Jąkanie - przyczyny, terapia, ćwiczenia. Sprawdź, czy jąkanie u dzieci można całkowicie wyleczyć

Jąkanie najczęściej utożsamiane jest z niepłynnością mówienia. Niestety problemem jest to, że niepłynność mówienia może występować w różnych zaburzeniach mowy, np. afazji, dyzartrii, itp. i objawiać się na wiele sposobów: powtarzanie, przeciąganie, blokowanie, wtrącanie, zbędne pauzowanie, poprawianie wypowiedzianych słów.

Nie można jednoznacznie mówić o jąkaniu jak o niepłynności mówienia, ponieważ jest to jej patologiczna odmiana. Określana jest wzorem:
J = NN + NE
gdzie:

• J - jąkanie
• NN - niepłynność napięta
• NE - niepłynność emocjonalna

Niepłynność napięta zachodzi w wyniku zbyt mocnego napinania się mięśni oddechowych, artykulacyjnych lub fonacyjnych. Może przybierać różne formy, np.:

• klonus, tj. jąkanie kloniczne,
• tonus, tj. jąkanie toniczne,
• lub formę mieszaną (kloniczno-toniczną).

Niektórzy specjaliści zaliczają jąkanie do pewnego rodzaju nerwicy ruchowej lub wegetatywnej.

Do cech charakterystycznych jąkania należą:

• zmienność,
• sytuacyjność,
• sporadyczność,
• mimowolność.

Inne zaobserwowane objawy u osób z problemem jąkania się na podstawie badania przeprowadzonego przez profesora Tarkowskiego to:

• nadmierne napięcie mięśni szyi (24%), oddechowych (23%), fonacyjnych (30%), artykulacyjnych (21%) i całego ciała (22%),
• marszczenie czoła lub brwi (32%),
• przymykanie oczu (34%),
• czerwienienie się (47%),
• przyspieszone bicie serca (40%),
• wzmożone pocenie się (33%),
• bóle brzucha (29%),
• bóle serca (40%)
• wzdęcia (12%),
• zatkany nos (20%),
• migreny (11%),
• unikanie kontaktu wzrokowego (47%),
• logofobia (41%),
• zakłopotanie (41%),
• złość (24%),
• unikanie sytuacji komunikacyjnych (45%),
• mała aktywność w konwersacji (43%).

Najczęściej jąkanie pojawia się (w 90% przypadków) w wieku przedszkolnym i w tym też czasie albo dynamicznie się rozwija, albo całkowicie ustępuje. Dużo częściej uwidacznia się u chłopców. Z naukowych źródeł wynika, że statystyki te to od 3:1 nawet do 8:1 w porównaniu z jąkaniem się występującym u małych dziewczynek. Kluczową kwestią jest reakcja rodziców na pojawienie się problemu. Utarte sądy, że dziecko “wyrośnie z jąkania” czasami są fikcją. Powtarzanie ich może mieć wyłącznie degradacyjny wpływ na kontakty międzyludzkie osoby jąkającej się, która nigdy nie walczyła z tym problemem.

Kształtowanie się mowy dziecka trwa do około 7 roku życia. Na przykładzie dzieci do 4 lat, u których podejrzewa się jąkanie można zweryfikować wątpliwości na podstawie klasycznego słowa “mama” i uznać występowanie problemu u swojego dziecka, jeśli:

• powtarza głoskę (m-m-mama),
• powtarza sylabę (ma-ma-ma),
• przeciąga głoski (mmmmmmama),
• blokuje wypowiedź (...mama),
• rozrywa słowo (ma..ma).

Dodatkowo dzieci, które mają problem z jąkaniem się w okresie wczesnoszkolnym najczęściej zniekształcają artykulację. Problemy ze zrozumieniem ich mają osoby, które na co dzień z nimi nie przebywają. Dzieci te starają się tworzyć jak najkrótsze komunikaty i zazwyczaj porozumiewają się hasłami. Dla przykładu powiedzą jedynie słowo kluczowe “spacer”, zamiast zwrócić się do rodzica “Tato chciałabym pójść dziś na spacer z tobą”.

Istnieje dużo przypadków (ok. 74%), w których dzieci jąkające się w wieku przedszkolnym same poradziły sobie z tym problemem i płynność mowy u nich powróciła. Jednak taki proces trwa zazwyczaj ok. 4 lata i nie ma gwarancji, że konkretne dziecko poradzi sobie samo. Natomiast praca z jąkającym się dzieckiem i rozpoczęcie leczenia zazwyczaj daje widoczne efekty już po kilku miesiącach. Wiele z dzieci, które zostało prowadzone przez specjalistę w odpowiedni sposób po ok. 2 latach całkowicie pozbyło się problemu.

O jąkaniu u dzieci, Dawid Tomaszewski, trener w Centrum Terapii Jąkania w Mikołowie:

Jąkanie może mieć wiele przyczyn, niekoniecznie tylko jeden czynnik musi wpływać na ten proces. Mogą to być np.:

• czynniki paralingwistyczne, np. niepłynność mówienia,
• czynniki biologiczne, np. wzmożone napięcie mięśniowe,
• czynniki psychologiczne, np. logofobia,
• czynniki społeczne, np. stres komunikacyjny,
• lub powstające korelacje między powyższymi czynnikami.

Dodatkowo, prof. dr hab. Zbigniew Tarkowski wśród kryteriów, tzn. trójczynnikowej teorii jąkania wymienia kryteria predyspozycyjne, wyzwalające oraz utrwalające jąkanie. Są to:

• czynniki natury biologicznej/ dziedzicznej,
• cechy osobowości,
• emocje skutkujące rozstrajaniem się,
• stres biologiczny i psychologiczny,
• uszkodzenie funkcji lub tkanki określonych narządów,
• złe warunki środowiskowe,
• niewłaściwy styl życia.

Dawid Tomaszewski o przyczynach jąkania:

Terapia, a później ćwiczenia na jąkanie lub inne formy leczenia ściśle uzależnione są od wykrytych przyczyn jąkania i samego pojmowania tego zjawiska. Gdy specjalista ma już pewność, że dziecko nie tylko ma zaburzenie mowy, ale występuje u niego klasyczne jąkanie najczęściej przeprowadza test, który ma na celu ocenę skali problemu. Do tego może okazać się pomocna “Skala Intensywności Jąkania dla Dzieci” opracowana przez Riley. Składa się z 3 podskal:

• częstotliwości występowania
• niepłynności mówienia,
• czasu trwania niepłynności,
• współruchów.

Na podstawie wyniku uzyskanego z powyższych skal można ocenić, czy dziecko ma:

• jąkanie bardzo łagodne,
• łagodne,
• umiarkowane,
• ciężkie,
• lub bardzo ciężkie.

Metody stosowane w terapii jąkania można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Do pierwszej grupy należy trening płynnego mówienia: ćwiczenia oddechowe, emisyjne, artykulacyjne i słuchowe. Do grupy drugiej zalicza się farmakoterapia, ziołolecznictwo, psychoterapia, programy stymulacyjno-terapeutyczne.

Postawienie diagnozy o jąkaniu się “na wyrost” w żaden sposób nie zaszkodzi dziecku, jeśli tylko rodzice zachowają zdrowe podejście do sytuacji. Przede wszystkim nigdy nie można unosić głosu na dziecko i zwracać mu w nieprzyjemny sposób uwagę w kwestiach dotyczących problemu z jego mową. Takie zachowania jedynie potęgują objawy jąkania. Natomiast wprowadzenie, np. ćwiczeń logopedycznych w formie zabaw i gier jedynie może uatrakcyjnić spędzanie czasu wolnego. Nie powinno się raczej kojarzyć dziecku z jakąkolwiek formą leczenia defektu.

Logopedzi są ekspertami w terapii jąkania wczesnodziecięcego, ale rodzice są ekspertami w zakresie swoich dzieci.

