Punkcja - na czym polega punkcja, jakie są jej rodzaje i jakie niesie ze sobą ryzyko?

Na czym polega punkcja?

Punkcja to zabieg medyczny, który najczęściej ma na celu pobranie kawałka tkanki do badań laboratoryjnych lub płynu zgromadzonego w jamie ciała. Punkcja polega na nakłuciu specjalną, długą igłą. W ten sposób można również opróżnić jamę z płynu, który nie powinien w niej zalegać lub miejscowo podać leki, precyzyjnie trafiając w konkretny obszar. Za pomocą punkcji można więc zarówno przeprowadzić badanie, jak i wdrożyć leczenie. Stanowi też ważny element diagnostyki prenatalnej. Poza badaniami wad wrodzonych płodu, do najczęściej stosowanych typów punkcji należy punkcja lędźwiowa, punkcja zatok oraz stawów kolanowych. Dzięki niej można wykryć wiele poważnych chorób, w tym w obrębie układu nerwowego.

Punkcja to zabieg o charakterze inwazyjnym. Wiąże się z naruszeniem głęboko położonych tkanek organizmu. Wykonywana jest często w znieczuleniu miejscowym, a w niektórych przypadkach nawet w ogólnym (narkozie). Prawidłowo wykonana punkcja nie powinna też wiązać się z silnym bólem ani poważnymi powikłaniami i dolegliwościami po zabiegu, choć ze względu na jego specyfikę drobne powikłania mogą się zdarzać. Lekarz powinien poinformować pacjenta o wszystkim, co istotne, zanim jeszcze rozpocznie się zabieg.

Wskazania do wykonania punkcji

Punkcja jest powszechnie stosowanym zabiegiem służącym pobieraniu materiału do analizy, podawaniu leków oraz odciąganiu zalegających płynów (np. w zatokach). Każde skierowanie na punkcję powinno wiązać się ze szczególnymi wskazaniami.

Do najczęstszych wskazań do wykonania punkcji należą:

• Podejrzenie chorób układu nerwowego (konieczność poddania próbki płynu mózgowo-rdzeniowego badaniom).
• Przedłużające się, uciążliwe choroby zatok (usuwanie ropnej wydzieliny, podanie leków).
• Konieczność podania leku do wnętrza stawu (np. kolanowego),
• Prenatalna diagnostyka wrodzonych wad płodu.
• Procedura zapłodnienia in vitro.
• Duże torbiele na nerkach.
• Diagnostyka guzów powstających w różnych miejscach.

Punkcja często stanowi niezbędny element diagnostyki, ale też umożliwia odciągnięcie płynu, co wiąże się z natychmiastową ulgą, lub miejscowe podanie leku, który dzięki temu zadziała o wiele szybciej i skuteczniej. Zastosowanie procedury jest szerokie, choć najczęściej wykonuje się kilka podstawowych zabiegów.

Punkcja - badania prenatalne z wykorzystaniem punkcji

Punkcja jest metodą pozwalającą na pobranie płynu owodniowego. Próbkę następnie poddaje się badaniu, które pozwala przeanalizować genom rozwijającego się płodu i wykryć różne wrodzone wady. Punkcja jest zabiegiem inwazyjnym, z którym zawsze wiąże się większe lub mniejsze ryzyko poronienia. Dzięki niemu wykrywa się jednak wiele zaburzeń, w tym trisomie(zespół Downa, Edwardsa, Patau), poważne choroby metaboliczne, jak dystrofia mięśniowa lub mukowiscydoza, oraz wady anatomiczne, takie jak rozszczep kręgosłupa. Zabieg pozwala na wykrycie niemal 200 różnych nieprawidłowości.

Punkcja wykonywana w celu pobrania wód płodowych odbywa się pod kontrolą USG. Należą do nich amniopunkcja oraz biopsja kosmówki. Zabieg odbywa się bez zastosowania znieczulenia, ponieważ ból związany ze wbijaniem igły punkcyjnej nie różni się intensywnością od bólu towarzyszącego pobieraniu krwi. Choć punkcja w ciąży jest owiana złą sławą, ryzyko poronienia jest w rzeczywistości niewielkie - wynosi mniej, niż 1 proc. Dzięki badaniu można szybko wykryć choroby będące podstawą do aborcji lub podjęcia natychmiastowego leczenia po porodzie.

Punkcja kręgosłupa (punkcja lędźwiowa)

Punkcja kręgosłupa, inaczej nakłucie lędźwiowe, służy pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Nakłuwany jest kręgosłup w dolnej, lędźwiowej części. Najczęstszym wskazaniem do tego zabiegu jest podejrzenie zapalenia opon mózgowych lub zapalenia mózgu. Badania płynu mózgowo-rdzeniowego umożliwia także diagnozowanie chorób autoimmunologicznych, metabolicznych, neuropatii, krwawień do przestrzeni podpajęczynówkowej. Czasem w trakcie punkcji podaje się lek wprost do kanału rdzeniowego (cytostatyki, znieczulenie, antybiotyki).

