Komora hiperbaryczna – jak działa? Tlenoterapia hiperbaryczna – przebieg, działanie na organizm, wskazania i przeciwwskazania

Komora hiperbaryczna (komora ciśnieniowa) to urządzenie, które wytwarza ciśnienie wyższe od atmosferycznego. Pierwotnie miała postać worka, stąd też nazwa worek Gamowa. Była wykorzystywana głównie w terapii choroby wysokościowej. Komory hiperbaryczne pozwalają chorym oddychać czystym tlenem i ułatwiają dostarczanie go do tkanek. Historia tlenoterapii wykorzystującej ciśnienie wyższe od atmosferycznego sięga XVII wieku. Dziś komory hiperbaryczne są nowoczesnymi urządzeniami o wygodnej, solidnej konstrukcji, do których może wejść nawet kilkanaście osób. Sam zabieg jest wciąż z powodzeniem wykorzystywany w medycynie. Nadal stosuje się worki Gamowa, zwłaszcza w ośrodkach leczniczych położonych na dużej wysokości (ośrodki sanatoryjne). Jednak częściej zastosowanie znajdują komory jednoosobowe i wieloosobowe (multiplace). W komorach wielomiejscowych konieczne jest stosowanie maski, inaczej niż w komorze jednoosobowej, która może mieć kształt kapsuły (pozycja leżąca) lub półkuli (pozycja siedząca).

Dzięki tlenoterapii hiperbarycznej tlen dociera do wszystkich komórek ciała pacjenta, nawet w miejsca, które są bardzo słabo ukrwione.

Sesje w komorze hiperbarycznej oddziałują na organizm następująco:

• zwiększenie dopływu tlenu także do uszkodzonych partii ciała,
• poprawa ukrwienia,
• zmniejszenie obrzęku tkanek,
• hamowanie namnażania bakterii,
• zwiększenie produkcji kolagenu i przyspieszanie procesów gojenia,
• zwiększenie aktywności komórek kościogubnych i kościotwórczych,
• zmniejszenie objętości pęcherzyków gazu we krwi.

Zabiegi w komorze hiperbarycznej są w Polsce refundowane przez NFZ, jednak refundacja dotyczy jedynie pacjentów z rozpoznaniem jednego ze ściśle określonych na liście schorzeń. Można także skorzystać z tlenoterapii w ramach prywatnej opieki medycznej. Cena jednego zabiegu w komorze wynosi w zależności od miejsca od 150 do 350 złotych.

Komora hiperbaryczna ułatwia dotlenianie organizmu. W warunkach fizjologicznych tle rozpuszcza się z osoczu krwi. Tlen w tej postaci stanowi oczywiście mniejszość względem tlenu transportowanego przez hemoglobinę, jednak pełni równie ważne role. W jednym litrze surowicy krwi wykryć można 3 ml rozpuszczonego tlenu. Według badań oddychanie stuprocentowym tlenem sprawia, że liczba ta wzrasta do 20 ml na litr surowicy. Przebywanie w podwyższonym ciśnieniu i oddychanie stuprocentowym tlenem powoduje wzrost do 50 ml tlenu na litr surowicy. Leczenie hiperbarią tlenową oparte jest na wielu prawach fizycznych i dowodach naukowych które pokazują, że dzięki wytworzonym w komorze warunkom tlen o wiele łatwiej przedostaje się do komórek ludzkiego ciała.

Sam zabieg w komorze hiperbarycznej trwa około godziny. W tym czasie pacjent oddycha czystym tlenem w trzech dwudziestominutowych cyklach z pięciominutowymi przerwami. Pacjent musi rozebrać się do bielizny lub krótkich spodenek i podkoszulka. Następnie wchodzi do urządzenia, gdzie zajmuje miejsce siedzące wraz z innymi osobami lub samodzielnie. Może także zająć miejsce leżące (jedynie w komorze jednoosobowej). Ciśnienie używane w leczeniu ma wartość co najmniej 1,4 ATA, najczęściej jest to 1,5–3 ATA. Komory typu multiplace, wieloosobowe, posiadają specjalne stanowiska z kapturami lub maskami umożliwiającymi oddychanie czystym tlenem. Wraz z pacjentami do komory hiperbarycznej wchodzi asystent, by w razie potrzeby służyć im pomocą. Ciśnienie w komorze nie zwiększa się nagle, tylko stopniowo, aż osiągnie wymagany poziom. Pacjenci mogą odczuwać objawy podobne do towarzyszących przebywaniu w startującym lub lądującym samolocie.

