Przewlekłe zapalenie trzustki prowadzi do zniszczenia tego narządu! Jak rozpoznać PZT? Dieta przy przewlekłym zapaleniu trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to długotrwały i postępujący proces zapalny prowadzący do niszczenia komórek budujących ten narząd i utraty ich funkcji. Częstość występowania przewlekłego zapalenia trzustki jest mniejsza niż ostrego zapalenie trzustki, gdyż rocznie chorują 2-9 osób na 100 tysięcy mieszkańców.

Trzustka pełni dwie podstawowe funkcje: zewnątrzwydzielniczą oraz wewnątrzwydzielniczą. Czynność zewnątrzwydzielnicza to produkcja soku trzustkowego, który doprowadzany jest do dwunastnicy. Ma on zasadowy odczyn, dlatego neutralizuje kwaśną treść pokarmową dostającą się do dwunastnicy z żołądka. Sok trzustkowy jest zasobny w enzymy trawienne rozkładające:

• tłuszcze (lipaza),
• węglowodany (amylaza trzustkowa),
• białka (trypsynogen, chymotrypsynogen).

Czynność wewnątrzwydzielniczą trzustki polega na wydzielaniu hormonów regulujących gospodarkę węglowodanową (proinsulina, insulina, glukagon). Jej funkcje wydzielnicze są regulowane przez wydzielane przez ten narząd czynniki:

• somatostatynę, która hamuje wydzielanie insuliny i glukagonu,
• polipeptyd trzustkowy hamujący produkcję soku trzustkowego.

W przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki wszystkie te procesy mogą być zaburzone.

Przewlekłe zapalenie trzustki w większości przypadków powodowane jest nadmierną konsumpcją napojów wysokoprocentowych. Specjaliści oceniają, że nawet 9 na 10 przypadków przewlekłego zapalenia trzustki może być rezultatem oddziaływania czynników toksyczno-metabolicznych, do których zalicza się właśnie spożywanie alkoholu. Nie ma większego znaczenia rodzaj trunku. Nadmierna konsumpcja może dotyczyć piwa, wina, wódki, czy whisky. Jednak ponieważ u jedynie 5-10 procent alkoholików rozwija się ta choroba, lekarze uważają, że istotny wpływ mają również inne czynniki. Wśród nich wymienia się następujące:

• palenie tytoniu,
• spożywanie wysokokalorycznej i wysokotłuszczowej diety,
• niewyleczone ostre zapalenie trzustki,
• kamica żółciowa i przewlekłe stany zapalne dróg żółciowych,
• stany zapalne, które utrudniają odpływ soku trzustkowego,
• wrzody żołądka drążące do trzustki,
• mukowiscydoza,
• mutacje genetyczne np. niedobory alfa1-antytrypsyny (występujące w osoczu krwi białko ostrej fazy),
• wady rozwojowe,
• zmiany nowotworowe w obrębie trzustki,
• zawężony przewód trzustkowy,
• zmiany pourazowe.

Zarówno w przypadku zwykłego stanu zapalnego, jak i przewlekłego zapalenia trzustki mamy do czynienia z zaburzonym funkcjonowaniem tego organu. W obu przypadkach może także dojść do uszkodzenia trzustki, która w toku kolejnych nawrotów lub epizodów nasilenia choroby staje się niezdolna do poprawnego wydzielania soku trzustkowego oraz hormonów.

Przewlekłe zapalenie trzustki wywołuje szereg zauważalnych i charakterystycznych objawów, których nie sposób zlekceważyć. Niestety początkowo mogą one zostać błędnie rozpoznane jako niegroźne problemy trawienne np. niestrawność.

Głównym objawem przewlekłego zapalenia trzustki jest długotrwały i silny ból brzucha w lewym podżebrzu promieniujący do pleców. Ocenia się, że ból występuje u 8 na 10 osób z PZT. Ból ma charakter piekący, kłujący, ściskający lub przeszywający. Jest on długotrwały, ale ma tendencję do nawracania, z wyraźnymi okresami nasilenia i osłabienia. Ma on tendencję do nasilania się o określonych porach dnia, lub w trakcie wykonywania konkretnych czynności. Pojawia się pół godziny od momentu spożycia posiłku, szczególnie ciężkostrawnego i zasobnego w tłuszcz. W niektórych przypadkach ból brzucha może trwać nawet kilka dni lub tygodni.

W czasie napadu należy przyjąć pozycję uśmierzającą ból, czyli ułożyć się na lewym boku i skulić, przyciągając kolana do klatki piersiowej

Innymi objawami przewlekłego zapalenia trzustki są:

• brak łaknienia,
• wzdęcia,
• nudności,
• utrata masy ciała,
• osłabienie,
• cuchnące biegunki z obecnością tłuszczu, które pływają (nie toną) w toalecie.

Tłuszczowe stolce wynikają z braku odpowiednich enzymów rozkładających tłuszcze pokarmowe produkowanych przez trzustkę. W wyniku przewlekłych rozwolnień dochodzi do wystąpienia zespołu złego wchłaniania, co nasila proces chudnięcia i powoduje niedożywienie. W efekcie zaburzonego wytwarzania insuliny dochodzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi. Przewlekły stan prowadzi do cukrzycy, która rozwija się dopiero po zniszczeniu 90 procent narządu.

