Nie tylko bilans zdrowia dziecka. Te badania rób dziecku regularnie. Pediatra radzi, jakie są najważniejsze w zależności od wieku

W Polsce systematyczne badania profilaktyczne u dzieci są kluczowym elementem opieki zdrowotnej. Nazywa się je bilansami zdrowia i są one bezpłatne w ramach NFZ. Dodatkowo istnieje szereg badań przesiewowych oraz laboratoryjnych, które warto wykonywać profilaktycznie lub w przypadku wystąpienia niepokojących objawów.

– Profilaktyczne badania laboratoryjne są ważnym elementem oceny stanu zdrowia dziecka, jednak ich zakres i częstotliwość zależą od wieku, stanu klinicznego oraz wywiadu rodzinnego – podkreśla lek. med. Marta Szwarc-Bronikowska, pediatra, reumatolog dziecięcy enel-med.

Najlepiej więc skonsultować się z pediatrą, który zna historię medyczną dziecka i może dostosować zalecenia do indywidualnych potrzeb.

– U noworodków rutynowo wykonuje się badania przesiewowe w kierunku chorób metabolicznych, wrodzonej niedoczynności tarczycy i wad słuchu. W wieku niemowlęcym i przedszkolnym badania zlecane są głównie w przypadku niepokojących objawów, takich jak bladość, brak apetytu czy nawracające infekcje – wtedy najczęściej wykonuje się morfologię krwi, badanie moczu czy oznaczenie gospodarki żelaza – wylicza pediatra.

Pierwsze dni życia dziecka zaraz po porodzie to bardzo ważny okres, w którym noworodek jest szczegółowo badany. Badania te służą ocenie stopnia rozwoju noworodka oraz pozwalają wykryć wszelkie nieprawidłowości i szybko zająć się ich leczeniem. U noworodków wykonuje się więc:

• test pulsoksymetryczny – wykonywany między 1. a 2. dobą życia. Pomiar wysycenia krwi tlenem w celu wykrycia lub wykluczenia wrodzonych wad serca,

• przesiewowe badanie słuchu – zazwyczaj w 2. dobie życia. Ma na celu wczesne wykrycie niedosłuchu. Jest bezbolesne i nieinwazyjne. Od 1 stycznia 2025 r. u wcześniaków i noworodków przebywających na intensywnej terapii noworodków powyżej 7 dni wykonuje się badanie słuchu metodą ABR (rejestracja słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu),

• badania przesiewowe z krwi z pięty – krew pobiera się zazwyczaj w 3-5 dniu po narodzinach (dopuszczalne po 48 godz. od porodu). Pozwalają na wczesne wykrycie około 30 wrodzonych chorób metabolicznych i genetycznych, takich jak:

– wrodzona niedoczynność tarczycy,

– fenyloketonuria,

– mukowiscydoza,

– wrodzony przerost kory nadnerczy,

– deficyt biotynidazy,

– rdzeniowy zanik mięśni (SMA).

– inne wrodzone wady metabolizmu (np. acyduria glutarowa, propionowa, metylomalonowa, izowalerianowa, deficyty dehydrogenaz, deficyty transporterów karnityny).

Bilanse zdrowia dziecka nie są obowiązkowe, ale zalecane przez lekarzy i Ministerstwo Zdrowia. Są to okresowe badania profilaktyczne, które pozwalają na bieżąco sprawdzać, czy dziecko rozwija się prawidłowo i wykryć wady rozwojowe lub choroby na ich wczesnym etapie. Badanie przeprowadza lekarz rodzinny, pediatra lub pielęgniarka.

Bilanse te polegają na kompleksowej ocenie rozwoju fizycznego i psychoruchowego dziecka, a także wykrywaniu ewentualnych zaburzeń. Lekarz ocenia m.in. wzrok, słuch, postawę, mowę, rozwój emocjonalny i społeczny.

Bilans zdrowia dziecka wykonuje się według wieku:

• bilans zero (0.-4. doba życia) – wykonywany jeszcze w szpitalu po urodzeniu. Ocena prawidłowości budowy i zachowania noworodka,

• w pierwszym roku życia (kilkukrotnie) – zazwyczaj około 4. tygodnia życia, a następnie w okolicy obowiązkowych szczepień (6-9 tygodni, 3-4 miesiące, 6 miesięcy, 9 miesięcy, 12 miesięcy). Kontynuacja oceny stanu zdrowia, rozwoju fizycznego i psychoruchowego, wykrywanie ewentualnych zaburzeń,

• po ukończeniu 2. roku życia (bilans dwulatka) – ocena uzębienia, obecności jąder w mosznie (u chłopców), badanie wzroku i słuchu, pomiar ciśnienia tętniczego, sprawdzanie obecności wad kończyn dolnych (np. płaskostopia),

• po ukończeniu 4. roku życia (bilans czterolatka) – podobne do bilansu dwulatka, z naciskiem na ocenę rozwoju psychoruchowego,

• w 5. i 6. roku życia – bilans dziecka w ramach wizyty profilaktycznej,

• w 3. klasie szkoły podstawowej (9-10. roku życia),

• w 7. klasie szkoły podstawowej (13-14. roku życia),

• około 16-17. roku życia,

• około 19. roku życia.

Oprócz bilansów i szczepień pediatra może zalecić dodatkowe badania, szczególnie w przypadku niepokojących objawów, chorób przewlekłych w rodzinie lub w ramach profilaktyki:

• badanie ogólne moczu – profilaktycznie warto wykonywać raz w roku,

• USG jamy brzusznej – może pomóc w wykryciu zmian niewyczuwalnych podczas badania palpacyjnego. Nie jest to badanie profilaktyczne w ścisłym sensie, ale może być zalecane w przypadku wskazań,

• badanie ortopedyczne – obowiązkowe w wieku niemowlęcym (badanie stawów biodrowych), ale warto kontynuować ocenę ortopedyczną w późniejszym wieku, zwłaszcza w przypadku wad postawy czy płaskostopia,

• wizyty u stomatologa – regularne wizyty (już od pojawienia się pierwszych zębów) są kluczowe dla profilaktyki próchnicy i nauki prawidłowej higieny jamy ustnej. Warto skonsultować się także z ortodontą, który oceni czy dziecko nie ma wad zgryzu,

• wizyty u okulisty – ocena wzroku i zdrowia oczu, szczególnie jeśli występują problemy ze wzrokiem w rodzinie, czy dziecko zgłasza trudności.

Pobieranie krwi u dziecka może być potrzebne i jest to ważny element diagnostyki medycznej. Badania krwi dostarczają obiektywnych danych, które pomagają lekarzowi postawić trafną diagnozę i odróżnić różne schorzenia o podobnych objawach. Pozwalają także ocenić ogólny stan zdrowia dziecka, sprawdzić funkcjonowanie narządów wewnętrznych (nerki, wątroba, tarczyca) oraz poziom kluczowych witamin i minerałów.

– U dzieci w wieku szkolnym i nastolatków warto co kilka lat kontrolować podstawowe parametry: morfologię, glukozę, lipidogram i TSH, zwłaszcza jeśli dziecko ma nadwagę, przewlekłe choroby lub w rodzinie występują schorzenia metaboliczne. U dziewcząt w okresie dojrzewania zaleca się także ocenę gospodarki żelazem, szczególnie przy obfitych miesiączkach – podpowiada pediatra lek. med. Marta Szwarc-Bronikowska.

Te badania krwi możesz wykonać u dziecka:

• morfologia z rozmazem – profilaktycznie warto wykonywać minimum raz w roku. Pomaga ocenić ogólny stan zdrowia, wykryć anemię, stany zapalne, infekcje,

• poziom żelaza i ferrytyny – ważne dla diagnostyki anemii,

• OB i CRP (białko ostrej fazy) – wskaźniki stanu zapalnego,

• ALAT i AST (enzymy wątrobowe) – ocena funkcji wątroby,

• kreatynina –parametr oceny funkcji nerek,

• poziom glukozy – profilaktycznie, a szczególnie jeśli w rodzinie występuje cukrzyca,

• hormony tarczycy (TSH, FT4) – szczególnie jeśli w rodzinie są choroby tarczycy,

• wapń, fosfor, poziom fosfatazy alkalicznej (ALP) – ocena mineralizacji kości,

• poziom witaminy D3 – warto regularnie monitorować, zwłaszcza w Polsce, ze względu na niedobory.

Czy morfologia u dziecka musi być na czczo?

• Dzieci do 3. roku życia nie muszą być na czczo, ostatni posiłek powinien być spożyty co najmniej 3 godziny przed pobraniem.

• Dzieci powyżej 3. roku życia zazwyczaj powinny być na czczo (około 12 godzin od ostatniego posiłku), podobnie jak dorośli.

Pamiętaj, że regularne wizyty u pediatry i wykonywanie zaleconych badań są kluczowe dla zdrowego rozwoju dziecka i wczesnego wykrywania ewentualnych problemów zdrowotnych.

Źródło: Zaprowadź dziecko na bilans zdrowia pacjent.gov.pl