Lekarz wykonujący punkcję lędźwiową powinien mieć odpowiednie umiejętności i doświadczenie. Przed zabiegiem wykonuje się badania układu krzepnięcia krwi oraz wyklucza istnienie guza mózgu. Igła punkcyjna jest wbijana pomiędzy czwartym i piątym kręgiem lędźwiowym. Nakłucie lędźwiowe musi być wykonywane w znieczuleniu ze względu na bolesność i konieczność zachowania bezruchu. Po punkcji pacjent powinien przez kilka godzin leżeć na wznak, co pozwala zapobiec powikłaniom.

Powikłania po punkcji lędźwiowej tworzą tak zwany zespół popunkcyjny. Składają się na niego:

• Ból w miejscu wkłucia.
• Obrzęk, krwiak lub krwawienie.
• Niedosłuch.
• Sztywność i ból karku.
• Światłowstręt.

Powikłania po punkcji lędźwiowej mogą utrzymać się do tygodnia po zabiegu. Do groźniejszych, ale też dużo rzadziej powstających powikłań należą ropnie.

Punkcja kolana - leczenie stawu

Punkcja kolana służy najczęściej usunięciu nagromadzonego płynu lub podaniu leku wprost do stawu. Analogicznie wykonuje się punkcję stawów biodrowych, łokciowych czy barkowych, jednak to kolano najczęściej poddawane jest zabiegowi. Odciągnięcie zalegającego płynu często powoduje szybką ulgę i natychmiast przywraca pacjentowi możliwość chodzenia bez bólu. Można również pobrać płyn ze stawu, by zdiagnozować dnę moczanową, a także podać leki przeciwzapalne, przeciwbólowe lub kwas hialuronowy, który przyśpiesza regenerację.

Podczas zabiegiu igła do nakłuć zostaje wprowadzona do torebki stawowej. Procedura odbywa się najczęściej bez znieczulenia, ponieważ poziom bólu nie wykracza mocno poza ból towarzyszący zastrzykowi lub pobraniu krwi.

Punkcja kolana wiąże się z niewielkimi powikłaniami pod postacią bólu stawu, utrzymującego się do kilku godzin po zabiegu. Jeśli wkłucia jest zaczerwienione i opuchnięte, a ból utrzymuje się od dwóch dni, należy szybko skonsultować się z lekarzem - może to oznaczać rozwój zakażenia. To bardzo rzadkie przypadki, podobnie jak krwawienie wewnątrzstawowe.

Punkcja zatok - odciągnięcie wydzieliny

Punkcja zatok służy głównie odciągnięciu zalegającej w nich ropnej wydzieliny. Zleca się ją, gdy zapalenie zatok utrzymuje się długo i nie stępuje po antybiotykoterapii. Można wykonać punkcję zatoki szczękowej lub czołowej (punkcja Becka). Pobrana wydzielina jest poddawana badaniu w laboratorium. Oznaczenie szczepu drobnoustrojów odpowiadających za dolegliwości pozwala dobrać skuteczny antybiotyk. Podczas punkcji można też podać leki mukolityczne bezpośrednio do zatok.

Zabieg punkcji zatok jest nieprzyjemny, najczęściej wykonuje się go po podaniu znieczulenia miejscowego. Istnieje kilka powikłań typowych dla tej procedury, a wśród nich:

• Ropnie wewnątrzoponowe i zewnątrzoponowe.
• Zapalenie spojówek.
• Zapalenie nerwu wzrokowego.
• Zapalenie opon mózgowych.

Bardzo rzadko po wykonaniu punkcji zatok dochodzi do zakażenia ogólnoustrojowego i rozwoju sepsy. Po punkcji należy uważnie obserwować swoje samopoczucie i wszelkie niepokojące objawy szybko zgłaszać lekarzowi prowadzącemu.

Punkcja jajników - procedura zapłodnienia in vitro

Punkcja jajników wykonywana jest podczas procedury zapłonienia in vitro. Towarzyszy jej stała kontrola USG. Dzięki obrazowi na monitorze lekarz widzi, gdzie znajduje się igła i może precyzyjnie przeprowadzić konieczne procedury. W trakcie zabiegu lekarz pobiera oocyty (niedojrzałe komórki jajowe), które następnie poddaje się zapłodnieniu poza organizmem matki.

Procedurę punkcji jajników wykonuje się w narkozie. Powikłania obejmują bóle w podbrzuszu, a także typowe powikłania po narkozie - zawroty głowy, nudności, osłabienie. Wśród popularnych zabiegów przy wykorzystaniu igieł punkcyjnych można też wymienić punkcję nerki. Nieco rzadziej wykonywana jest punkcja opłucnej.

Punkcja - wyniki badania i dalsze postępowanie

Punkcja diagnostyczna pozwala na pobranie materiału do badań laboratoryjnych. Drugim etapem jest analiza tkanek i płynów pod kątem ich składu lub analiza wyodrębnionego DNA (w przypadku badań prenatalnych). Z uzyskanym wynikiem należy zgłosić się do lekarza, który może poprawnie go zinterpretować i odnieść do dalszego leczenia pacjenta.

Zespół Downa jest jedną z chorób genetycznych, które można wykryć dzięki punkcji w okresie prenatalnym: