Nadmierne pocenie – na czym polega, jakie są jego przyczyny i sposoby leczenia

Nadpotliwością nazywamy okresowy lub stale utrzymujący się stan nadmiernej aktywności gruczołów potowych i wynikające z niego zbyt intensywne wydzielanie potu. Często przejawia się w sytuacjach stresowych. Nadmierne pocenie się może mieć charakter ogólny lub miejscowy – wtedy dotyczy określonej części ciała, zwykle pach, stóp oraz dłoni.

Pocenie się jest naturalnym procesem u każdego człowieka, mając związek z termoregulacją cieplną organizmu. Pocimy się tym intensywniej, im istnieje w danym momencie większe zapotrzebowanie na schłodzenie ciała. Ma miejsce parowanie powstającego na skórze potu, co umożliwia skuteczne odprowadzanie ciepła na zewnątrz. Mechanizm ten stanowi skuteczną ochronę przed przegrzaniem. Człowiek poci się nieustannie w zależności od warunków. W naturalny sposób większa aktywność gruczołów potowych ma związek między innymi z wysoką gorączką, intensywnym treningiem fizycznym czy przebywaniem w gorącym klimacie. W optymalnych dla człowieka warunkach organizm wydziela przeciętnie około 800 ml potu w ciągu 24 godzin.

O nadmiernym poceniu mówimy wtedy, gdy ma miejsce wydzielanie znacznie większych (nawet kilkukrotnie) ilości potu względem faktycznego zapotrzebowania w związku z termoregulacją. Przypadłości tej często towarzyszy uczucie braku świeżości oraz charakterystyczny, nieprzyjemny zapach. Sam pot jest wprawdzie bezwonny. Przykry zapach powstaje na skutek jego rozkładania przez bakterie bytujące na skórze. Obok nieprzyjemnej woni, powstaje również problem natury estetycznej, w postaci widocznych dla innych osób plam pod pachami. Mechanizm nadmiernego pocenia się ma związek, z tym że układ nerwowy przesyła zbyt dużą liczbę impulsów do gruczołów potowych. Impulsy te pobudzają je następnie do zbyt intensywnego wytwarzania potu.

Przyczyny nadmiernego pocenia mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. Zadaniem lekarza jest w pierwszej kolejności zdiagnozowanie, czy nadpotliwość nie wynika z określonej choroby. Wtórna nadpotliwość może mieć związek zwłaszcza z:

• Cukrzycą.
• Nadczynnością tarczycy.
• Otyłością.
• Zatruciami.
• Gruźlicą, brucelozą i innymi chorobami zakaźnymi.
• Hipoglikemią.
• Niewydolnością serca.
• Chorobami skóry.
• Lękowymi zaburzeniami psychicznymi (np. agorafobią, fobią społeczną, zespołem lęku uogólnionego itp.).
• Ziarnicą złośliwą.
• Chłoniakami.
• Guzami nadnerczy.
• Reumatoidalnym zapaleniem stawów.
• Białaczką.
• Obecnością guza chromochłonnego.
• Akromegalią.
• Jamistością rdzenia.
• Różnego rodzaju zaburzeniami o podłożu neurologicznym (m.in. chorobą Parkinsona).
• Zespołem bezdechu sennego.
• Ciążą.
• Urazami ośrodkowego układu nerwowego.
• Andropauzą.
• Menopauzą.

Nadpotliwość wtórna na skutek procesów chorobowych występuje jednak stosunkowo rzadko. Zdecydowanie częściej problem z nadmiernym poceniem się ma charakter pierwotny idiopatyczny. Oznacza to, że przypadłość ta pojawia się bez względu na wystąpienie jakiegokolwiek czynnika zewnętrznego (choroby, gorączki, wysokiej temperatury otoczenia etc.).

Do zwiększenia intensywności wydzielania potu może prowadzić zażywanie leków:

• Hormonalnych.
• Nasercowych.
• Przeciwbólowych.
• Przeciwwirusowych.
• Na nadciśnienie.
• Neurologicznych.
• Antybiotyków.