Jeśli twoje dziecko ma problem z jąkaniem się postaraj się z nim powtarzać wyrazy lub zdania ćwicząc kolejno nacisk na:

• pauzy,
• tempo, np. poproś o powtórzenie zdania w czasie wykonania dwóch obrotów wokół własnej osi, tak aby dziecko wiedziało jaki ma czas na daną wypowiedź,
• łagodny start, rozpocznij zabawę z dzieckiem, po czym łagodnie proś o opis czynności, które wykonuje w jej trakcie,
• pionizację języka i składanie zdań złożonych, jadąc w komunikacji miejskiej poproś o układanie w głowie wypowiedzi, które dziecko powinno wypowiedzieć w momencie,w którym autobus się zatrzymuje,
• odpowiednie zwarcie warg podczas mowy, redukcje wysuwania żuchwy,
• ćwicz z dzieckiem rytmizację mówienia, np. pomagając sobie zakupionym metronomem z sygnalizacją świetlną i akustyczną,
• wspomagaj wypowiedzi dziecka ruchem rąk, poproś pociechę, aby rytmicznie wraz z tobą uderzała palcami w kolano podczas wypowiadania każdego kolejnego słowa, niech zachowuje maksymalnie równy rytm wypowiedzi,
• wydłużając wypowiedź dziecka, poproś je, aby powtarzało po tobie zdania z wydłużonymi samogłoskami (w formie udawania śpiewu operowego),
• możliwie jak najczęściej mobilizuj dziecko do wypowiadania się, proś o opis jego uczuć, tego co widzi, tego co robi, itd.,
• wykorzystuj metodę echa, (jeśli znajdziesz do tego odpowiednie miejsce, gdy dziecko znajduje się w pomieszczeniu, gdzie bardzo wyraźnie słychać echo), wtedy ono automatycznie mówi wolniej i płynniej, ponieważ stara się usłyszeć wypowiedziane przez siebie słowa, a te docierają do niego z opóźnieniem o ok. 0,2 sekundy niż normalnie,
• wymyśl zdanie dotyczące zainteresowań dziecka po czym poinformuj je o zabawie, w której będziecie przez pewien czas powtarzać to samo zdanie w przeróżnym tempie,
• wprowadź metodę cienia, poproś dziecko o wypowiadanie wcześniej ustalonych zdań, przeszkadzając mu przy tym głośno włączonym telewizorem, lub nakłoń do powtarzania wypowiedzi, np. razem z ulubionymi bohaterami bajek, aby dziecko mówiło w tzw. chórze,
• zastosuj ćwiczenia Gutzmana, dziecko najpierw musi wydłużać oddech, trzymając rękę na piersi, następnie rytmicznie chucha, zaczyna szeptać i na końcu przechodzi do normalnej mowy; może na jej początku wymawiać same głoski, później sylaby, a na końcu całe wyrazy,
• wprowadź ćwiczenia relaksacyjne, tłumacząc dziecku na każdym kroku, że jeśli się zdenerwuje i klarownie przedstawi przyczynę tego stanu zostanie ona usunięta, (aby zbyt szybko nie dochodziło u niego do napinania się mięśni w sytuacjach stresujących),
• zapisz dziecko, np. na regularne zajęcia z pływania, które mogą wspomóc walkę z jąkaniem poprzez efekt relaksacji i odstresowania.

Jak Anna Hetman pokonała jąkanie?

Źródła:

1. Z. Tarkowski, E. Humeniuk, ,,Jąkanie jako zaburzenie psychosomatyczne”
2. Z. Tarkowski, E. Humeniuk, J. Dunaj, ,,Jąkanie w wieku przedszkolnym: przegląd badań”, ,,Diagnoza i terapia jąkania się w wieku przedszkolnym”
3. A. Boroń ,,Jąkanie u dziecka z wadą wymowy - studium przypadku”
4. A. Błachnio, A. Przepiórka, ,,Podejście psychologiczne w terapii jąkania”