Nie tylko lekarz. Pielęgniarki i położne mają nowe uprawnienia. Wypiszą ci skierowanie na badania i recepty na leki

Pielęgniarki i położne w Polsce od lat sukcesywnie zyskują nowe uprawnienia, co ma na celu odciążenie lekarzy, usprawnienie dostępu do świadczeń medycznych oraz efektywniejsze funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej. Kluczowe zmiany w tym zakresie są regulowane przez Rozporządzenia Ministra Zdrowia oraz Ustawę o zawodach pielęgniarki i położnej.

Pielęgniarki i położne posiadające odpowiednie kwalifikacje (zwykle ukończony kurs specjalistyczny „Ordynowanie leków i wypisywanie recept” – część I i II oraz/lub tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa) mogą wystawiać skierowania na szeroki zakres badań diagnostycznych. Do najczęściej wymienianych należą:

• badania moczu: np. ogólne badanie moczu z oceną mikroskopową osadu,

• badania kału: np. badanie w kierunku obecności pasożytów, badanie w kierunku krwi utajonej,

• badania krwi: np. morfologia krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi, odczyn opadania krwinek czerwonych (OB),

• badania biochemiczne i immunochemiczne w surowicy krwi: np. sód, potas, kreatynina, glukoza, hemoglobina glikowana (HbA1c), doustny test tolerancji glukozy (DTTG), białko C-reaktywne (CRP), badania w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM), różyczki (IgG, IgM), przeciwciał anty-HCV, anty-HBs, badania w kierunku kiły (VDRL), aminotransferaza asparaginianowa (ASPAT), gammaglutamylotranspeptydaza (GGTP), PSA całkowity (u mężczyzn), lipoproteina A (raz w życiu między 20. a 40. rokiem życia w ramach oceny ryzyka chorób sercowo-naczyniowych).

• badania z zakresu serologii grup krwi: np. oznaczenie grupy krwi ABO i antygenu Rh D, oznaczenie przeciwciał anty-Rh.

Od 1 maja 2025 roku(a pełna realizacja od 7 sierpnia 2025 roku) pielęgniarki i położne mają również możliwość zlecania całego pakietu badań laboratoryjnych przypisanych do nowego programu profilaktycznego „Moje Zdrowie – bilans zdrowia osoby dorosłej”. Program ten jest przeznaczony dla osób dorosłych od 20. roku życia, i ma na celu wczesne wykrywanie i zapobieganie najpowszechniejszym chorobom. Brane są w nim pod uwagę także takie obszary jak zdrowie psychiczne, styl życia i uzależnienia.

Program obejmuje badania takie jak:

• morfologia krwi,

• stężenie glukozy we krwi,

• poziom kreatyniny we krwi z eGFR (parametr dotyczący nerek),

• lipidogram (cholesterol całkowity, LDL, HDL, triglicerydy),

• hormon tyreotropowy (TSH) (hormon tarczycy),

• ALAT, ASPAT, GGTP (próby wątrobowe),

• PSA całkowity (u mężczyzn, wskaźnik przerostu prostaty),

• anty-HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C),

• lipoproteina A (ocena ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, raz w życiu między 20. a 40. rokiem życia).

Oprócz rozszerzonych uprawnień do wystawiania skierowań, pielęgniarki i położne w ostatnich latach zyskały szereg innych kompetencji. Ważne zmiany, które weszły już w życie, obejmują:

• ordynowanie leków i wystawianie recept – pielęgniarki i położne, po ukończeniu odpowiednich kursów specjalistycznych, mają prawo do ordynowania wybranych leków zawierających określone substancje czynne (z wyłączeniem leków bardzo silnie działających, środków odurzających i psychotropowych), środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz niektórych wyrobów medycznych,

• wystawianie zleceń na wyroby medyczne – w ramach posiadanych uprawnień pielęgniarki i położne mogą zlecać określone wyroby medyczne,

• wykonywanie dojścia doszpikowego i podawanie produktów leczniczych drogą doszpikową– od 5 lipca 2024 roku pielęgniarki i położne z odpowiednimi kwalifikacjami mogą wykonywać te czynności,

• pobieranie materiału z górnych dróg oddechowych i wykonywanie testów antygenowych na obecność wirusów,

• wykonywanie badań USG według protokołów ratunkowych – po ukończeniu odpowiedniego kursu dokształcającego z USG, pielęgniarki mogą wykonywać takie badania,

• przeprowadzanie badań kwalifikacyjnych przed szczepieniami u dzieci powyżej 9. roku życia – dotyczy to zarówno szczepień zalecanych, jak i przeciwko COVID-19. Proponowane zmiany w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi mają na celu rozszerzenie tych kompetencji.

Ważne jest, aby pamiętać, że pełen zakres uprawnień pielęgniarek i położnych jest ściśle określony w odpowiednich Rozporządzeniach Ministra Zdrowia oraz Ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej i często wymaga ukończenia konkretnych kursów specjalistycznych lub posiadania tytułu specjalisty.