Aby wykryć przyczyny nadpotliwości u pacjenta, lekarz rozpoczyna od przeprowadzenia z nim szczegółowego wywiadu. W jego trakcie zadaje m.in. pytania dotyczące momentu pierwszego pojawienia się objawów, stopnia ich intensywności, miejsca występowania, a także przebytych i występujących obecnie u pacjenta chorób. W celach diagnostycznych wykorzystuje się również tzw. test Minora oraz czterostopniową skalę HDSS, która pozwala stwierdzić, w jakim stopniu dolegliwości wpływają na komfort życia pacjenta. Jest on proszony o ustosunkowanie się do następujących twierdzeń:

1. Pocenie nie jest zauważalne i wcale mi nie przeszkadza.
2. Potliwość czasami mi przeszkadza albo ogranicza mnie w moich codziennych aktywnościach, lecz dolegliwości są zazwyczaj do zaakceptowania.
3. Pocenie się zazwyczaj jest trudne do zaakceptowania. Często przeszkadza mi i utrudnia podejmowanie codziennych aktywności.
4. Nie jestem w stanie zaakceptować potliwości. Zawsze mi przeszkadza i utrudnia podejmowanie codziennych czynności.

W następnej kolejności konieczne jest stwierdzenie, czy przypadłość nadmiernego pocenia się ma charakter pierwotny, czy wtórny. W tym celu konieczne może być przeprowadzenie szeregu diagnostycznych badań medycznych, pozwalających wykryć ewentualną chorobę.

Aby ograniczać problem nadpotliwości, należy przede wszystkim unikać czynników narażających na dodatkowy wzrost aktywności gruczołów potowych:

• Sytuacji stresujących.
• Spożywania pikantnych i gorących posiłków.
• Przegrzewania mieszkania.
• Podróżowania do krajów z gorącym klimatem.
• Noszenia ubrań i bielizny z syntetycznych materiałów.

Istotne jest również to, aby przestrzegać zasad higieny osobistej. Wskazane jest branie prysznica nie mniej niż dwa razy w ciągu dnia w wodzie o niezbyt wysokiej temperaturze. Osoby z nadpobudliwością pach powinny także rozważyć regularne golenie tych okolic, a także laserową depilację. Dzięki temu zdołają ograniczyć efekt przykrego zapachu w związku z rozwojem bakterii. Nieprzyjemny zapach można zamaskować również dezodorantami o właściwościach i działaniu antybakteryjnym i odświeżającym, np. w postaci antyperspirantu bez aluminium.

W leczeniu nadpotliwości organizmu stosowane są najczęściej nieinwazyjne metody, takie jak:

• Toksyna botulinowa (tzw. botoks) – metoda polegająca na wstrzykiwaniu botuliny jest w dużym stopniu komfortowa dla pacjenta, a efekty utrzymują się do ośmiu-dwunastu miesięcy. Mechanizm działania opiera się na tym, że gruczoły potowe nie są w stanie odbierać sygnałów z układu nerwowego, a tym samym tracą na określony czas zdolność do produkowania potu. Zabieg podskórnej iniekcji trwa około 30 minut i jest bezbolesny dzięki zastosowaniu kremu znieczulającego. Należy powtarzać iniekcję raz do roku.
• Nowoczesne zabiegi medycyny estetycznej – urządzenia emitujące mikrofale docierają do gruczołów potowych i w trwały sposób je niszczą. Zabieg z ich wykorzystaniem nie jest wskazany m.in. kobietom w ciąży, karmiącym matkom, chorym z nowotworami, a także pacjentom z rozrusznikiem serca. Na skórze nie mogą się ponadto znajdować świeże rany oraz powinna ona zostać poddana depilacji.
• Antyperspiranty – nie ma także przeciwwskazań zdrowotnych do stosowania antyperspirantów, pod warunkiem, że nie są one używane na uszkodzoną skórę. Miejscowa blokada wydzielania potu przez gruczoły nie wpływa na trwałe upośledzenie termoregulacji.
• Jonoforeza – zabieg elektroleczniczy, który opiera się na porażeniu kanałów jonowych, obecnych w gruczołach potowych. W tym celu wykorzystywany jest prąd elektryczny. W trakcie zabiegu pacjent umieszcza ręce lub stopy w wodzie, aby mogło zaistnieć zjawisko przepuszczania stałego prądu elektrycznego. Zwykle przeprowadza się 10-15 zabiegów z jednodniowymi przerwami. Czas trwania każdego zabiegu wynosi 10-20 minut. Efekty utrzymują się przez kilka miesięcy, a następnie należy powtórzyć zabieg.
• Leki cholinolityczne (nie jest zalecane stosowanie atropiny z uwagi na skutki uboczne).
• Radiofrekwencja mikroigłowa – polega na zastosowaniu prądu elektrycznego o wysokiej częstotliwości. Powoduje to trwałe uszkodzenie gruczołów potowych.

Niektórym pacjentom ulgę przynosi również stosowanie domowych sposobów leczenia nadmiernego pocenia. Stosuje się w tym celu zwłaszcza:

• Napary z szałwii.
• Napary z melisy.
• Kąpiele ziołowe z użyciem brzozy, rumianku, kory dębu oraz szałwii.