Komora hiperbaryczna jako narzędzie terapii znajduje zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń o ostrym przebiegu oraz przewlekłych.

Schorzenia o ostrym przebiegu to:

• choroba dekompresyjna,
• zatory gazowe w naczyniach krwionośnych,
• ostre niedokrwienie tkanek miękkich,
• urazy mięśniowo-szkieletowe,
• oparzenia termiczne II i III stopnia,
• głuchota po urazie akustycznym lub idiopatyczna,
• zatrucie tlenkiem węgla.

Schorzenia przewlekłe to:

• uszkodzenia popromienne,
• zapalenia skóry i tkanek podskórnych,
• zespół stopy cukrzycowej,
• owrzodzenia odleżynowe,
• przeszczepy skóry lub rekonstrukcja tkanek z zagrożeniem martwicą,
• zakażenie lub martwica kikuta po amputacji,
• zapalenie mostka,
• rozlane, złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego,
• zapalenie i martwica kości.

W przypadkach wymienionych powyżej tlenoterapia hiperbaryczna jest refundowana przez NFZ. W praktyce tę metodę terapii stosuje się także w przypadku trudno gojących się ran, grzybic, anemii, chorób autoimmunologicznych. Działanie hiperbarii tlenowej na organizm jest wszechstronne i skutecznie wspiera procesy regeneracyjne tkanek. Zabiegi bywają zalecane także przy przewlekłym zmęczeniu, nawracających i uporczywych bólach głowy, depresji, zaburzeniach płodności. Komora hiperbaryczna sprawdza się także w medycynie estetycznej, jako zabieg spowalniający procesy starzenia i służący naturalnej regeneracji skóry oraz tkanek podskórnych. Liczne badania pokazują, że sesje w komorze hiperbarycznej zmniejszają efekty fotostarzenia skóry.

Komora hiperbaryczna wydaje się sposobem na skuteczną terapię lub wspomaganie terapii w bardzo różnorodnych przypadkach. Istnieją jednak bezwzględne i względne przeciwwskazania do przeprowadzenia zabiegu. Do przeciwwskazań bezwzględnych, całkowicie wykluczających zastosowanie u pacjenta tlenoterapii hiperbarycznej, należą aktualnie przeprowadzana chemioterapia, przyjmowanie bleomecyny (aktualnie oraz w przeszłości) oraz nieleczona odma opłucnowa.

Z kolei przeciwwskazania względne, wymagające konsultacji z lekarzem i indywidualnego podejścia, to:

• przebyte operacje płuc,
• ostre infekcje dróg oddechowych,
• rozedma płuc,
• ciąża,
• często pojawiające się drgawki,
• podwyższona temperatura ciała,
• stosowanie doksorubicyny (należy ją odpowiednio wcześniej odstawić).

Tlenoterapia hiperbaryczna nie jest także wskazana dla osób z klaustrofobią. Zabieg wymaga przebywania w zamkniętym, dość ciasnym pomieszczeniu przez godzinę, co u pacjentów cierpiących na to zaburzenie lękowe może spowodować silny dyskomfort, a nawet atak paniki.

Komora hiperbaryczna jest narzędziem bezpiecznym, przynoszącym wiele korzyści pacjentom, którzy korzystają z sesji. Jednak stosowana w niej tlenoterapia, jak każda forma leczenia, może powodować skutki uboczne. Do najbardziej niebezpiecznych należy zatrucie tlenem. Przejawia się ono podrażnieniem krtani i tchawicy, obrzękiem błony śluzowej nosa, bólem krtani, a następnie silnym napadem kaszlu i problemami z oddychaniem, a nawet napadem drgawkowym.

Także warunki podwyższonego ciśnienia panujące w komorze mogą spowodować skutki uboczne. Najczęstszym jest ból uszu (w skrajnych przypadkach z pęknięciem błony bębenkowej). U pacjentów z infekcjami dróg oddechowych dochodzi niekiedy do urazu zatok przynosowych. Pacjentom cukrzycowym zaleca się spożycie niewielkiego posiłku przed zabiegiem, ponieważ w przeciwnym razie może dość do hipoglikemii. Krótkowidze mogą cierpieć po tlenoterapii na pogorszenie jakości widzenia, przy czym zmiany te cofają się po maksymalnie kilku miesiącach.

Podczas zabiegu tlenoterapii hiperbarycznej nad bezpieczeństwem pacjentów czuwa personel medyczny. Należy zgłaszać mu gorsze samopoczucie i niepokojące objawy.