Diagnoza przewlekłego zapalenia trzustki często stawiana średnio po 5. latach od wystąpienia pierwszych objawów. Wynika to z faktu, że testy stosowane do oceny funkcjonowania trzustki dają prawidłowe odczyty dopiero wtedy, gdy miąższ narządu jest uszkodzony w więcej niż 80 procentach. Aktywność amylazy i lipazy w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki jest lekko podwyższona, lecz w późniejszym okresie z powodu stopniowego zaniku komórek miąższowych trzustki, wartości ulegają normalizacji. Pierwsza diagnoza bywa błędna, gdyż jest ukierunkowana na nowotwory lub zaburzenia czynności jelit.

W diagnostyce przewlekłego zapalenia trzustki duże znaczenie ma szczerość pacjenta podczas wywiadu zdrowotnego przeprowadzanego przez lekarza. Jeśli pacjent nie ukrywa, że konsumuje alkohol, diagnoza może zostać postawiona szybciej. Co więcej, im bardziej zaawansowana choroba, tym łatwiej specjaliście powiązać objawy z PZT.

Do pełnej diagnostyki przewlekłego zapalenia trzustki wykorzystuje się badania obrazowe:

• USG jamy brzusznej (ultrasonografia),
• tomografię komputerową (TK).

Za ich pomocą obrazuje się stan trzustki oraz ustala przyczyny wystąpienia dolegliwości. Wykonuje się także badanie kału, w którym oznacza się stężenie elastazy typu 1.Prawidłowy wynik tego badania to wartość przekraczająca 200 mcg/g kału. Jeśli wynik elastazy mieści się w przedziale 100–200 mcg/g kału świadczy to o łagodnej lub umiarkowanej niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, wartość poniżej 100 mcg/g oznacza ciężką niewydolność zewnątrzwydzielniczą trzustki.

Badaniem przeprowadzonym bezpośrednio pod kątem diagnozy przewlekłego zapalenia trzustki jest wsteczna endoskopowa cholangiografia. To badanie polega na wstrzyknięciu do przewodu trzustkowego kontrastu, pozwalającego na dokładne zobrazowanie aktualnego stanu trzustki. Niestety, z uwagi na możliwość wystąpienia powikłań oraz inwazyjność tego badania, jest ono stosowane dopiero po wykonaniu poprzednich.

Przewlekłe zapalenie trzustki leczy się na kilka sposobów. Najkorzystniejsze efekty daje połączenie różnych form terapii. Ponadto w zależności od rodzaju i przyczyn wystąpienia stanu zapalnego może ono mieć inny przebieg.

Leczenie przyczynowe jest możliwe jedynie w przypadku, gdy stan zapalny został wywołany czynnikami autoimmunologicznymi. Stosuje się wówczas syntetyczne hormony nadnerczy, których dawka ustalana jest w zależności od masy ciała osoby chorej.

W przypadku innych rodzajów przewlekłego zapalenia trzustki stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe mające na celu zmniejszenie poziomu odczuwanych dolegliwości. Polega ono na niwelowaniu odczucia bólu, leczeniu objawów cukrzycy i zaburzeń metabolicznych, a także kontrolowaniu występujących powikłań oraz stosowaniu odpowiedniej diety. Do używanych środków farmakologicznych zaliczają się leki przeciwbólowe, leki spazmolityczne, a także (w wybranych przypadkach) leki przeciwdepresyjne i analgetyki opioidowe.

Niekiedy wykonuje się także określone zabiegi endoskopowe, mające na celu poszerzenie objętości przewodu trzustkowego, usuwanie powstających złogów, sfinkterotomię brodawek dwunastniczych (polegającą na przecięciu brodawki większej dwunastnicy tzw. brodawki Vatera) oraz leczenie torbieli rzekomych. Gdy ból wywoływane przez trzustkę jest wyjątkowo intensywny oraz niepodatny na leczenie farmakologiczne możliwe jest przeprowadzenie zabiegów chirurgicznych.

Przy przewlekłym zapaleniu trzustki szczególnie istotne jest stosowanie określonej diety, której celem jest zahamowanie procesu niedożywienia. Dieta powinna być lekkostrawna, czyli o niskiej zawartości błonnika pokarmowego (poniżej 25 g dziennie). Jednocześnie wysokokaloryczna i o niskiej zawartości tłuszczu (poniżej 40 g na dobę), przy zwiększonej podaży białka (1,0-1,5 g na kg masy ciała).

Zaleca się regularne spożywanie dużej ilości posiłków (nawet 6 w ciągu doby) o niedużej objętości. Polecanymi pokarmami są:

• sucharki,
• wafle ryżowe,
• jasne pieczywo,
• kasza manna,
• kuskus,
• kasza jaglana,
• biały ryż,
• jasny drobny makaron,
• ziemniaki,
• dżem,
• kleik,
• galaretka i kisiel,
• chude gotowane mięso i ryby,
• produkty mleczne półtłuste,
• białko jaja lub całe jaja gotowane na miękko,
• gotowane warzywa i owoce,
• masło oraz oleje roślinne dodawane do ugotowanych potraw (nie należy smażyć, a gotować w wodzie lub na parze i polewać tłuszczem żywność przed spożyciem).

Konieczne jest także przyjmowanie preparatów zawierających enzymy trzustkowe w celu usprawnienia trawienia. Zaleca się suplementację witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) oraz duże ilości witaminy C, B12 i kwasu foliowego.