Szczepienie HPV - wskazania, przeciwwskazania, skutki uboczne i kontrowersje

HPV (Human Papilloma Virus) to wirus brodawczaka ludzkiego, który jest jednym z najczęściej drobnoustrojów, przenoszonych drogą płciową. Może on odpowiadać za raka szyjki macicy, opryszczkę w miejscach intymnych, a także opryszczkę jamy ustnej. Wyróżnia się aż 150 typów wirusa HPV, wśród których wyróżnia się rodzaje wirusa wysoce onkogennego oraz te o niskim ryzyku onkogennym.

Do zarażenia HPV zwykle dochodzi drogą płciową, najczęściej w początkowym okresie aktywności seksualnej człowieka, tuż po jej rozpoczęciu. Trzeba jednak pamiętać, że zarazić można się w rezultacie nie tylko kontaktów genitalno-genitalnych, ale także oralno-genitalnych czy też poprzez kontakt dłoni z genitaliami nosiciela wirusa HPV. Co więcej, do zarażenia może również dojść już podczas porodu, gdy drobnoustroje są przenoszone z matki na dziecko. Nosicielem wirusa HPV może być zatem każdy, kto kiedykolwiek miał kontakty natury seksualnej z inną osobą. Warto jednak podkreślić, że nie u każdego nosiciela rozwinie się choroba.

Zakażenie HPV zazwyczaj przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie po kilku lub kilkunastu miesiącach. Nie jest to jednak do końca dobra informacja, ponieważ oznacza ona, iż większość osób nie ma pojęcia o obecności wirusa w swoim organizmie i nieświadomie przenosi go na swoich partnerów. Jeśli jednak pojawiają się jakieś objawy zakażenia wirusem, mogą one mieć różny charakter, w zależności od typu wirusa oraz umiejscowienia związanych z nim zmian. Mogą to być:

• Łagodne zmiany naskórka (brodawki stóp, brodawki zwykłe, brodawki płaskie, brodawki młodzieńcze krtani).
• Łagodne zmiany nabłonka błon śluzowych (brodawki oraz brodawczaki w obrębie narządów płciowych, oraz odbytu).
• Zmiany przednowotworowe w obrębie narządów płciowych (szyjka macicy, srom, pochwa) oraz odbytu.
• Zmiany nowotworowe w obrębie szyjki macicy oraz odbytu.

Szczepienia HPV są wykonywane w celu uchronienia kobiet przed zakażeniem się przede wszystkim onkogennymi typami Human Papilloma Virus, gdyż to one w głównej mierze odpowiadają za rozwój raka szyjki macicy. Należy pamiętać, że nie ma leków, które pozwoliłyby nam zwalczyć sam wirus brodawczaka ludzkiego. W przypadku jego wykrycia, możliwe jest tylko wdrożenie leczenia objawowego. Dlatego też profilaktyka obejmująca szczepienia przeciw HPV jest tak istotna.

Należy podkreślić, że zakażeniu wirusem HPV mogą ulec zarówno kobiety, jak i mężczyźni. W przypadku panów jednak częstotliwość rozwoju groźnej choroby jest znacznie niższa. W związku z tym, pod względem klinicznym oraz epidemiologicznym, szczepienia HPV powinny dotyczyć w głównej mierze kobiet. Nie ma jednak żadnych przeciwwskazań do tego, aby szczepionka była podawana również mężczyznom, tym bardziej, że jako nosiciele mogą przenosić wirusa HPV na swoje partnerki.

Szczepienia przeciw HPV nie są obowiązkowe, dlatego można je wykonać jedynie na własny koszt. Ceny szczepionki za jedną dawkę to obecnie około 400-500 złotych. Warto jednak wiedzieć, że co jakiś czas, w niektórych miastach i gminach w Polsce organizowane są specjalne akcje profilaktyczne raka szyjki macicy. W ich ramach oferowane jest wówczas bezpłatne szczepienie dziewczynek w określonym wieku.

Szczepionki HPV zawierają w swoim składzie wirusopodobne cząstki, które zostały pozyskane drogą rekombinacji genetycznej. Są one stosowane w wielu krajach na całym świecie, jako jeden z najważniejszych elementów profilaktyki raka szyjki macicy i pozostałych nowotworów wywoływanych przez wirus HPV. W Polsce obecnie dostępne są 3 rodzaje szczepionki na HPV. Są to:

• Szczepionki dwuwalentne: działają przeciw dwóm typom wirusa HPV-16 i 18; wykorzystywane są w profilaktyce zmian przednowotworowych narządów płciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) oraz raka szyjki macicy i narządów płciowych, będących rezultatem zakażenia HPV-16 i 18; mogą być podawane kobietom oraz dziewczynkom, które mają więcej niż 9 lat.
• Szczepionki czterowalentne: działają przeciw czterem typom HPV 16, 18, 6 i 11; wykorzystywane są w profilaktyce zmian przednowotworowych szyjki macicy, nowotworu szyjki macicy, odbytu oraz brodawek na narządach płciowych (kłykcin kończystych), będących rezultatem zakażenia HPV typu 6, 11, 16 i 18; mogą być podawane kobietom i dziewczynkom, które mają więcej niż 9 lat, a także mężczyznom i chłopcom powyżej 9. roku życia.
• Szczepionki dziewięciowalentne: działają przeciw dziewięciu typom HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58; najnowsza szczepionka wykorzystywana w profilaktyce zmian przednowotworowych oraz nowotworów narządów płciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) i odbytu, a także brodawek narządów płciowych, będących rezultatem zakażenia HPV typu 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58; mogą być podawane kobietom i mężczyznom po 9. roku życia.

Każdy rodzaj szczepionki przeciw HPV jest podawany w formie zastrzyku domięśniowego i wymaga podania trzech dawek. Druga dawka powinna zostać zaaplikowana do 8 tygodni od pierwszego zastrzyku. Natomiast trzecia dawka jest podawana po upływie co najmniej 6 miesięcy od pierwszej dawki. Cykl szczepienia przeciw HPV powinien się zamknąć w jednym roku.

Przyjęte w odpowiednim czasie, szczepionki HPV wykazują bardzo dużą skuteczność, zmniejszając zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego typu 6, 11, 16 i 18 o około 90%. Tym samym, znacząco ograniczona została również zachorowalność na schorzenia brodawek narządów płciowych oraz liczba wysokiego stopnia patologii szyjki macicy.

Aby osiągnąć jej największą skuteczność, szczepionka przeciw HPV powinna zostać podana dziewczętom i młodym kobietom oraz chłopcom i młodym mężczyznom powyżej 9. roku życia, którzy nie rozpoczęli jeszcze aktywności seksualnej. Kluczowe jest bowiem to, aby przeprowadzić szczepienie przed zakażeniem się wirusem brodawczaka ludzkiego. Według specjalistów optymalnie powinien być to okres pomiędzy 11 a 12 rokiem życia.

Podobnie jak w przypadku każdej innej szczepionki, istnieje grupa pacjentów, która odczuwa różnego typu skutki uboczne czy też działania niepożądane po podaniu im szczepionki na HPV. Warto jednak podkreślić, iż w większości przypadków jest ona dobrze tolerowana przez organizm, a powikłania zdarzają się niezwykle rzadko. Pośród nich należy wymienić:

• Omdlenia.
• Ból w miejscu wstrzyknięcia.
• Zaczerwienienie.
• Świąd.
• Obrzęk.
• Ból głowy.
• Ból mięśni.
• Zmęczenie.
• Zaburzenia ze strony układu pokarmowego.
• Zawroty głowy.
• Reakcje alergiczne.
• Miejscowe zaburzenie czucia.

Czy w Polsce szczepienia przeciwko wirusowi HPV powinny być obowiązkowe?

Szczepionka HPV nie powinna być podawana:

• Osobom poniżej 9. roku życia.
• Kobietom w ciąży.
• Osobom uczulonym na którykolwiek ze składników szczepionki.
• W przypadku, gdy dana osoba przechodzi ostrą infekcję lub/oraz ma wysoką gorączkę.

Sporo osób zaczęło mieć wątpliwości co do bezpieczeństwa podawania szczepionek przeciw HPV w związku z pojawiającymi się informacjami jakoby miały one wywoływać u pacjentów groźne schorzenia. Jak się okazało, kontrowersje związane z tymi doniesieniami nie mają jednak żadnych podstaw.

Europejska Agencja Leków dokonała w 2015 roku przeglądu wszystkich badań klinicznych, zgłoszeń ze strony osób pracujących w sektorze ochrony zdrowia oraz samych pacjentów na temat niepożądanych odczynów poszczepiennych, oraz wszelkich istniejących raportów dotyczących stosowania szczepionek na HPV. Wyniki tych prac nie potwierdziły, iż istnieje jakikolwiek związek przyczynowy między samym szczepieniem a zapadalnością na kompleksowy zespół bólu regionalnego (CRPS) i zespół tachykardii postawno-ortostatycznej (POTS). Okazało się, że częstotliwość występowania tych schorzeń jest taka sama w grupie kobiet nieszczepionych oraz tych, którym podano szczepionkę na HPV.