wskazuje to na obecność ropnej wydzieliny w nasieniu. Może to być konsekwencją infekcji bakteryjnej układu moczowo-płciowego lub choroby przenoszonej drogą płciową jak choćby rzeżączki.

Czasami zdarza się, że sperma jest przezroczysta i wodnista. Jeżeli dotyczy to mężczyzny wyjątkowo aktywnego seksualnie, nie ma powodów do obaw. Częste stosunki płciowe lub masturbacja sprawiają, że jądra, najądrza, prostata, pęcherzyki nasienne i gruczoły opuszkowo-cewkowe, nie nadążają z produkcją nasienia. W takiej sytuacji możliwość zapłodnienia jest utrudniona, co wynika z niewielkiej lub nawet znikomej liczby plemników w spermie. Nie wskazuje to jednak na żaden stan chorobowy. Kilkudniowa abstynencja seksualna pozwala przywrócić nasieniu jego prawidłowe parametry. Powodem do niepokoju jest natomiast stan, w którym nasienie jest przezroczyste, nawet pomimo zachowania dłuższej wstrzemięźliwości seksualnej. W takiej sytuacji warto wykonać stosowne badania, może to bowiem wskazywać na bezpłodność.

Czy grudki w spermie to powód do niepokoju?

Sperma charakteryzuje się zróżnicowaną konsystencją, na którą wpływa wiele czynników - od aktywności seksualnej, po stopień nawodnienia organizmu. Nie zmienia to faktu, że obecne w nasieniu grudki nie są normalnym zjawiskiem. Ich obecność wskazuje najczęściej na infekcję najądrzy lub gruczołu krokowego. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja z urologiem. Warto zaznaczyć, że jakiekolwiek zmiany w spermie powinny skłonić do badań nie tylko mężczyznę, ale także jego partnerkę. Dotyczy to przede wszystkim par, które współżyją bez prezerwatywy.

Mocz w spermie

Nasienie i mocz nie idą w parze. Dlatego z fizjologicznego punktu widzenia, jednoczesny wytrysk obu cieczy nie jest możliwy. O ile żółte przebarwienie spermy o nieznacznej intensywności, wskazujące na obecność nieznacznej ilości moczu w nasieniu, nie jest niepokojącym objawem, to większe ilości uryny, pojawiające się wraz z ejakulacją, już tak. Najczęściej wskazuje to na nie wystarczająca czynność zwieracza cewki moczowej. Może to być dysfunkcja o podłożu chorobowym, ale czasami jest też rezultatem częstej masturbacji lub częstego współżycia. Jeżeli abstynencja seksualna nie zmienia tego stanu, warto zasięgnąć porady urologa.

Kiedy należy wykonać badanie spermy?

Sperma nie zawsze wykazuje pełną zgodność z parametrami określonymi przez WHO, co nie zawsze świadczy o bezpłodności. Jeżeli jednak para ma problem z zajściem w ciążę, w pierwszej kolejności należy wykonać badanie spermy. Wynika to z faktu, że zdiagnozowanie bezpłodności u kobiety wymaga więcej czasu i jest procesem znacznie bardziej skomplikowanym, a jak wskazują dane zgromadzone przez WHO, w 30 do 60 proc. przypadków problemów z zajściem w ciążę, przyczyna leży po stronie mężczyzny.

Badanie spermy można wykonać w klinice leczenia niepłodności lub w laboratorium analitycznym. Próbka nasienia pobierana jest drogą masturbacji, do jałowego pojemnika. Niektóre placówki dopuszczają też specjalne prezerwatywy, bez zawartości środków plemnikobójczych. Przed oddaniem próbki należy zachować wstrzemięźliwość seksualną, minimum dwudniową, choć wskazana jest co najmniej tygodniowa abstynencja. W niektórych przypadkach możliwe jest pobranie próbki w warunkach domowych, należy jednak mieć na względzie, że plemniki wykazują dużą wrażliwość na zmiany temperatury, a próbka nasienia powinna dotrzeć do laboratorium w czasie nieprzekraczającym 30 minut.

Podstawowe badanie nasienia – seminogram – wykonywane jest dwiema metodami. Pierwsza z nich, mikroskopowa, jest metodą subiektywną, a prawidłowość wyników zależy od doświadczenia diagnosty, który przeprowadzał badanie.

Druga metoda – CASA – polega na analizie obrazu mikroskopowego przez system komputerowy, który ocenia podstawowe parametry spermy, przede wszystkim ruchliwość plemników. Ocenie podlega także czas upłynnienia, spermy, objętość, pH, kolor, konsystencja, liczba plemników w mililitrze, całkowita liczba spermatozoidów w ejakulacie, ruch progresywny, postępowy, całkowity i żywotność plemników, liczba plemników o prawidłowej budowie oraz konsystencja leukocytów peroksydazo-dodatnich i komórek okrągłych.

W aptekach dostępne są testy nasienia do wykonania w warunkach domowych. Większość z nich ocenia jednak całkowitą ilość plemników w ejakulacie, a ten parametr nie odgrywa kluczowej roli w staraniach o dziecko. Duża liczba plemników nie świadczy o płodności, a mała – nie musi wskazywać na bezpłodność. Można jednak spotkać testy, które badają prawidłową ruchliwość plemników i to właśnie te uznawane są za najbardziej wiarygodne, Mimo to, badanie laboratoryjne cechuje się wyższą dokładnością i ocenia znacznie więcej parametrów spermy.

Co wpływa na jakość męskiego nasienia?